ئاو یه ر

خاطراتی از پیشوای همیشه زنده قاضی محمد

زانا کردستانی — 2012-08-13T08:25:53+01:00

هه سته قازی ئه ی تاقه داری سه ر به داری چوار چرا

سعید همایون*

قاضی محمد بی نهایت مشتاق ایجاد امنیت و آرامش در کردستان بود و تا جایی که توان داشت از به وجود آمدن خشونت و ناآرامی جلوگیری میکرد در تمامی منطقه تحت قدرت او، تنها یک مورد قتل اتفاق افتاد که آن هم ترور میرزا غفور محمودیان به دستور مستقیم نماز علیاوف فرمانده شوروی در میاندوآب بود. وقتی که این خبر را به وی دادند بسیار ناراحت و عصبانی شد و گفت که من هیچ وقت با این کارها راضی نیستم و موافقت ندارم.

در مورد اجرای احکام دادگاهی و شرعی هم دو واقعه روی داد که این دو واقعه نشان دهنده ی اقداماتی در جهت حفظ آسایش و آرامش مردم منطقه است.

اجرای حکم قصاص از طرف دادگاه و محکمه ی شرع مهاباد در مورد یک نفر که مرتکب قتل شده بود و اولیای مقتول حاضر به گذشت شده بودند. اما به دلیل شدت جنایت انجام شده، طبق رأی دادگاه قاتل محکوم و حکم صادره درباره ی قاتل اجرا شد.
دادگاهی دو پیشمرگه که مرتکب قتل یک نفر آذری در میاندوآب شده بودند، در باغ پیش آهنگی مهاباد تشکیل شد، آن دو نفر در یک دادگاه مردمی محاکمه و محکوم به اعدام شدند.

به این ترتیب مردم به عدالت خواهی حکومت کردستان امیدواری و اعتماد بیشتری پیدا کردند و چون حکم اعدام در ملا عام اجرا شد، بازتاب بسیار خوبی در منطقه پیدا کرد. زیرا که درس عبرتی برای دست اندرکاران حکومتی شد تا کسی نتواند از موقعیت شغلی و مقامی خود سوء استفاده نماید.

قاضی محمد در تمام دوران زندگی اش نمونه و الگوی یک انسان با فرهنگ و نوع دوست بود. کمک به هم ولایتیها و غیربومیها و خارجیانی که به کردستان مسافرت میکردند و از مهاباد و شهرهای اطراف دیدار میکردند، از ویژگی های اخلاقی او بود. چنانکه گفتیم در جوانی رئیس معارف بود و بعد از وفات قاضی علی و دریافت فرمان قضاوت شرعی به صورت خیلی جدی به رفع و رجوع کارها و گرفتاریهای درماندگان از طریق مراجع و ادارات دولتی پرداخت و در «محکمه قاضی» به روی مراجعین اعم از مهمانان و دیدارکنندگان و نیز کسانی که درماندگی و گرفتاری هایی داشتند باز بود.

در زمان حکومت رضاخان حاجی سردار افشار برادر بزرگ یمین لشگر که از محترم ترین و با نفوذترین مالکان منطقه تکاب و افشار بود مورد اتهام قرار گرفته و چون بسیار ثروتمند بود میخواست به بهانه های واهی برایش مزاحمت ایجاد کنند. لذا او را به مهاباد خواندند. حاجی سردار در منزل قاضی محمد مهمان شد با پادرمیانی ایشان مشکل حاج سردار برظرف گردید.

یک خاطره دیگر

گفتیم که در مرداد ماه سال 1325/1946 قاضی محمد تصمیم گرفت برای دیداری از شمال کردستان سفری به شهرهای ارومیه، سلماس، خوی و ماکو بکند تا ضمن بازدید از منطقه و دیدار با ساکنین کرد آن شهرها گامی مفید در جهت حسن تفاهم و دوستی بیشتر بین ساکنین کرد و آذری بردارد. و برای کردهای ساکن شمال کردستان موجبات دلگرمی و امیدواری بیشتر فراهم کند.

روزی که از مهاباد آماده ی حرکت به ارومیه شد، رؤسای عشایر منطقه مهاباد و جمع زیادی از طبقات شهری و دست اندرکاران حزبی و دولت کردستان در حیاط شهرداری و میدان چوارچرا جمع شده و برای مشایعت ایشان همه جا انبوه جمعیت موج میزد، رؤسای عشایر یک یک میآمدند و تجدید بیعت میکردند و بعدا" عده زیادی از اهالی و مشایعین با شور و شوق به زیارت مشارالیه میشتافتند. قاضی محمد در سخنانی که به منظور تشکر از مردم، ایراد کرد اهالی کردستان، عشایر و همشهریان را به اتحاد و اتفاق بیشتر دعوت کرد. در میان احساسات کم نظیر مشایعین با جناب حاج باباشیخ سیادت رئیس هیئت رئیسه ملی سوار اتومبیل شد نویسنده این یادداشتها همراه ایشان بودم، دو کامیون پر از افراد پیشمرگه و دو جیب نظامی حامل چند افسر در پس و پیش ماشین پیشوا حرکت میکردند. در چند کیلومتری شهر به دستور ایشان ماشینهای مشایعین به مهاباد برگشتند. در عرض راه که هنوز از منظقه شهر ویران دور نشده بودیم به مقتضای حوانی جسارت کرده از حضورشان گله کردم و گفتم " حضرت پیشوا نسبت به مردم عشایر و مردم اظهار لطف و مرحمت فرمودید و از آنها تشکر کردید ولی فیض الله بیگی را که همگی اقوام نزدیک حضرت عالی هستند فراموش فرمودید و اظهار مرحمتی نکردید " پیشوا با همان محبت و مهربانی همیشگی نسبت به من فرمود پسرم ناراحت شدی؟ و این چند بیت شعر را از زبان شاعری خواندند که متأسفانه نام شاعرش را فراموش کرده ام:

دلا یاران سه قسمند ار بدانی

زبانی اند و نانی اند و جانی

به نانی نان بده از در برانش

نوازش کن به یاران زبانی

و لیکن یار جانی را نگهدار

به جانش جان بده گر میتوانی

حاجی بابا شیخ فرمودند: قربان ایشان حق دارند، رؤسای عشایری که امروز و تجدید بیعت کردند اکثرا" صادق نیستند اگر اجازه داشتم من شخصا" بعضی ها را محاکمه میکردم.

نکته ای را که من همیشه به یاد دارم و باید تاریخ کردستان و همه مردم کرد به یاد داشته باشند این است پیشوا گفت: جناب حاج شیخ بابا شیخ هر نهضت و حکومتی اساس و بنیان کار خودش را بر کشت و کشتار مخالفین بنیاد نهاده است محکوم به شکست و رسوایی تاریخی شده است، ولی به خواست و تأیید خداوند من در نظر دارم حکومت کردستان را بدون خونریزی و کشت و کشتار به پیش ببرم.

پیشوا قاضی محمد در مواقعی که از بد عهدی یکی از دوستان و یا پیمان شکنی و خلف وعده ی دولت ایران ناراحت میشد و چاره ای جز رضا به قضا نبود با همان متانت و صبر و تحمل همیشگی خودشان به عنوان ابراز ناراحتی و تأسف بر سرنوشت ملت خود میگفت: ئه کوردکه ی، بی چاره که ی، بی پاره که ی، بی یاره که ی، بی کاره که ی.

بلی واقعا" کردها را از زمان های دور بی پول و بی یار و یاور و بیکارشان کرده اند و مورد انواع آزار و شکنجه و توهین و تحقیر قرار گرفته اند و در شرایط امروز اگر ایشان زنده بود کلمه آواره را نیز به آن اضافه میکرد و میگفت: ئه کوردکه ی، ئاواره که ی، بی پاره که ی، بی یاره که ی، بی کاره که ی، ئاواره که ی.

که در حقیقت این نوحه ای بر سرنوشت مردم کرد است.

خاطرات آرچی بالد روزولت

شخصیت اجتماعی بارز مهاباد، قاضی محمد بود که او را برای قضاوت شرعی انتخاب کرده بودند، کتابخانه ای به ارث برده بود که در آن کتابهایی به هفت زبان وجود داشت و خود قاضی محمد با استفاده از این کتابخانه به مطالعه پرداخته و معلومات خود را در زمینه های دیگر توسعه داده بود و به همین مناسبت در نخستین سالهای چهارمین دهه زندگی اش علاوه بر مقام و منصب قضاوت شرعی به برکت افکار پخته و شخصیت توانایش در شهر موقعیت ممتازی داشت.

روزولت در جایی دیگر از خاطراتش چنین مینگارد: در دیدار با قاضی محمد اظهار داشتم به کردستان آمده ایم تا وضع کردها را مورد بررسی قرار داده و به دولتمان گزارش دهیم. و امیدواریم که وضع کردها بهبود یابد و کردها صرفا" یک گونه از استبداد را با گونه دیگری از استبداد عوض نکنند. قاضی محمد گفت: تمام مردم در بخشهایی از کشور که تحت کنترل من قرار دارند در بیان آنچه دلخواهشان است آزادند. و من پاسخ دادم: خودم به عینه دیده ام که چنین است. در آذربایجان دموکرات، مردم فقط مجازند که به رادیو تبریز و رادیو مسکو گوش بدهند حال آنکه دیشب در خیابانهای این شهر (مهاباد) صدای رادیو لندن و رادیو آمریکا را شنیدم.

وقتی که در مورد پوسترهای تبلیغاتی شوروری که به دیوارها نصب شده بود صحبت کردم و گفتم که شگفت زده و دچار حیرت شده ام. او گفت: کردها ناچارند کمک را از جانب هر کس باشد بپذیرند ولی زیر بار سلطه هیچ کس نخواهند رفت. ما کردها شکوائیه ای ارائه کردیم مبنی بر ابلاغ شکایتهایمان به سه دولت پیروز شرکت کننده در کنفرانس اروپایی ( پوتسدام )، ولی انگلیسیها و آمریکاییها به آن اعتنایی نکردند. او با اشاره به منشور آتلانتیک گفت: همه کردها امیدوار بودند ایالات متحده آمریکا، قدرتمندترین کشور، کردها را در جبران عقب ماندگی ها یاری دهد. او گفت: اگر آمریکا به جای فرستادن سی هزار سرباز به ایران تنها صد معلم به این کشور اعزام میکرد چه میشد؟ ولی آمریکاییها به جای کمک به ما، به دشمنان ما کمک کرد آن هم از طریق دادن اسلحه و تجهیزات به آنها برای سرکوب کردن ما. او سپس نطق کوتاهی در نکوهش انگلیسیها ایراد کرد و کارهای مختلف ایشان را در طول دهه های گذشته در جهت سرکوب شورشیان کرد برشمرد و آن را به ماجرای ملا مصطفی ختم کرد.

روزولت درباره ماجرای سفرش به منطقه چنین اظهار نظر میکند " در خاتمه دیدارم دیگر متقاعد شده بودم که قاضی محمد به یاری شوروی توانسته است یک جمهوری کرد حقیقتا" مستقل تأسیس کند.قاضی محمد اگر چه شوروی را به چشم بهترین دوستش مینگریست ولی شوروی ها علنا" در امور داخلی کردستان دخالت نمیکردند. قیام قاضی محمد قیامی ناسیونالیستی بود نه کمونیستی و مورد قبول تعداد قابل توجهی از کردهای مقیم کشورهای دیگر. "

این بود قضاوت و اظهار نظر یک نفر مأمور عالیرتبه آمریکایی که دولتش مخالف جنبش ملی کردستان بود.

خاطرات آقای مهدی نیا

آقای جعفر مهدی نیا در کتاب زندگی نامه قوام السلطنه درباره ی محاکمه قاضیها در دادگاه تجدید نظر نظامی مینویسد: محمد قاضی شخصا" ناطق زبردستی بوده و اصولا" محتاج به وکیل مدافع نبود. موقعیت او نسبت به دو نفر دیگر موقعیت فرمانده و فرمانبر بود. تا اجازه نشستن نمیداد آن دو نفر نمینشستند. در آخرین دفاع خود صریحا" اظهار داشت که تصور ننمایید که از مقررات اطلاع نداشته ام بلکه به خوبی میدانستم قبل از ورود ارتش پیشگویی کرده بودم که بالاخره ما را به دار خواهند زد. اما صریحا" گفت با این کیفیت چرا فرار ننمودم؟ نه این که نتوانستم بلکه شش دستگاه اتومبیل سواری و جیب در اختیار داشته و هر دقیقه و ساعتی که تصمیم داشتم میتوانستم از مرز عبور کنم. اما بدانید که من پیشه وری نبودم که در موقع مواجه با خطر فرار کنم. کجا فرار میکردم؟ اینجا سرزمین کردستان است و هنوز قبور هشت نسل از پدران و اجداد من در آن باقی است."

و باز مینویسد: جریان محاکمه که 48 ساعت متناوبا" به طول انجامید عادی بود فقط یکی دو مرتبه که دادستان ضمن بیانات خود نسبت به متهمین برخورد تندی داشت، قاضی محمد سخت عصبانی شد و به دادستان حمله نمود و دادگاه خیلی متشنج شد که منجر به دادن تنفس و تعطیلی دادگاه شد.

وقتی که به قاضی محمد پیشنهاد خارج شدن از کردستان کردند، قاضی محمد گفت: میدانم با ماندنم در مهاباد زندگیم به خطر خواهد افتاد، اما من به سوگند پای بندم و مردم را تنها نمیگذارم . این هم نمونه ای از اظهار نظر یک نویسنده ایرانی که نظر مساعد و خوبی نسبت به کردها نداشته و از طرز بازگویی جریان دادگاه و نیز عباراتی که به کار برده است، با نظر سوء مسئله را یادآوری کرده است.

بخشی از خاطرات محمود تفضلی نویسنده و مترجم مشهور ایرانی

کرد هر جا باشد ایرانی است

از ماورای مرزهای رسمی ایران جلال طالبانی میگوید:

مسئله وحدت کردستان مربوط به آینده است و خیلی اشکال در راه آنست... مسئله وحدت کرد گر چه حالا در پیش نیست ولی به هر حال این مفهوم را ندارد که کردها از ایران جدا شوند، شاید یک رژیم دموکراتیک ملی در ایران باشد که همه کردها بتوانند در زیر سابه اش به همه آرمانهایشان دست یابند و کردستان ایران، منطقه جذب دیگر کردستانها شود و به جای تجزیه شدن موجب ملحق شدن همه کردها به ایران باشد...

من از هر گونه تعصب نفرت دارم، از تعصبات ملی و وطنی هم که آن را شوونیسم میگویند بیزارم، اما به حق مردم به حق ملتها به آزادی انسان و به انسانیت باور دارم و باور دارم که کردها از ایرانیترین ایرانیان هستند.

اشتباهی بزرگ خواهد بود اگر مردم ایران و دولتهای ایران و زمامداران ایران این حقیقت را نادیده بگیرند و از یاد ببرند، زیرا در این صورت گروهی از عزیزترین فرزندان ایران را از خویش خواهند راند.

سه خاطره از آقای مناف کریمی وزیر معارف (آموزش و پرورش) کردستان

درباره ی رویدادهای سال 62 – 1325

1- روزی در منزل آقای محمد عباسی طرفدار دولت مرکز عده ای از رؤسای عشایر سقز و چند نفر از فسران ارتش برای گفتگو پیرامون وضعیت پادگانهای دولت مرکزی و پیشمرگان حکومت کردستان در مسیر جاده سقز و بانه نشسته بودیم، آقای امیر اسعد علییار مهمان آقای عباسی بود در مجلس حضور داشت مریض بود و بسیار خسته و کوفته، با سابقه آشنایی که من را میشناخت گفت: میبینی که مریض و درمانده ام شما که به مهاباد میروید، وضعیت بیماری ام را به عرض قاضی محمد برسانید، من میخواهم به روستاهای خود در اطراف بوکان بروم و در آنجا استراحت بکنم وقتی که در سقز به خدمت قاضی محمد رسیدم سفارش آقای امیر اسعد را به عرض رساندم فرمودند ما با هیچکس دشمنی نداریم و هیچگاه مانع برگشت کسی نخواهیم بود، آقای امیر اسعد میتوانند با کمال آزادی در هر جایی که بخواهند سکونت کنند. بعد از دو روز پاسخ را به آقای امیر اسعد رساندم من از نحوه رفتار و پیام رسانی این دو شخصیت بزرگ که سالهای سال با همدیگر دشمنی داشتند لذت بردم و به خود گفتم مردان بزرگ حتی در هنگام دشمنی هم بزرگواری و متانت خود را حفظ میکنند.

2- مأموریتی برای سردشت داشتم مسئولین دولت مرکزی از تحویل امور شهرستان سردشت به عناوین مختلف بهانه میتراشیدند با تجربیاتی که در گذشته از این گونه وعده وعیدهای توخالی دیده بودم میدانستم که امروز و فردای مقامهای تهران جز فریب و خدعه چیزی دیگر را در بر ندارد لذا عصر یکی از روزها به من مأموریت داده شد که لازم است دستور حمله برای تصرف سردشت به فرمانده پیشمرگها ابلاغ شود که هر چه زودتر سردشت و حومه آن را آزاد سازند، در اجرای امر ساعت 9 شب به روستای کاولان رسیدیم، با همراهانم آقایان محمود ولی زاده و دلشاد رسولی برای استراحت به پشت بام قهوه خانه که رختخواب ما را در آنجا گسترده بودند رفتیم هنوز نخوابیده بودیم و ساعت یک بعد از نصف شب را نشان میداد که اتومبیلی جلو قهوه خانه ایستاد و از قهوه چی احوال ما را پرسید با اطمینان از وجود ما در قهوه خانه به پشت بام آمدند، مأمور اعزامی آقای حیدری بود.

وی گفت: که شوروی ها از حمله پیشمرگها به سردشت آگاه شده اند و میگویند که ما در تهران داریم مسایل آذربایجان و کردستان را روبراه میکنیم ولی شما میخواهید بهانه ای به دست دولت مرکزی بدهید که مانع حل و فصل قضایا شوند، در اجرای این امر از حمله به سردشت صرفنظر شد من و همراهان چند روزی در نزدیکی قریه همران در چادرهای پیشمرگها در بالای ارتفاعات ماندگار شدیم.

3- مأموریتی هم به میاندوآب داشتم چند روزی بود که میرزا رحمت شافعی را حکومت آذربایجان توسط آرام ارمنی در میاندوآب دستگیر و در تقی آباد زندانی کرده بود میگفتند از نامبرده پولهای زیادی میخواهند و مسلم بود که پس از گرفتن پولها جان سالمی از این مهلکه به در نخواهد برد، ساعت 10 صبح بود که به دفتر حزب احضار شدم. یکی از پیشخدمتها من را به حضور قاضی محمد راهنمایی کرد ایشان فرمودند میدانید که آقای رحمت شافعی در میاندوآب زندانی است، از قرار معلوم نسبت به نامبرده نظر سوئی دارند فوری به دو سه نفر از اعضاء حزب حرکت کنید از طرف من به نماز علیاف بگویید که زندانی کردن یک نفر کرد به دست یک نفر آذربایجانی با توجه به این که نصف بیشتر اهالی میاندوآب کرد هستند برای ما بسیار توهین آمیز است، او اگر گناهی هم مرتکب شده باشد باید در مهاباد مجازات شود، البته من چنین نظری درباره ی وی ندارم و آزادیش را بر زندانی کردنش ترجیح میدهم، با آقایان حاج مصطفی داوودی، محمد امین شرفی، دلشاد رسولی و عباس آقای عزیزی داماد آقای رحمت شافعی با اتومبیل حرکت کردیم. در میاندوآب جلو قهوه خانه ای برای نوشیدن چای پیاده شدیم دیدیم یک سرباز شوروی پیش آمده و گفت شما را فرمانده میخواهد. به همراه سرباز رفتم، فرمانده اظهار داشت میرزا مناف برای چه کاری به میاندوآب آمده اید؟ گفتم: برای دیدن شما و بلافاصله نظر قاضی محمد را برایش بیان داشتم گفتند به این همراهان بگویید که فورا" از میاندوآب خارج شوند و در اولین قهوه خانه سر راه منتظر برگشتن شما باشند، دستورش اجرا شد و به نزد او برگشتم گفتند با ماشین من نزد آرام برو، او شافعی را به شما تحویل خواهد داد، به تقی آباد که رسیدم سراغ آرام ارمنی را گرفتم محل کارش را نشانم دادند ولی خود آرام آنجا نبود ظاهرا" از آقای شافعی و همچنین من که او را قبلا" میشناختم رودربایستی داشت ولی دستور داده بود که آقای شافعی را تحویل اینجانب دهند. پس از چند دقیقه آقای شافعی را به دفتر آوردند بلافاصله سوار ماشین شده و به میاندوآب برگشتم، ماشین حزب در میاندوآب حاضر بود با تشکر از نمازعلیاف سوار ماشین شده همگی به طرف مهاباد حرکت کردیم و در اولین قهوه خانه سر راه سایر اعضاء هم به ما پیوستند، روبوسیها شروع شد و از موفقیت که نصیب ما شده بود همه شاد و خرسند شدیم.

خوا لی خوش بوو "ماموستا هه ژار"

زانا کردستانی — 2012-07-17T15:47:57+01:00

هه ر کوردم

به ده ر به ده ری یان له مالی خوم

له خاکی عه ره ب ، له ئیروان و روم

کوک و پوشته بم ، رووت و ره جال بم

کوشکم ده قات بی، ویرانه مال بم

ئازا و رزگاربم، شادان و خه ندان

یان زه نجیر له مل له سووچی زیندان

ساغ بم جحیل بم، بگرم گوی سوانان

یان زار و نزار له نه خوشخانه

دانیشم له سه ر ته ختی خونکاری

یان له کولانان بکه م هه ژاری

کوردم و له ریی کورد و کوردستان

سه ر له پیناوم و گیان له سه ر ده ستان

به کوردی ده ژیم، به کوردی ده مرم

به کوردی ده یده م وه رامی قه برم

به کوردی دیسان زیندوو ده بمه وه

له و دونیاش بو کورد تی هه لده چمه وه

شیعریک له کاک ئه حمه د موفتی زاده

زانا کردستانی — 2012-01-20T18:56:48+01:00

مافی نیشتمان

نیشتیمان ئه‌ی خاک و خۆڵی تۆ کله‌ی ‌چاوانمه‌
نیشتیمان ناوی به‌ڕێزت هێزی رۆ‌ح و گیانمه‌
نیشتیمان ئه‌ی به‌ربه‌یانت رۆشنی ئیمانمه‌
نیشتیمان ئێواره‌کانت خه‌ڵوه‌تی عیرفانمه‌
نیشتیمان قوربانی کۆێستانت دڵی پڕ ده‌ردی من
نیشتیمان حه‌یرانی گه‌رمێنت هه‌ناسه‌ی سه‌ردی من
نیشتیمان سه‌رمه‌شقی به‌رزی هیممه‌ته‌ کۆماری تۆ
مه‌رکه‌زی زانستی و عیرفانه لادێ و شاری تۆ
نیشتیمان باغاتی فیرده‌وسه‌ هه‌موو گوڵزاری تۆ
عیززه‌ت و فه‌خره‌ هه‌موو نه‌خشی ده‌ر و دیواری تۆ
نیشتیمان ئه‌ی شاخ و داخانت ئۆمێدی دڵ هه‌موو
نیشتیمان ده‌شت و بیابانت به‌هه‌شتی ئاره‌زوو
نیشتیمان شه‌رته‌ که‌ تۆزی ڕێت به‌ ئه‌م دنیا نه‌ده‌م
شه‌رته‌ تا ماوم له‌ شه‌رتی گیان فیدایی لا نه‌ده‌م
نیشتیمان ئه‌ی فێنکی قه‌لبم شنه‌ی کوێستانه‌که‌ت
نیشتیمان ئه‌ی ئاوی ژینم خاکی کوردستانه‌که‌ت

نیشتیمان ئیحسانی تۆیه‌ خوێنی باوباپیری من
هێزی شان و نوری دیده‌ و قودره‌تی ته‌دبیری من
نیشتیمان گه‌ر خوێنی من پاکه‌ و حه‌ڵاڵه‌ شیری من
هه‌ر له‌سه‌ر سه‌رڕێ خۆشه‌ویستی تۆیه‌ بڕواو بیری من
نیشتیمان دایم له‌سه‌ر ئاواتی به‌رزی ناوی تۆم
خاترت جه‌م بێ به‌ڵا گه‌ردانی خاک و ئاوی تۆم
لاوی کورد ئه‌رپاکه‌ شیرت هه‌سته‌ وه‌ک شێری ژیان
ڕاکه‌ مه‌یدان بۆ به‌جێ هێنانی مافی نیشتیمان
رۆڵه‌که‌ی سوڵتان سه‌لاحه‌ددین نه‌خۆی گۆڵی که‌سان
روکنی ئیمان خۆشه‌ویستی نیشتیمانه‌ بێ گومان
لاوی کوردم خوه‌ت نه‌که‌یته‌ داره‌ ده‌ستی دوژمنت
دوژمنت نه‌تباته‌ مه‌یدان بۆ برای خۆکوشتنت
کورده قه‌ت نه‌نوی به‌لایه‌ی دوژمنی عه‌ییاره‌وه‌
شیری دوژمن تێکه‌ڵه‌ حه‌تمه‌ن به‌ ژاری ماره‌وه‌
ڕه‌نگ نه‌که‌ی داوێنی ناموست به‌ له‌ککه‌ی عاره‌وه‌
نیشتیمانت دایکته‌ نه‌یده‌ی به‌ده‌س ئه‌غیاره‌وه‌
ڕه‌نجی باووباپیری تۆ ئه‌م نیشتیمانه‌ی دا به‌ تۆ
کورده‌ وریابی نه‌که‌ی باپیره‌کانت ره‌نجه‌ڕۆ
کورده‌ دین و نیشتیمانه مایه‌ی به‌رزی ژ‌ینی تۆ
دوژمنی هه‌ردوکیانه‌ دوژمنی بێدینی تۆ
هه‌ر بژی تۆو نیشتیمانت، هه‌ر بژی ئایینی تۆ
با له‌داخا شه‌ق ببا به‌دخاهی تۆ به‌دبینی تۆ
هه‌سته‌سا، هه‌روه‌ک تریشقه‌ ریشه‌که‌ن که‌ دوژمنت
تا به‌ فێڵ و گه‌ڕ له‌ریشه‌ی ده‌رنه‌هێناوه‌ بنت

لیلا زانا

زانا کردستانی — 2011-12-31T04:59:49+01:00

لیلا در ۳ مه ۱۹۶۱ در سیلوان در نزدیکی دیاربکر چشم به جهان گشود. وی با مهدی زانا که از زندانیان سیاسی دوره کودتا بود ازدواج کرد.

در انتخابات دیاربکر در سال ۱۹۹۱ زانا به عنوان نماینده پارلمان انتخاب شد. پس از ادای سوگند در پارلمان وی که هدبندی به سه رنگ سرخ، زرد و سبز (نماد پرچم کردی) به سر داشت به کردی گفت: «من باید در راستای اینکه دو ملت کرد و ترک در یک نظام دموکراتیک با هم زندگی کنند تلاش بنمایم» ^[۱]. تا اوت ۲۰۰۲ حکومت محدودیت‌های شدیدی را مورد زبان کردی در آموزش و رسانه‌ها وضع نموده‌بود.

در هنگام سوگند یاد کردن لیلا مجلسیان ترک با داد زدن وی را تروریست و تجزیه‌طلب نامیدند و خواهان دستگیری او شدند. البته به دلیل مصونیتش به خاطر نمایندگی مجلس، حکومت تا سه سال نتوانست وی را زندانی کند.

در سال ۱۹۹۴ به همراه سه قانونگدار کرد تبار دیگر هاتیپ دیجله، اورهان دوغان و سلیم ساداک، حزب تازه‌بنای دموکراسی را تأسیس نمودند که در همان آغاز ممنوع‌الفعالیت شدند.

وی از سال ۱۹۹۱ عضو پارلمان این کشور بود و به جرم صحبت کردن به زبان کردی در سال ۱۹۹۴ در حین ادای سوگند در پارلمان ترکیه به ۱۵ سال حبس محکوم شد.

لیلا زانا در سال ۱۹۹۵ از جانب پارلمان اروپا برنده جایزه ساخاروف شد اما تا ۲۰۰۴ که از زندان آزاد شد موفق به دریافت آن نشد.

هم‌اینک وی دبیر کل انجمن جنبش دمکراتیک در ترکیه‌است که جریانی میانه‌رو به شمار می‌رود و در میان کردها از موضعی قوی برخوردار است. در انتخابات عمومی مجلس ترکیه در سال 2011 او دوباره به مجلس ترکیه راه یافت.

شیعریک له ماموستا قانع

زانا کردستانی — 2011-12-07T12:15:03+01:00

ئه گه ر شه و بیته سه ر جیگه م که وا تاقه ی کراس غارا

به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را

وتم پیی: كوی به دل تویه؟ به عیشوه پی كه نی و و فرموی

كنار آب ركن آباد و گلگشت مصلی را

سه رو و زوولف و برو چاو و خه ت و خال و له بی له علت

چنان بردند صبر از دل كه تركان خوان یغما را

نه ته نیا من له ره مزی تاقی میحرابی بی بروت ناگه م

كه كس نگشود و نگشاید به حكمت این معما را

سه لاوم كرد له یاری خوم وتی، هه ی ناعه له یك ئه بله

جواب تلخ می زیبد بل لعل شكرخارا

كه حوسنی یوسفم بینی سه عاته ن بوم مو حه ته ق بوو

كه عشق از پرده عصمت برون آرد زلیخا را

ره واجی ده فته رت قانع ئه بی مونكیر چلون بیكا

كه بر نظم تو افشاند فلك عقد ثریا را

ماموستا هه ژار

به ده ربه ده ری یان له مالی خوم
                                           له خاکی عه ره ب ، له ئیران و روم
کوک و پوشته بم ، روت و ره جال بم
                                       کوشکم ده قات بی ، ویرانه مال بم
ئازا و رزگار بم شادان و خه ندان
                                       یان زه نجیر له مل له سوچی زیندان
ساغ بم جحیل بم بگرم گوی سوانان
                                     یان زار و نزار له نه خوش خانان
دانیشم له سه ر ته ختی خونکاری
                                     یان له کولانان بکه م هه ژاری
کوردم و له ریی کورد و کوردستان
                                  سه ر له پیناوم گیان له سه ر ده ستان
به کوردی ده ژیم به کوردی ده مرم
                                  به کوردی ده یده م وه رامی قه برم
به کوردی دیسان زیندو ده بمه وه
                                   له و دونیاش بو کورد تی هه ل ده چمه وه

هه ل به سته کانی ماموستا شه ریف

ئامانج کردستانی — 2011-12-03T11:42:06+01:00

بگری

دایه گیان بگری له سه ر خاكم كه وا شینم ده وی

زور بگریه دایه گیان فرمیسكی خوینینم ده وی

من گولی سه د ئاره زوی ژینم له خاكا خه وتووه

خاكی مه یدانی خه بات ره نگینی خوینی من بووه

دامه نیشه دایه گیان بو هاتنی من چاوه ری

دلنیا به ،به سیه تی ، بو ده نگی ده رگا مه گره گوی

دایه گیان سویندم به فرمیسكی گه ش و ئیشی دلت

دایه گیان سویندم به جه ور و مه ینه تی بی حاسلت

من ده میكه جه رگی سوتاندوم هه ناسه ی سه ردی گه ل

دلپری كردوم خه می ده سكورتی و ره نگ زه ردی گه ل

من كوری كوردی شه هیدی ری ی خه باتم دایه گیان

كوتری خوینین په ری باخی ولاتم دا یه گیان

هه روه كو بیگانه یی دل پر له ناكامی و گری

له م هه مو ده سته، نه بو ده ستی ،كه بی و ده ستم گری

من له شاری خوم غه ریب و بو هه مو بیگانه خوم

كوتری كوژراوی ریگای لانه خوم،بی لانه خوم

دایه گیان بگری له سه ر خاكم كه وا شینم ده وی

زور بگریه دایه گیان فرمیسكی خوینینم ده وی

دایه گیان ئه و كیژه وا ئه تویس به بووكی تو بیت

خوت بده نیشانی جاری با به هیوای من نه بیت

تاكو بت بینی كه ره ش پوشی له سه ر تا پاته وه

دایه گیان بگری له سه ر خاكم كه وا شینم ده وی

زور بگریه دایه گیان فرمیسكی خوینینم ده وی

(ماموستا شه ریف)

كه سی هه والـــی دینی دلی دی ئــــه لـــــه رزیــــــنـــه :

چه ن لاویكی روشـــن بیر به هـــــــاوریی كاكــــــی مـودیر

ئـــــه وروژه تاریــــك و روون له ســـــــی داره درا بـــــــــوون

ئـــــیتر ئـــــه و منـــــدالانه جیـــــــــــی دیـــــــلن قوتابـخانه

كاتــی ئه رون به دلتــه نگ چاو به فرمیســــــــــك و بی ده نگ

خویـــنده واری كش و مـــات سه رنجـــــــــــی دیـــــــوار ئه دات

فرمیسكـــــی پر لـــه گری دیــــــــت و بـــــــــه رچاوی ده گری

له بان ته خـتی سه ر دیوار خه تـــــــــــی مابـــــــــو یادگـــــــــار

دلی نه ده هــــات كه سی شتـــــــــی لـــــــه ســــه ربنووسی :

"ی – وه ك یه كیــــــه تی" "یه كــــــــــگـــــــــــرتن و یارمه تی"

"ئا – وینــــــه ی : ئا زادی " " ئالای ئــــــــــــا وات و شــــــادی "

به لام تاكــــــــو خـــــورئاوا به و گه رمـــای خـــــــوره تاوا

لـــه ری شارا ویستا بــوون چاوه ری مامـــــــــــــوستا بوون

تینی خور و خـــه مبـــاری پرسین و چـــــــــــــــاوه روانی

ماموستا مان وا لـــه كوی؟ بوچی نا یــــه تـــــــه وه دی؟

پیش ئه وه ی تاریك دابـی هه والی كــه وتــــه نیــــو دی

ماموستای قوتـــاب خــانه كه وتوه ته بــــه نــــدیـــــــخانه

ماموستای قوتاب خــانـــه كه وتوه ته به ندیــــــــــــــخانه..........

ماوه ی حه فته یك ده گوزه ری نابــــــی لــــــه وی خه به ری

به لام خویـــــنده واره كــان هه ر له قــــــــــــــوتابـــــخانه ن

ده نگی به رزی ده رسی جوان ئه روا بـــــــه ره و ئاســـــمان

ب – وینه ی بــــیگـا نه بریــــــــن و به نــــــــدی خانه .......

چاویــــان وا بــــه ریــگه وه مامـــــــــــــوستایان بـــی ته وه

روژی هـــه ولـــی زسـتان كه سه رما ها تـــــه كویســتان

ئه روات ولــــــه و به ر ده گــــا ماوه ی هــات و چـــــوو ئه کا

روشــــــتی کـــــاکی مودیر لاوی ژیر و روشــن بیـــــر

له نیو دلـــی خه لــــــکی دی به جوانی گرتویه جــــــی

یاری هه ژاره کـــــانـــــــــــــه هیوای نه داره کـــــــانه

لاویکی چاک و روو خــــــوش کوردی ویژو کوردی پــوش

به راسی خه لکـــــی ئه وی گیانیان بو مودیر ئـــــه وی

ماوه ی تر مه کته بــــی دی گه رم ئه بی به سـروودی

له پنــــجه ری پــــــرتــــــوکاو تیشکی خور ئه داتــــه ناو

ماموســــتــــا وه کو جـــــاران ئه لی به خوینده کــــــاران

دیسان روژی شـــه مـــه یــه کاتی پرسیـــــــــنه وه یــه

"وریا "تو هه ســته سه ر پی ده رسی پیشووم بو بــــلــی

ئا-ویـنه ی چی؟ب- وه ک چی؟ ت-وینه ی چی؟پ-وه ک چی؟

له ئـــــــه لــــــفه و تاکوو -ی- هه رچی ئه زانی بــــــیلی

"وریا" بـــــــیر ئه كاتـــــــه وه ئا- ویـــنه ی ئــــــــــــــاواره

وه لامـــــــــی ئـــــه داته وه ئاواتــــــی ئه و هـــــه ژاره

ب- وه كــوو برســـیه تــــی پ-وه ك و پـــــی په تی

ت- وه ك و تــــالـــــی ژین تاریكی و تیكوشـیــــــــــــن

كاتــــــــی شتــــــی نازانی بو مندالان ئــــــــه روانــــی

نوون- به ویــــنه ی نـــــه دار ه-به چه شنی هـــــــــــه ژار....

كاكی مدیر هــــه ل ئه سی به رامبه ریان ده وه ســــــتی

ئه لی :به سیــــه تــی ئیتر ده س كه ینه باسیكی تــــر.....

هـــــه تا مـــن له بـیرم بی ئه مووشانه ئه گوتـــــــــری

تاكه ی ده رسی دلته نگی؟ تا كه ی ده ردو بی ده نگی؟

ئیتر لایان به یـــن لـــه بــیر روو كه ینه راو ته گبــــــــــیر

مندالــــه كــــان مات ده بن درسی تازه گوی ئه گـــــــرن

(ماموستا شه ریف)

ژیان نامه ی فواد موسته فا سولتان

زانا کردستانی — 2011-11-26T17:14:09+01:00

زندگی نامه فواد مصطفی سلطانی

فؤاد مصطفی سلطانی سال ۱۳۲۷ در روستای آلمانه از توابع مریوان بدنیا آمد. در سال ۱۳۴۶ وارد دانشگاه صنعتی شریف شد وپس از طی مراحل تحصیلی سرانجام دکترای الکترونیک دریافت نمود. در آنجا فعالیتهای سیاسی خود را آغاز کرد. او به همراه تعدادی از رفقایش در پائیز سال ۱۳۸۴ تشکلی رابوجود آوردند که بعدها کومله نام گرفت. او و یارانش در این تشکل زیر اختناق، فعالانه کار آگاه کردن زحمتکشان را پیش می‌بردند. در سال ۱۳۵۳ توسط ساواک دستگیر شد. در زندان رهبری بسیاری از مبارزات واعتراضات درون زندان را بر عهده داشت. در مرداد ۱۳۵۷ از زندان آزاد شد. فواد در مبارزات مردم شهرهای سنندج و مریوان علیه رژیم شاه نقش برجسته‌ای داشت. برپائی شوراها، تشکیل اتحادیه‌های دهقانی، تشکیل اولین دسته‌های پیشمرگ کومله (سازمان مقاومت انقلابی زحمتکشان کردستان) از جنبه‌های قیام رفیق فواد درتمام عرصه‌های مبارزات مردم کردستان بود. در تاریخ ۹ شهریور ۱۳۵۸ در روستای بسطام در مسیر بین شهرهای سقز و مریوان در یک نبرد مسلحانه کشته شد

فواد مصطفی سلطانی یا کاک فواد (۱۹۴۸-۱۹۷۹)یک رهبر سیاسی کرد بود که بر حوادث شرق کردستان بعد از انقلاب ۱۹۷۹ ایران تاثیر گذار بود تا اینکه در تابستان ۱۹۷۹ در یک درگیری با نیروهای جمهوری اسلامی در بین سقز و مریوان کشته شد. او در آلمانا دهکده‌ای زیبا اطراف شهر مریوان در شرق کردستان در خانواده‌ای سرشناس دیده به جهان گشود.او دانشجوی مهندسی الکترونیک در دانشگاه صنعتی شریف بود و در هنگام حمله نیروهای گارد به خوابگاه دانشجویان به خاطر حمله به فرمانده گارد شاهنشاهی به وسیله آجر به زندان افتاد.بعد از فارغ التحصیلی او خودش را در چندین موقعیت مهم در چند شهر ایران یافت به رغم اینکه توسط سرویس امنیتی شاه نحت نظر بود .تقاضاهای وی برای کار در کردستان همیشه رد می‌شد او چندین سال در زندان بود تا اینکه در بحبوحه انقلاب ۱۹۷۹ ایران و بعد از یک سلسله اعتصاب به همراه دیگر زندانیان سیاسی آزاد شد. سنگ بنای کومله و نقش او در سال۱۹۶۹ چند تن از دوستان کاک فواد به همراه او یک گروه سیاسی را تاسیس کردند که بعدها کومله نامیده شد.آنها معتقد به سوسیالیسم و مارکسیسم مورد قبول همگان بودند به رغم اینکه خودشان را از بلوک شرق و هر گونه جنبش و دیدگاهی جدا می‌دانستند که بر اساس نیازهای جامعه فعالیت نمی‌کردند. کودتا ۱۹۵۳ عاملی موثر بر خاتمه استقلال و قدرت مجلس و در عمل هر سازمانی در دولت به جز سلطنت بود. زندان شاه دولتی شد و برای اینکه تسلط شاه تضمین شود به کمک سازمان سیا یک تشکیلات تو در تو با تجهیزات پلیسی بسیار پیشرفته تاسیس کرد که ساواک نام گرفت که واژه‌ای اختصاری از سازمان اطلاعات وامنیت کشور بود که بر هر جنبه‌ای از زندگی در ایران سایه افکنده بود.و این دوره استبداد سلطنتی تا سال ۱۹۷۵ به طول انجامید زمانی که کسری بودجه و کاهش درآمدهای نفتی عامل شروع انحطاط سلسله پهلوی شد. اپوزسیون سکولار(جبهه ملی و حزب توده) بعد از کودتا سرکوب شدند و گروههایی شکل گرفتند که به انقلاب مسلحانه و فاصله گرفتن از حزب توده اعتقاد داشتند.کومله یک گروه کوچک بود که در دهه ۶۰ میلادی شکل گرفت (اکثرا دانشجویان دانشگاهها و فارغ التحصیلان در آن عضویت داشتند)که با نظریه انقلاب مسلحانه موافق نبودند و خودشان را کاملا متفاوت نه فقط از سنتهای توده بلکه همچنین هر تاکتیک چریکی برای سرنگونی رژیم جدا می‌دانستند آنها تا شب پیروزی انقلاب به صورت یک گروه سیاسی و مخفیانه باقی ماند تا اینکه یکی از بنیانگذاران کومله به نام محمد حسین کریمی در هنگام رهبری تظاهرکنندگان برای تصرف یک مرکز پلیس در سقز کشته شد. هنگامی که کاک فواد آزاد شد کردستان در حال تجربه یک تغییر سیاسی عمیق بود .در مدت کوتاهی کاک فواد و دیگر اعضای کومله در بین شهرهایشان محبوب خاص و عام شدند و یک جنبش عظیم سیاسی شکل گرفت جنبشی که بدون کاک فواد احتمالا به راه نمی افتاد.در کمتر از یک سال مردم کردستان که حالا بیشتر شهرنشین شده بودند یک دوره دمکراسی ،سرنوشت ساز و خوشایند را تجربه کردند و در یک جامعه سیاسی کمال یافته رشد کردند که این کمال حاصل بیشترین مشارکت هر عضوی از آن جامعه بود. نهضت مقاومت و نقش او بعد از بایکوت همه پرسی برای جمهوری اسلامی و افزایش درخواست های کردها برای خودمختاری خمینی رهبر جمهوری اسلامی به نیروهای تازه تاسیس سپاه پاسداران انقلاب دستور داد که کردستان را تصرف کنند و همچنین بنی صدر اولین رییس جمهور ایران اعلام کرد که نیروها تا کارشان تمام نشده است نباید پوتین هایشان را از پا در آورند. حالا کردستان تنها جایی بود که در آنجا فضای باز سیاسی وجود داشت و رژیم تصمیم گرفته بودذ که آن را سرکوب نماید.در تابستان ۱۹۷۹ شهرهای کردستان از زمین و هوا مورد هجوم قرار گرفتند.کردستان قاطعانه دست به مقاومت زد نیروهای رژیم به سوی تصرف شهرها هدایت شدند اما در پاییز همان سال با اعتصاب عمومی در کردستان این نیروها مجبور به ترک شهرها شدند . کردستان تا بهار ۱۹۸۰ آزاد باقی ماند تا اینکه دوباره به وسیله رژیم مورد هجوم قرار گرفت و این حادثه مقدمه دومین نهضت مقاومت بود.کاک فواد نقش بزرگی در سازماندهی اولین مقاومت داشت .موقعیت های بزرگی به نام او به وجود آمد از جمله:تشویق و تحریک یک جنبش اجتماعی بی سابقه در کردستان شامل حضور جدی زنان برای اولین بار و گشودن باب مذاکره با رژیم جمهوری اسلامی ایران و گزارش نتایج مذاکره به مردم عادی و جلوگیری از خشونت و دشمنی بود که می‌توان به حوادث مریوان در تایستان ۱۹۸۰ زمانی که ساکنان شهر تصمیم گرفتند به جای خشونت در برابر نیروهای اشغالگر شهر را ترک کنند و در یک کمپ مستقر شوند،تاکید بر تصمیم گیری به وسیله نمایندگان مردم و دفاع از پیشرفت و ارتباط سیاسی بین احزاب مختلف ،آماده سازی کردستان برای حوادث غیرمنتظره در آینده(کردستان کمابیش برای اولین حمله بزرگ رژیم جمهوری اسلامی آماده شده بود و توانست با موفقیت به وسیله اعتصاب ملی در پاییز همان سال نیروهای رژیم را از کردستان عقب برانند)سازماندهی یک مقاومت ملی شامل ایجاد واحدهای پیشمرگ که به حراست و دفاع از دمکراسی در کردستان در برابر وحشی گری ارتش و نیروهای ویژه سپاه پاسداران حیاتی نو بخشید.چند روز قبل از اینکه رژیم جمهوری اسلامی نیروهایش را برای تصرف کردستان بفرستد کومله یک مقاله تاریخی را منتشر ساخت:فواد مقاله‌ای با نام مردم کردستان در بوته آزمایش نوشته بود ویک مقاومت ملی را پیشنهاد کرده بود و خود او اولین کسی بود که در مقاومت بر علیه اشغال کشته شد.

نقش فواد در تاریخ شرق کردستان بعد از ۱۹۷۹ بی همتاست و هیچ سیاست‌مداری را نمی‌توان با او مقایسه کرد.فقط در ۸ ماه از زمان رهایی او از زندان تا مرگش در سن ۳۱ سالگی او توانست در مدت بسیار کوتاه و محدودی که در اختیار داشت فصل تازه‌ای در تاریخ شرق کردستان گشود.بعد از کاک فواد ودر میان دشمنان و فداکاریهای عظیم کومله تحت رهبری دیگران چیزی را که فواد شروع کرده بود با شکست همراه شد. کومله موضعی کاملا متفاوت و آشفته در پیش گرفت و حزب کمونیست ایران را ایجاد کرد که یک تجربه ناموفق در اتحاد با یک گروه ناشناخته ایرانی و بدون پایگاه که مبنایش بر اساس تئوری کادرهایش بود. فواد هر گونه اتحاد عمل با دیگر گروههای سیاسی با فقدان پایگاه و نفوذ اجتماعی رد می‌کرد.گونه‌ای از حزب کمونیست که او خواهانش بود احتمالا بیشتر شبیه به حزب کمونیست فرانسه در سالهای جنگ جهانی دوم بود

رفیق فواد پس از جانباختنش، بعنوان رهبر برجسته کومه له و سمبل انقلابیگری در قلب کمونیست‌ها و انقلابی‌های ایران مکان ویژه‌ای یافت. مبارزه برای ایجاد صف مستقل و بیان منافع مستقل کارگران و زحمتکشان کردستان در قبال بورژوازی کرد در درون یک جنبش ملی، از نمونه‌های ارزندهٔ اتخاز سیاست پرولتری و کمونیستی توسط فواد است. او با سیاست خلع سلاح و «مرخص کردن» توده‌ها از صحنهٔ انقلاب مقابله کرد و بر ضرورت تسلیح زحمتکشان پا فشاری کرد و نخستین دستجات پیشمرگان زحمتکش رابنیان نهاد.

ژیان نامه ی پیشه وای نه مر دوکتور قاسملو

زانا کردستانی — 2011-11-08T18:31:07+01:00

چون بژی شه رته نه وه ک چه نده بژی

***شه هید بالای به قه د بالای کوردوستانه***

عبد الر حمن قا سملو در شب یلدای‌ سال 1309 شمسی‌، مصادف با 22 دسامبر سال 1930 میلادی‌ در یك خانواده‌ زمیندار ثروتمند در شهر ارومیه‌ چشم به‌ جهان گشود. تحصیلات ابتدایی‌ و متوسطه را ابتدا در ارومیه‌ وسپس در تهران بپایان رسانید. هنوز نوجوانی‌ بیش نبود كه‌ با مسایل سیاسی‌ آ‌شنایی‌ پیدا كرد و افكار آ‌زادیخواهانه‌ در ذهنش جای‌ گرفت.

كاك عبد الرحمن قا سملو در سال 1324 فعالیت سیاسی‌ خود را با تشكیل اتحادیه‌ی‌ جوانان دمكرات كردستان در شهر ارومیه‌ آ‌غاز كرد. سال 1325 جمهوری‌ كردستان در مهاباد سقوط كرد. متعاقب آ‌ن وی‌ نیز جهت تحصیل راهی‌ تهران گشت و در سال 1327 برای‌ ادامه‌ تحصیل به‌ پاریس، پایتخت فرانسه‌ رفت. رسیدن به‌ پاریس مصادف با تیراندازی‌ به‌ سوی‌ شاه‌ در دانشگاه‌ تهران (15 بهمن 1327) بود كه‌ منجر به‌ ازبین رفتن آ‌زادیهای‌ دمكراتیك در سراسر ایران شد. بدین مناسبت یك گردهمایی‌ وسیع دانشجویان ایرانی‌ در پاریس برگزار گردید كه‌ در آ‌ن كاك عبد الر حمن قا سملو سخنرانی‌ شدیدالحنی‌ علیه‌ شاه‌ ایراد نمود و در نتیجه‌ دانشجویان یك پیام اعتراضی‌ به‌ محمدرضاشاه‌ مخابره‌ كردند. این اقدام موجب فشار سفارت ایران در پاریس و حتی‌ حكومت فرانسه‌ بر وی‌ شد. تا سرانجام ناچار گردید پاریس را ترك كرده‌ و به‌ عنوان اولین بورسیه‌ ایرانی‌ 'اتحادیه‌ بینالمللی‌ دانشجویان' به‌ پراگ پایتخت چكسلوواكی‌ عزیمت كند. در همان مدت اقامت خود در فرانسه‌ با همكاری‌ چند تن دیگر از دانشجویان كرد انجمن دانشجویان كرد در اروپا را تأسیس كرد.

طی‌ مدتی‌ كه‌ در پراگ مشغول تحصیل بود در فعالیتهای‌ اتحادیه‌ی‌ بینالمللی‌ دانشجویان نیز شركت داشت. سال 1330 به‌ نمایندگی‌ از سوی‌ دانشجویان ایرانی‌ در دومین كنگره‌ی‌ آ‌ن سازمان كه‌ در شهر پراگ برگزار گردید شركت كرد. در همان مدت به‌ عنوان نماینده‌ی‌ ایران در بیشتر گردهمایی‌ها و كنفرانسهای‌ فدراسیون جهانی‌ جوانان در شهر بوداپست، پایتخت مجارستان شركت می‌كرد. سال 1331 در زمان حكومت ملی‌ دكتر مصدق، كاك عبد الرحمن قا سملو بعد از اینكه‌ در دانشگاه‌ پراگ موفق به‌ اخذ لیسانس علوم اجتماعی‌ و سیاسی‌ شد، به‌ ایران بازگشت. در آ‌ن موقع میان حزب دمكرات كردستان و حزب توده‌ ایران وحدت تشكیلاتی‌ وجود داشت. كاك عبد الرحمن قا سملو پس از شش ماه‌ فعالیت در تهران به‌ مهاباد برگشت و در آ‌نجا مسۆلیت كار حزبی‌ را به‌ عهده‌ گرفت. بعد از كودتای‌ شوم 28 مرداد سال 1332 ناچار شد به‌ فعالیت مخفی‌ روی‌ آ‌ورده‌ و مخفیانه‌ در تهران و كردستان مشغول فعالیت حزبی‌ شود. در این فاصله‌ ایشان سرپرستی‌ روزنامه‌ 'كوردستان'، ارگان مركزی‌ حزب را بر عهده‌ داشت كه‌ تنها پنج شماره‌ آ‌ن مخفیانه‌ به‌ چاپ رسید و نیز در همین مدت بود كه‌ یك كمیته‌ سراسری‌ جهت فعالیتهای‌ حزب دمكرات كردستان به‌ سرپرستی‌ وی‌ تشكیل گردید. كاك عبد الرحمن قا سملو پس از پنج سال فعالیت سیاسی‌ در ایران و بویژه‌ در كردستان، سال 1336 بار دیگر به‌ چكسلوواكی‌ رفت. در سال 1337(1958) پس از پیروزی‌ انقلاب عراق و رشد جنبش در كردستان عراق، همراه‌ با تنی‌ چند از اعضای‌ مسئول حزبی‌ كوشش نمودند چمن اقامت در خاك عراق، سازمانهای‌ حزبی‌ را در داخل كشور احیا نمایند. لیكن به‌ دلیل كارشكنی‌ بعضی‌ از رهبران حزب دمكرات كردستان عراق كاری‌ از پیش نبردند، و در سال 1339 به‌ دستور دولت عراق ناچار شد آ‌ن كشور را ترك گوید و به‌ پراگ برگردد.
سال 1341(1962) كاك عبد الرحمن قا سملو در دانشگاه‌ پراگ به‌ اخذ درجه‌ی‌ دكترا در رشته‌ علوم اقتصادی‌ نایل آ‌مد و تا سال 1349 در آ‌ن دانشگاه‌ درس 'اقتصاد سرمایه‌داری‌ و اقتصاد سوسیالیستی‌ و تئوری‌ رشد اقتصادی‌' را تدریس می‌كرد. در این فاصله‌ دكتر قاسملو چند كتاب و جزوه‌ را در رابطه با مشكلات اقتصادی‌، اجتماعی‌ و سیاسی‌ به‌ رشته‌ تحریر درآ‌ورد كه‌ معروفترین آ‌نها كتاب 'كردستان و كرد' می‌باشد. این كتاب كه‌ در اصل به‌ زبان چكی‌ به‌ رشته‌ تحریر درآ‌مده‌ است تاكنون به‌ زبانهای‌ انگلیسی‌، سلواكی‌، لهستانی‌، عربی‌، كردی‌، فارسی‌ و بخشهایی‌ از آ‌ن نیز به‌ فرانسه‌ ترجمه‌ و منتشر شده‌ است. دكتر قاسملو با زبانهای‌ كردی‌، فارسی‌، تركی‌، عربی‌، فرانسه‌، انگلیسی‌، چكی‌ و روسی‌ آ‌شنایی‌ كامل داشت و به‌ برخی‌ از زبانهای‌ دیگر مانند آ‌لمانی‌ و زبانهای‌ اسلاو نیز رفع احتیاج می‌كرد.
سال 1349 بعد از صدور بیانیه‌ی‌ 11 مارس و توافق میان رهبری‌ جنبش كردستان عراق با دولت آ‌ن كشور امكان فعالیت سیاسی‌ در كردستان ایران بیشتر شد. در این فرصت دكتر
قا سملو از اروپا بازگشت و به‌ یاری‌ چند نفر از یاران نزدیك خود مسئولیت احیای‌ سازمانهای‌ حزب دمكرات كردستان را به‌ عهده‌ گرفت. در كنفرانس سوم حزب كه‌ در خردادماه‌ سال 1350 برگزار شد، دكتر قاسملو به‌ عضویت كمیته‌ی‌ مركزی‌ و سپس به‌ دبیركلی‌ حزب دمكرات كردستان انتخاب شد و از آ‌ن به‌ بعد در همه‌ی‌ كنگره‌های‌ حزبی‌ به‌ عنوان دبیركل برگزیده‌ شد و بدن ترتیب به‌ مدت هیجده‌ سال به‌ عنوان رهبری‌ كاردان و شایسته‌ در مقام اول مسئولیت، اداره‌ امور حزب دمكرات كردستان ایران را در یكی‌ از سختترین شرایط مبارزه‌ این حزب را رهبری‌ كرد.

رفیق مبارز، معلم و رهبر، دكتر عبد الرحمن قا سملو روز 22 تیر ماه‌ سال 1368 در حالی‌ كه‌ برای‌ دستیابی‌ به‌ راه‌حل مسالمتآ‌میز مسأله‌ كرد در ایران با تنی‌ چند از نمایندگان حكومت جمهوری‌ اسلامی‌ در وین بر سر میز گفتگو نشسته‌ بود، همراه‌ رفیق مبارز كاك عبدلله‌ قادری‌، عضو كمیته‌ی‌ مركزی‌ به‌ دست باصطلاح نمایندگان دولت برای‌ مذاكرات صلح به‌ شهادت رسید. در این ترور ناجوانمردانه‌ دكتر فاضل رسول، كرد عراقی‌ و استاد دانشگاه‌ در وین نیز به‌ دست همان تروریستها به‌ شهادت رسید.

هه لو هه ر به رزه(ماموستا هه ژار)

زانا کردستانی — 2011-10-31T12:57:35+01:00

هه لو هه ر به رزه

پایــیــزه دارو ده وه ن ره نـــگ زه رد ه

با تــــه زو سه رده بـــه توزو گـــه رده

دیاره لای شه خته یه نا خوش خه وه ری

داره خوی ده رنی خه زل هه لده وه ری

هــــه وره ره ش پــوش وبـه گـریــه ونـالـــه

سه ره تای شیـــوه نی مــــه رگی سالــه

به گژه ی سه ردی هه ناسه ی که ژو کو

ژیـــنی خوی هاته وه بـیــــر پیره هه لو :

داخـــه کـه م بــو گورو تـیـنـی جـوانــیـم

ئه و ده مه ی چون وچـــبـــوم بو وانیم ؟

هــیــزو ســومای نــییـــه بــال وچـــاوم

مامــــه وه گــــرده نشــــین بـــــی راوم

دووره گوشت پورو که وم ورده که وم

گوشته نیچـیــری مه گه ر بــیــتــــه خه وم

وا هــــه لـــوی مــردنــه راوی کـــردم

راو بــــه تــــــا لــــــی مـــنــه هاکه مـــردم

مــردنیـــش هــینــده نــه ســووکه و سانا

سه ری لــی گــیـــژه هــــه زاران زانـــــا

چـــم بــه ســـه ردی کــه نه مام ومردم

پــه ری به ربــایـــه ک وخـــــولـــی وردم

گیان به ره وکوی ده فری روون نییه بوم

تــو بـــلی بـچـتـه وه لای بــاوه هــه لــــوم؟

تو بــلــیی راوی هـه بی لـه و بــه رزه ؟

پاش هه موو چه رمه سه ره ی ئه م عه رزه

داخـم ئـه و رازه لــه بــن سه رپــــوشـه

ســه فــه ری نـــا بـــه له دی نـــا خوشـه

دل و د یـــده م کــه بـــه دونــیـــا فــیره

چـــه ندی پــیــم بکری ده مــیــنــم لــیــره

ژیــن گـــه لــی شــیــرینه فـیـزی ناوی

بو مه به سـت سـه رده نه ویــنــم تـــاوی

چـــــاری ئـــه م ده رده لــه لای قالاوه

گـــه رچـی زورپــیــره به لاوی مـــــاوه

ده چـــمــه لای و بــه وه چـــم لــی نایه

ره شــیــه وئـــاوی ژیـــانــی لایـــــــــــه

سه ر نه وی دای شه قـه ی شـا بــالان

هــــاتــه ویــرانه یـــه کـــی جــــی مــالان

بــوو به مـــیــوانی قه لـیکی رووره ش

چـــه په ل ورژد و له مه ردی بی بـــه ش

قـــه ل قــری لیم مه یه پـیـش زورداری

خوا شوکــر زور به کـه نه فــتــی دیــاری

زوو بـه چــیـت لــیــم گه ره که پیم بیژه

دوور له مــن بگــره لــه شــم به نــویـــژه

وتــی : ئه ی لاله قه لــه ی هه ر لاوم

پـــــیــرم وزور له مـــــه رگ تـــرســــاوم

هــه مـه پـرسیک و ده بــی بــمبــووری

هـــوی چــییــه تـو کـه لـــه مــردن دووری ؟

وه ک ده لیــن ئیوه به چــل سا ل بـارن

تـووشـی تـووش نـا یـه ن وکــوسپ وبـــا رن

ریــیــه کــم پــی بــلــی بـــو هه ر مانم

تـووی لات ده ست ده کــه وی ده رمــــانـــم

سویند ئه خوم پــا شی هـه تا بـشـمـیـنـم

هــه رکــه وی راوی بکــه م بـــــوت بـیـنـم

قــه ل گــو تی : هــوزی هـــه لــو زور خـاون

ســــه یـره لام چــونه کـه خــاوه ن نــاون

با ب و کــاکــت بـه نــه زانــی مـــــــــردن

بـیـری سـه ربـه رزیـــه وای لــی کـــــردن

هه رکه ســی به رزه فـره زوو ده مــــــــری

بــای بـلـنـدا یـی ســــــــه رو دل ده گــــری

مــــالی ئــیــوه کـه لـه لــووتـکـه ی کــیـــوه

لای جــن و د یـــوه بــه لای زورپـیــــوه

خـویـنـه پـور پـورگی ده خـاتـه خـــویــنـــی

گـوشـتـی کـه وی تـازه گـــرفـتی دیـنـــــی

جگـه ر و سـی و د لـــی مــامـر ژه هـــره

تا وه هـا بی تــه قـه لات بـی بــه هـــره

ده تـه وی زور بـژی خـوش رابـویـــری

خو له پــه نــد م گه ره که نه بـویـــــری

وه ره وه ک ئـیـمه بـژی نـزم ونــــه وی

شه وله سه رگه نده له داریک ده خــه وی

خــواردنــی باشــی کـه تـو نـه تدیــــوه

گوشــتـی بارگــیـنـی گـه نـی و تـوپـــیــوه

کـردنـی چـیـنـه له پـــه یـن و شـیـاکــــــــه

تـــاو و تـیـنـی لـه شـه بـــو دل چـــاکــــــه

پـه نـدی بـــا پـیـره بـه مـیـرات مــــــــاوه

خـویــنــی زامـی کــه ره، ســو مــای چـاوه

گـفـتـی مـن گـه وهـه ره بـوت هـه ل ریــژم

تـاقـه دوو ریـت لـه بـه ره پـیـت بـــیـــــژم :

یــان لـه نـاو بـو گـه ن و نـزمـایـی ژیــــــــان

یـان بـه سـه ربـه رزیه وه بـسـپــیــره گـیـان

را چــه نـی لـه م وتـه یـه پـیـره هــــــــــــــه لو

ها تـه بـه ر چـاوی گه لی کـه نـــد وکـــــلو

کــه وتـه نـاو گـیـژی خـه یـا لات وخـه مــــان

مـان ئـه گـه ر وابـی چ شـیـریـنـه نـه مـــــان

وتـــی : پـیـروز بــــی له خـوت ئـه م ژیـنـــــه

جـــه ژ نــی تـو بـو مـه شـه پـور وشـیـنــــه

کـی بـه سـه ربـه رزی ژیـا بــی تــــــــــــاوی

ژیـنـی قــا لاوی بـه پــووشــیــــــک نــــــــاوی

چـاوه ریــی مـه رگــه گـیـان بـا بــــــــیبــــا

پـه رو بـا لـــــــم لـه چـیـا بــا بــــی بـــــــــا

بـه هـه لـویــی کــه لــه ژیــن بـی به ش بــــــم

نــه ک هـه زار سـا لـه قـه لـی روو ره ش بـم

بـو شـتـیـک ئـیـسـتـه لـه خـوم بـیــــــزا ر م

مـن هـــه لو بـو چـی بـه تـو بـوو کــــــــــــــا رم ؟

مـه رد ئـه گـه ر کـا ری بـه نـا مـه ردانـــــه

ده ردی ســه ر بــاری هـه مـو و ده ردانـــــــــــــه

کـه و تـه خـو دای لـه شـه قـه ی بـال دیسا

ئا گــریکــی لـــــه ده روون دا یــیــــســـــــــا

راسـتـه خـو بـو ســه ر هــه ر بــو ســه ر چـوو

هـه ردی به جی هـیـشت وله هه وران ده رچــــوو

قـــــه ل هـــه زار ســا ل ژیــا بـه و تــه رزه

سـه ر نـه وی، هـێشـتـا هـــــــه ڵۆ هـه ر بـه رزه

ژیان نامه ی پیشه وای نه مر قازی موحه مه د

زانا کردستانی — 2011-10-28T08:59:48+01:00

این سخنان سیاسی نیست و توسط دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۸۲ در سنندج به چاپ رسیده است.

در اوایل جنگ جهانی اول قسمتی از خاک ایران به وسیله بریتانیا و روسیه آشغال گردید با وجود این که ایران بی طرفی خور را اعلام کرده بود ولی به این دلیل که ایران در آن هنگام با آلمان هم پیمان بود ٬ و بعد از آن که آلمان در سال ۱۹۴۱ به روسیه حمله کرد ٬ روسیه نیز وارد جنگ شد ایران از نظر سوق الجیشی برای این کشور اهمیت حیاتی پیدا کرد خصوصا در آن زمان تعداد فراوانی از متخصصین و کارشناسان و نقشه برداران و طراحان آلمانی در ایران حضور داشتند و متحدین جز از طریق ایران قادر به ارسال کمک های نظامی خود به روسیه نبودند ٬ ارتش روسیه مناطق آذربایجان و قسمت مرکزی ایران را آشغال کرد و جنوب و شرق ایران توسط ارتش بریتانیا آشغال گردید . در مناطق آذربایجان دو ملت و دو قوم اصیل تُرک و کُرد زندگی می کردند که هر کدام در زمان خود دارای حکومت و استقلال بوده اند اما دولت مرکزی آنها را ساقط کرد و استقلال و آزادی را از آنها گرفت ٬ دو قوم ترک و کُرد که۸ قسمتی از مردم ایران را تشکیل می دهند ٬ همواره احساس کرده اند که حکومت مرکز سرزمین آنان را آشغال کرده و به همین علت در تمام طول تاریخ قیام و مبارزه را به منظور کسب آزادی و استقلال ادامه داده و دارای تشکیلات سیاسی شده اند ٬ در نتیجه ی آشعال ایران توسط بریتانیل و روسیه ٬ و تضعیف دولت مرکزی برای نیرو های سیاسی در ایران فرصت مناسبی پیش آمد تا فعالیت های خود را شروع کنند . خصوصا در آزربایجان و کردستان حزب ( کومه له ی ژیانه وه ی کورد ) در عرصه های سیاسی فعالیت خود را آغاز کرد به گونه ای که هنگام اعلام موجودیت ٬ اثرات فراوانی در بین طبقات مختلف جامعه گذاشت و از نظر اجتماعی ٬ این حزب از اول یک حزب کوچک بود که در کنگره ی اول اعضای آن بیش از ۱۵ نفر نبودند و در کنگره ی دوم تعداد آنان به ۱۰۰ نفر می رسید ٬ در این کنگره برنامه ای منظم و جامع تهیه شد که از دین مبین اسلام الهام گرفته بود ٬ که این برنامه ها برای کسب آزادی ٬ استقلال و نجات کُرد و کردستان بود . در نتیجه ملتی اصیل و پاک متحد شدند . در این حال دولت روسیه به منظور حفظ منافع خویش و نجات از خطرات احتمالی که یکی از آنها قیام آزادی بخش مردم کُرد بود که در اثر تحولات و دگرگونی اوضاع و احوال فرصت خوبی برای این ملت به وجود آورده ود و اینک ملت کُرد که دارای زبان ٬ فرهنگ ٬ تاریخ و آداب اصیل بود ضرورت دانست هرچه زودتر برای آزادی خود از طریق روسیه اقدام مقتضی به عمل آورد . لذا سال ۱۹۴۲ روسیه از سران کُرد در مهاباد دعوت کرد و یک هیئت ۲۰ نفره به ریاست قاضی محمد به باکو اعزام شد تا درباره ی سرنوشت ملت کُرد مذاکره نمایند . نمایندگان کُرد وارد باکو شدند ٬ با آقای باقراف دیدار کردند و ضمن معرفی افراد و آشنائی ٬ مذاکره و گفتگو انجام شد و متعاقب آن که هیئت کرد به کردستان بازگشت حاصل و نتیجه ی مذاکرات با روس ها به وسیله قاضی محمد برای رهبران کرد تشریح گردید . در سال ۱۹۴۵ نمایندگان روسسیه مطمئن شدند که قوم کرد خواهان خود مختاری است و به هر ترتیب که شده لازم است روسیه به حمایت کردها برخیزد به همین دلیل روسیه برای بار دوم سران کرد را به باکو دعوت کرد و حذب ( کومه له ی ژیانه وه ی کورد ) به سرپرستی قاضی محمد همراه هیئت ۳۰ نفره آماده اعزام به باکو شد . نمایندگان کرد وارد باکو شدند و سران روسیه قبل از شروع مذاکره به طور غیر مستقیم به نمایندگان گوشزد کردند که موضوع خودمختاری ، استقلال و آزادی قوم کرد در قدرت و توانایی آنان نیست بنابراین نباید قوم کرد از آغاز مذاکرات و مقدمات کار خواستار آن باشد . از نمایندگان کرد خواستند که حزب کومه له ی ژیانه وه ی کورد ) منحل شود زیرا این حزب خواستار خودمختاری ملت کرد است و به جای آن حزب ( دمکرات کردستان ) تشکیل گردد که اساسنامه ی خودمختاری برای کردها داشته باشد . رهبران روسیه نیز آمادگی و پشتیبانی خود را در این باره اعلام داشتند . رهبران کرد به امید وعده هایی که مسئولین روسیه به آنان داده بودند به کردستان مراجعت کردند و قاضی محمد از همان ابتدای بازگشت با اعضای کمیته ی مرکزی حزب و رهبران کرد صحبت و نتیجه ی سفر خود و هیئت را تشریح کرد و پیشنهاد روسیه مبنی بر جایگزینی حزب دمکرات به جای کومه له را مطرح نمود و بر خود مختاری کردستان تایید شد . البته قصد قاضی در آن مجلس اخذ رای از سران کمیته ی مرکزی نبود ، اما اعضا به پیشنهاد روسیه مبنی بر انحلال حزب کومه له و خودمختاری کردستان موافقت کردند و در همین جلسه بود که حزب کومه له منحل گردید و به جای آن حزب دمکرات کردستان به کمیته ی مرکزی معرفی شد و بر اساس خواسته ی روس ها برنامه ی اجرای این پروژه آماده گردید . در ماه تشرین یکم ۱۹۴۵ حزب دمکرات کردستان ایران اولین کنگره ی خود را تشکیل داد و در آذربایجان هم حذبی به نام حزب دمکرات آذربایجان تشکیل و جعفر پیشه وری به عنوان رهبر آن معین و زمزمه ی کسب خودمختاری و جدا شدن آذربایجان از حکومت مرکزی بالا گرفت . روسیه رهبران کرد را از این موضوع آگاه کرد و با رهبران فرقه ی آذربایجان به ایجاد دوستی و همکاری پرداخت ، در نتیجه هیئت کرد به رهبری قاضی محمد به تبریز مسافرت و با جعفر پیشه وری پیمان دوستی و همکاری را منعقد کردند . در سال ۱۹۴۵ احساسات آزادی خواهی طبقات مختلف مردم در آذربایجان آعاز و ادارات مرکزی آذربایجان توسط این فرقه پاکسازی شد . این خبر که به کردستان رسی در همان سال نیز در مهاباد ادارات حکومت مرکزی پاکسازی شد . شهربانی و شهرداری مهاباد توسط مردم تصرف گردید و در یک مراسم رسمی طبق طبق فرمان ملی انجمن کرد پرچم کردستان به اهتزاز درآمد ، و حزب دمکرات کردستان اطمینان یافت که میتواندبه خوبی حکومت کردستان را اداره کند . در نتیجه در سال ۱۹۴۶ در شهر مهاباد جمهوری کردستان اعلام شد و پیشوا قاضی محمد به عنوان ریاست جمهوری کردستان منصوب شد . حکومت کردستان نیز مانند هر حکومت دیگری در جهان وزارتخانه های خود را که وزارت جنگ ، امور اجتماعی ، اقتصادی و... بود تشکیل داد و اداره ی آن را به خود مردم سپرد . پیشه وری رهبر آذربایجان نیز جمهوری آذربایجان را اعلام کرد ٬ ولی سرنوشت هردو جمهوری با تامین منافع روسیه در ایران ارتباط کامل داشت . در آن هنگام روسیه و بریتانیا در اثر فشار فراوان به دولت ایران ، این دولت را مجبور کردند تا پیمان خود را با آلمان لغو و به آلمان اعلام جنگ دهد . روسیه و بریتانیا چون وضع کشورهای آشغال شده را دگرگون یافتند اعلام کردند که : بعد از پایان جنگ نیروهای خود را از ایران خارج خواهند کرد . بعد از پایان جنگ ، دولت روسیه از این امر امتناع کرد و هدف روس ها از این کار کسب امتیاز استخراج نفت ایران بود و برای رسیدن به این هدف ، دو جمهوری کردستان و آذربایجان را به وجود آورد و تحت عنوان حفظ حقوق کرد و ترک نیروهای خود را در ایران باقی گذاشت . احمد قوام که بعد از حکیم الملک روی کار آمد به عنوان نخست وزیر ایران انتخاب شد . نامبرده فردی سیاستمدار و دنیا دیده و با تجربه بود ، به محض تشکیل کابینه آزادی ها را بیشتر و تمام زندانی های سیاسی را آزاد کرد ، به احزاب منحله مهلت داد و در سال ۱۹۴۶ به مسکو رفت و با سران روسیه و از جمله استالین ملاقات و مذاکرات طولانی داشت و دولت روسیه قولداد که از ایران بیرون برود . نخست وزیر ایران نیز متعهد شد در مقابل آن ، امتیاز استخراج نفت ایران را به شوروی اعطا کند . طرفین موافقت کردند .قوام به تهران بازگشت و با سران و به قصد فریب کردها و ترکها به تحرکات سیاسی پرداختند ، در نتیجه ی اقدامات سیاسی قوام ، مقامات روسیه فریب خوردند و متعاقبا از دولت های آمریکا ، فرانسه و بریتانیا خواست که به روسیه فشار بیشتری وارد نمایند تا خاک ایران را تخلیه کند . در اثر سیاست قوام در سال ۱۹۴۶ ارتش ایران از تهران به سوی آذربایجان و کردستان حرکت کرد و آذربایجان زیر حملات کوبنده ی ارتش شاهنشاهی قرار گرفت . طبق اعلامیه ی پیشه وری جنگ و مقابله با ارتش شاهنشاهی اران متوقف گردید و سران آذربایجان به دامن روسیه پناهنده شدند . این موضوع موجب شد حکومت کردستان هم حساب کار خود را بداند . ریاست جمهوری کردستان نیز دشتور داد ارتش کردستان در برابر ارتش ایران مقاومت ننماید و به این ترتیب به حاکمیت حکومت کردستان پایان داده شد و قاضی محمد و دیگر رهبران کرد در میدان چهار چراغ مهاباد اعدام شدند . این آزمایش برای ملت کرد بعد از تشکیل حکومت شیخ محمود در سلیمانیه ی کردستان عراق در سال ۱۹۱۹ ٬ دومین تجربه ی حکومت کرد می باشد . این دو آزمایش که در مدتی خیلی کوتاه انجام پذیرفت نشان دهنده ی راه طولانی مبارزات دلیرانه ی ملت کرد برای آزادی ، استقلال و احقاق حق مشروع خود می باشد . این جمهوری در شرایط بحرانی و در نهایت مشکلات حاد و جاروجنجال جهانی به وجود آمد و همزمان عوامل خارجی و داخلی در صدد شکست آن بودند و آخرالامر همین عوامل بودن که موجبات سقوط حکومت کردستان را فراهم کردند.

وصیت نامه ی قاضی محمد :

ملت کرد ٬ فرزندان عزیزم ٬ برادران و خواهرانی که حق شما پایمال ٬ و به شما ظلم و تعدی شده است ٬ آخرین لحظات زندگی را سپری می کنم چند تذکر و نصیحت برای شما دارم : به خاطر خدا بیش از این نسبت به یکدیگر دشمنی و خصومت مکنید ٬ متحد و پشتیبان هم باشید ٬ در مقابل دشمن ظالم و قدرتمند مقاومت کنید ٬ بیهوده و مفت خود را به دشمن نفروشید . تا دشمن به شما نیازمند است شما را دوست دارد و به وسیله ششما به اهداف خود می رسد . دشمننسبت به شما هیچ رحم و شفقتی ندارد در هر فرصت ممکن از شما نمی گذرد . دشمنان ملت کرد بسیار ظالم و بی رحم هستند ٬ اتحاد و پشتیبانی از یکدیگر رمز موفقیت هر ملت است در غیر این صورت آن ملت نابود و تباه شده ٬ زیردست و اسیر دشمن خود خواهد بود . شما ملت کرد از دیگر ملت های جهان چیزی کمتر ندارید . مردانگی ٬ غیرت و لیاقت شما از ملت هایی که در چنگال دشمنان خود اسیر بودند و آزاد و رستگار شدند به مراتب بیشتر است . آنان که خود را نجات دادند اتحاد و یکپارچگی خود را نشان دادند . شما هم مانند دیگر ملت ها بیشتر از این زیردست ٬ ذلیل نباشید . خود را به دشمن نفروشید . و نسبت به هم حسود نباشید . با این شیوه می توانید به رستگاری برسید . برادرانم فریب دشمن نخورید ٬ دشمن کرد از هر رنگ و نژادی که باشد ٬ بی وجدان و نسبت به شما بی رحم است . به وسیله ی خود کردها کردهای دیگر را از بین می برند . به سوگند آنها به قرآن باور نکنید ٬ چون آنها خدا را نمی شناسند . به خدای متعال که من پیروز شدم ٬ چه نعمت و چه پیروزی از این بالاتر و بهتر که اینک من جان و مال و ثروتم را در راه ملت و وطن خود فدا می کنم ٬ باور داشته باشید من از صمیم قلب آرزوی چنین روزی را در سر داشتم و با خود می گفتم اگر بمیرم به گونه ای باشد که در حضور خداوند و ملت خود سرافراز باشم ٬ این چنین مرگی برای من پیروزی است . به خداوند و پرستش و ایمان به پیامبر و اجرای وظایف دینی کوشا و مستحکم باشید . اتحاد و یگانگی خود را حفظ کنید . کارهای ناشایست نکنید ٬ حسود نباشد . علم خود را افزون تر کنید تا فریب دشمنان خود نخورید . برای چند روز زندگی در این دنیای بی ارزش خود را به دشمن نفروشید . نسبت به یکدیگر خیانت نکنید ٬ نه خیانت سیاسی و جانی و نه ناموسی . اگر توانایی دارید در آبادانی کردستان بکوشید و به ساخت مدارس و مساجد و بیمارستان بپردازید ... ( این فقط قسمت کوچکی از وصیت نامه ی این بزرگوار بوده است . پس بکوشیم تا به آنها عمل کنیم و سربلند برای ملتمان بمیریم).

عده ای از رهبران کردستان بزرگ : قاضی محمد ٬ ملامصطفی بارزانی ٬ خیرالله عبدالکریم ٬ عزت عبدالعزیز ٬ مصطفی خوشناو ٬ محمد محمود قدسی ٬ قدری جمیل پاشا ٬ نوری احمد طه ٬ میر حاج احمد ٬ سرهنگ نانوا زاده ٬ محمد حسین سیف قاضی ٬ عبدالرحیم جوانمرد قاضی ٬ جعفر آقا کریمی ٬ صدیق حیدری ٬ میرزا عزیز صدیقی ٬ شاعر ملی هژار ٬ شاعر ملی هیمن ٬ میرزا خلیل موفقی ٬ سعید خان همایون و...

سند امور خارجه ی بریتانیادرباره ی قاضی محمد:

در سال1942 مهاباد به مرکز فعالیت های ملی کردها در کردستان تبدیل شد و "قاضی محمد" نیز به عنوان رهبر این نهضت برگزیده شد.در ماه فوریه ی 1945 روس ها اجازه ندادند تعداد نیروهای ایرانی در منطقه ی مهاباد افزایش یابد. حزب "کومه له ی کورد-جمعیت کرد" با جدا شدن از حزب توده نقش مهمی در تحریک ملی گرایی کردها برای مقابله با ایران بازی کرد...پنج تن از سران کرد که پیش از این به همراه افسر روسی به باکو سفر کرده بودند در بازگشت"حزب دمکرات کردستان" را به رهبری "قاضی محمد" تاسیس کردند. چاپخانه ای در شهر"مهاباد" گشایش یافت تا روزنامه ی"نیشتمان" در آن تاسیس گردد.FO371/52702persian Kurdistan 6april1946

در ماه زانویه ی 1946"کومه له ی نیشتمانی کورد" در شهر مهاباد جلسه ای تشکیل داد تاسیس جمهوری کردستان رسما اعلام و قاضی محمد به ریاست جمهوری برگزیده شد."حاجی بابا عیولو" نخست وزیر, "محمد خان شکاک" وزیر دفاع, "رشیدبگ هرکی" فرمانده ی کل نیروهای مسلح و "زیرو آقا" به فرماندهی نیروهای انتظامی برگزیده شدند... در همان جلسه, نصب پرچم کردستان در ادارات, ساختمان ها و نهادهای دولتی به تصویب رسید.

نیروهای انتظامی آرم"کوماری کوردستان-جمهوری کردستان" را بر سینه های خود نصب کردند... جمهوری کردستان همزمان با حکومت دمکرات آذربایجان در تبریز تاسیس شد...روس ها از دو حکومت تازه تاسیس دعوت کردند با یکدیگر همکاری کنند.پایتخت حکومت آذربایجان تبریز و رهبر آن "میرجعفر پیشه وری" بود. پیشه وری در نامه ای از قاضی محمد خواست که که یک حکومت منطقه ای کرد تحت حمایت او و روس ها در مهاباد تشکیل دهد اما قاضی محمد این درخواست را رد کرد و در پاسخ گفت: " ما خود با روس ها برای تاسیس یک دولت مستقل کرد به توافق رسیده ایم."

FO371/52702persian Kurdistan 6april1946

دولت کردستان از میاندوآب تا سردشت امتداد داشت.حکومت عراق, رهبر کرد اورامان "محمد رشید خان" را آزاد کرد اما نیروهای شوروی اجازه ندادند با جمهوری کردستان رابطه برقرار کند.

FO371/52702persian Kurdistan 6april1946

پس از مذاکرات طولانی سرانجام روس ها با سفر محمد رشید خان به مهاباد موافقت کردند. در مهاباد از سوی جمهوری کردستان نشان شرف و آزادی به وی اعطا و به عنوان فرمانده ی نیروهای مسلح مهاباد برگزیده شد...همچنین روس ها در ابتدا با حضور"ملا مصطفی بارزانی" در مهاباد و"شیخ احمد" مخالفت نمودند و ایشان را وادار به توقف در نقده نمودند. اکنون دولت ایران از سه سو با قاضی محمد, محمد رشید خان و ملا مصطفی در تقابل بود. کردها دیگر قایل به میاندوآب و سردشت هم نبودند بلکه ادعای حاکمیت بر ارومیه, خوی و ماکو را داشتند. بعدا با حکومت آذربایجان بر سر تعیین مرزهای دو جمهوری توافقاتی حاصل شد.

FO371/52702persian Kurdistan 6april1946

منابع بریتانیایی گزارش می دهند که روس ها نقش مهمی در تحریک کردها ی ترکیه, عراق و ایران برای تاسیس یک کشور مستقل داشته اند و جمهوری کردستان در مهاباد در واقع کانون اولیه ی تاسیس این کشور مستقل بوده است. در آوریل1946کردها به شهرهای "بانه","سقز" و "سردشت" هم یورش بردند.

FO371/52702from Tabriz to Tehran acting british concil 21feb 1946

ملا مصطفی و نیروهایش پس از پیوستن به نیروهای قاضی محمد تهاجم علیه سردشت را آغاز نمودند. در23 آوریل 1946رهبران کردستان و آذربایجان سومین قرارداد همکاری خود را در مجلس آذربایجان در تبریز منعقد نمودند. علاوه بر"قاضی محمد", "عبدالله گیلانی","عمر خان شریفی","محمد حسین سیف قاضی" وزیر سپاه ملی حکومت کردستان, "رشید بگ جهانگیری","زیروبگ بهادری" و "قاضی محمد خانازی" نماینده ی کردهای"شنو" حاضر بودند. نمایندگان آدربایجان نیز حاج میرزا علی شبستری, میرجعفر پیشه وری,صادق بادیجان و محمد بیربا بودند...در پایان کنفرانس مقرر شد موارد ذیل اجرا شود:

تغییر نمایندگان طرفین در شهرهایی که لازم است.
مشارکت کردهای مقیم آذربایجان و آذری های مقیم کردستان در امور حکومتی
تشکیل هیات اقتصادی مشترک
همکاری نظامی در شرایط حساس
لزوم مواقت طرفین برای حضور مشترک در صورت اعلام مذاکرات در تهران
فراهم آوردن تسهیلات لازم برای تدریس زبان های کردی و آذری در آذربایجان و کردستان
اتخاذ موضع مشترک در برابر هرگونه خرابکاری دشمنان مشترک

در دسامبر1946قوای ارتش ایران با یورش به کردستان جمهوری کردستان را درهم شکستند...حکومت عراق از ایران خواست "ملا مصطفی" را به این کشور تحویل دهد...

روز31مارس1947مقامات ایران حکم اعدام قاضی محمد, سیف قاضی و صدر قاضی را اجرا کردند و بدین ترتیب عمر جمهوری 11ماهه ی کردستان به پایان رسید.

پرده پوشی بر آرامگاه قاضی محمد تا کی ....؟

در خبرها آمده بود كه از تندیس محمد قاضی در مهاباد پرده‌برداری شد . خبر از جنسی بود كه به سرعت مسیر خود را تعیین كرده و ذهن حساس هر كردی را می‌نوازد اما در یك آن ، مسیر خود را به سوی یك پرسش بزرگ تغییر می‌دهد : محمد قاضی كه بود كه تنها اندی سال پس از چهره كشیدن در نقاب خاك ، در زمره‌ی عالی‌ترین هنرها چهره باز می‌یابد و قاضی محمد كه تا به امروز نیز همچنان مورد بی مهری قرار می‌گیرد ؟ در این جا سخن از بزرگی محمد قاضی و تاثیر عمیق او بر ادبیات فارسی نیست . او كه ادبیات كلاسیك را با ترجمه‌ی بی بدیل خود به فرهنگ ایرانی هبه كرد و فارسی را تا دوردست‌ها وام‌دار خود نمود . من خود آن روز عاشقانه ، به منش او دل باختم كه از حسن تصادف ، یكی از مصاحبه‌های او را در یكی از نشریات سال 58 و در حین آماده كردن مجموعه‌ی كردستان ، روزهای بحران خواندم . نوشته بود : » روزی كه پزشك معالج آلمانی در سال 51 به من گفت با ابتلا به سرطان حنجره و پیشرفت بیماری ، تا مدتی دیگر ، توان تكلم را از دست می‌دهی به پزشك گفتم : در كشوری زندگی می‌كنم كه اگر نتوانی سخن بگویی بهتر است چون ممكن است زبانت را از كامت بیرون بكشند . « بنابراین این‌جا دیگر سخن از بزرگی او گفتن ، هنر نمی‌خواهد . اما ان‌جا كه نیروی تفسیر به گردش درمی‌آید و كلام در ذهن به خود می‌پیچد ناگزیر خود را به دست تفسیری می‌سپارم كه بقای رابطه‌ام را با خودم تضمین می‌كند.
قاضی محمد تصویر یك عشق در لحظه‌ی تصریح است ، اشتیاق عاشقانه‌ی او به آزادی ، قلب پیروانش را گرما می‌بخشد ، او برای آزادی مبارزه كرد تا آزاد زیستن بیاموزد ، هیمن‌ها ، هه‌ژارها ، محمد قاضی‌ها و بسیاری دیگر از بزرگان ملت كرد ، به بهانه‌ی خون او ماندند و جاودانه شدند ، قاضی محمد شخص نبود ، او خود عشق بود و به پای معشوق آزادی سوخت تا امید رخت بسته ، امید اسیر در آسمان سیاه ، كورسوی روشنی برای نمودن بیابد .
نیچه گفتنی ، عشق نیز همچون روایت قصه‌ای است كه در مفهوم قدسی كلمه تحقق می‌یابد و شرح اسطوره‌ی قاضی محمد نیز تنها در مفهوم قدسی كلمه مجال تحقق خواهد یافت و ...

اكنون دیگر نمی‌توان ازطرح این همه پرسش كه بر احساس و اندیشه سنگینی می‌كنند رها شد :
چرا پس از شصت سال نگاه به تاریخ و عشق دور و دراز یك ملت به قاضی محمد ، نام او ، زندگی او ، مبارزات او ، شهادت او و حتی آرامگاه او نیز همچنان مورد بی مهری است ؟ چرا قاضی محمد همچنان ممنوع است ؟ این ممنوعیت از كجا می‌آید و چه پیامی با خود دارد كه همواره به این تاریخچه‌ی قدسی بی مهری ، بی اعتنایی و گاه بی حرمتی نیز می‌ورزد ؟ چرا همواره پرده‌ها را به اشتباه - نه در صحنه‌ای خصوصی بلكه در تماشاخانه‌ای شلوغ - بالا می‌برند . اینجاست كه واقعیت در صورت حقیقی خود بر من فاش می‌شود و دگرباره سوالی دیگر خود را بر نوك قلم می كوبد : آیا ساختن تندیسی از محمد قاضی - آن هم در روزهایی كه حتی به سنگ مزار شاملو هم حرمتی روا نمی‌دارند - در شهر مهاباد ، درامی از جنس آن صحنه‌پردازی‌ها برای افسون سازی نیست ؟ آیا پرده‌برداری از تندیس محمد قاضی نمی‌تواند عملی ساختن نقشه‌ی یك سوزن درمانی اخلاقی باشد؟ آیا این اقدام برای بیشتر رنجاندن من و میلیون‌ها عاشق دیگر نیست كه تاریخچه‌ای قدسی به نام قاضی محمد را اینچنین مورد بی اعتنایی قرار دهند و از ابزارهای كهن برای تحریك نقاط دل‌نشین احساس ما سوء استفاده كنند ؟
قاضی محمد را آن گونه كه شایسته‌ی اوست دریابید ، او رویای هر عاشق آزادی را برای یگانگی كامل با معشوق تحقق می‌بخشد و...
قاضی محمد را شش دهه بی مهر و بی اعتنا گذاشته‌اید اگر چه در باطن ، در برابر بزرگی او سر تعظیم فرود می‌آورید و پذیرفته‌اید كه یاران او ، یاران آزادی ، چه سان آتش مهر او را در سینه برافروخته‌اند . اكنون دیگر پذیرفته‌اید كه عشق ، قانون و ممنوعیت نمی‌شناسد ...
قاضی را در زمان حیات در نیافتید از كیستان رفت ، اكنون عشق به قاضی را دریابید تا بدانید او تصویر سرای عشق است. مبادا از دل این گور بی‌قرار ، ناگهان نفیری بلند برخیزد .

مافی نیشتمان(شیعریک له کاک احمد خوا لی خوش بوو)

زانا کردستانی — 2011-10-19T05:33:22+01:00

نیشـــــــــــــتمان ئه ی خاک و خۆڵی تۆکڵه ی چاوانــــــــمه

نیشــــــــــــــتمان ناوی به رێزت هێزی رؤح و گیــانــــــــــــمه

نیشــــــــــــــــتمان ئه ی به ر به یانت رؤشنێ ئــــێمانــــــمه

نیشــــــــــــــــتمان ئێواره کانت خه ڵوه تی عـــــیرفانـــــــــمه

نیشـــــــــــتمان قوربانی کوێســــتانت دڵی پر ده ردی مــــــن

نیشــــــــتمان حه یرانی گه رمێنت هه ناسه ی سه ردی من

***

نیشـــــــــتمان سه رمشقی به رزێ هیمه ته کؤماری تــــــۆ

مـــــــــــــــه رکه زی زانستێ و عیرفانه لادێ و شــــــــاری تۆ

نیشـــــــــتمان باغاتی فیرده وسه هـــــــــــــــه مۆ گولزاری تۆ

عیـــزه ت و فه خره هه مو نـــــــــه خشی ده رو دێـــواری تۆ

نیشـــــــــتمان ئه ی شاخ و داخانت ئومێدی دڵ هـــــــــه مۆ

نیشــــــــتمان ده شــــــــــت و بیابانت به هـه شتی ئا ره زو

***

نیشــــــــــــتمان شه رته که تۆزی ڕێت به ئـــه م دنیا نه ده م

شــــــــه رته تا ماوم له شه رتی گیان فـــیدایی لانه ده م

نیشــــــتمان شه رته له عه شقی پاکی تۆســـه ربا نه ده م

شه رته قه ت گوێ بۆ ره قێب و وه سوه سه ی ئه عدانه ده م

نیشـــــــتمان ئه ی فێنیکی قه لبم شنه ی کـــوێستانه که ت

نیشـــــــــــتمان ئه ی ئاوی ژێنم خاکی کوردســــــتانه کــه ت

***

نیشـــــــــــــتمان ئیحسانی تۆیه خوێنی باو باپــــــــــــێری من

هێــــــــزی شــــــان و نۆری دێده و قودره تی ته دبــــــێری من

نیشـــــــــــتمان گه ر خوێنی من پاکه و حه راڵه شــــــیری من

هـــه رله ســــه ر رێ خوشه وێســــتێ تۆیـــه برواو بێری من

نیشـــــــتمان دایم له سه ر ئاواتی به رزی نــــــــــــــاوی تــــۆم

خاترت جـــه م بێ به ڵا گه ردانی خاک و ئــــــــــــــاوی تـــــــۆم

***

لاوی کـــــــــــورد ئه ر پاکه شێرت هه سته وه ک شــێری ژیان

راکه مــــــــــه یدان بۆ به جی هێـــــــنانی مافی نیشـــــــتمان

رولــــــه که ی سـوڵتا ن "صلاح الدین"نه خۆی گۆڵی که سان

روکنی ئێمان خوشــــه وێستێ نیشـــــــــتمانه بێ گـــــــومان

لاوی کـــوردم خۆت نه که یته داری ده ســــــــتی دوژمــــــنت

دوژمــــــــــــنت نه ت باته مه یدان بۆ برای خـــــۆ کوشــــتنت

***

کـــــورده قـــــــه ت نه نوی به لایه ی دژمنی عـــــــــــه یاره وه

شـــــــــێری دژمن تێکه ڵه حه تـــــمه ن بــــــه ژاری مــــاره وه

ره ن نـــــــه که ی داوێـــــنی نامـــــــۆست به له که ی عاره وه

نیشـــــتمانت دایـــــــکته نه ی ده ی به ده س ئه غـــــــیاره وه

ره نـــــــجی باو باپێری تۆ ئه م نیشـــــــــــتمانه ی دابــــــه تـــۆ

کـــورده وریـــــــا بێ نه کـــــــه ی باپـــــــــێره کانت ره نـــجه رۆ

***

کــــــــــوردە دین و نیشتمانە مایەی بەرزی ژینی تـــــــو

دوژمنــــی هـــــەر دوکیــــــانە دوژمنی بێ دینی تـــــۆ

هـــــەر بـــــژی تۆو نیشتمانت، هـــەر بژی ئایینی تو

با لـــــە داخا شەق ببا بــــــەدخاهی تۆ بـــەدبینی تۆ

هەستە سا هەروەک تریشقە ریشە کەن کە دوژمنت

تا بــە فێڵ و گەر لــە ریشــــــەی دەر نــەهێناوە بنت

**********************************

برچسب ها : مافی نیشتمان احمد مفتی زاده

ژیان نامه ی ماموستا شیرکو بیکه س

زانا کردستانی — 2011-10-14T10:31:50+01:00

شیرکو بی کس

شعر كردی با وجود محاصره‌ی فرهنگی، هرگز هویت ملی خود را از دست نداده و شاعران كرد بخاطر تشخیص امتیاز انسانی و مسیر متعهد خود، هرگز تسلیم تخیل بی بار و پروسه زیبایی كلام نمی‌شود. آنچه خط همبستگی زبان و جان خلاق این شاعران را به وجود می‌آورد، زبان مشترك آنها از یك حلقوم خونین است.

یكی از عمده عواملی كه تاكنون سبب حفظ و حراست فرهنگ ملت كرد شده است همین همسویی اندیشه‌ی قومی است. شاعران كرد به آن نكته فروزش و فراگیر اندوه و شادمانی مشترك انسانی رسیده‌اند و زبانشان ... همبسته‌ی بغض‌ها و بیم‌ها و دردها و عشق‌ها و عاشقانه‌های آدمی را در بر می گیرد.

شاعرانی كه رسوب، فرهنگ، دردها و ناعدالتیها و ادبیات این ملت را به گوش دنیا رسانده و خود نیز جهانی شده اند . یكی از این شاعران جهانی و معاصر كرد استاد شیركو بی‌كس می باشد.

شیرکو بیکه ساز شاعران برجسته ی کردستان عراق که در سال ۱۹۴۰ میلادی در شهر سلیمانیه به دنیا آمد . در سال ۱۹۶۸ اولین مجموعه شعر خود را به نام ) مهتاب شعر ( به چاپ رسانید .او جزو شاعران نسل دوم کردستان عراق و از هم نسلان عبدالله په شیو ،لطیف هلمت و رفیق صابر است. شیركو بی‌كس فرزند «فایق بی‌كس» كه پدرش یكی از شاعران بزرگ و ملی كرد می باشد. شیركو بیكس‌ در سال 1940 میلادی (1319) شمسی در شهر سلیمانیه به دنیا آمد و در دامن مادری فرهنگ دوست و پدری دانا بزرگ شد.

او بعد از استاد عبدالله گوران، یكی از شارحان و معماران پیشرو شعر آزاد كوردی است. شیركو بی‌كس پر كار و خستگی ناپذیر كه بیشتر به مفهوم ادبی جهانی در اذهان اهل فن جایی گرفته است و با آنكه در نقد ، داستان و ترجمه تواناییهایی در خور و شایسته می باشد، اما كار شعر ، سرنوشت محوری قلم او را رقم می زند . استاد شیركو بی‌كس هر چند وابستگی به احزاب و گروههای فعال سیاسی كورد را داشت اما از راه ادبیات و سرودن شعر به مبارزه علیه ظلم و زور روا شده به ملت كورد پرداخت و سالها در این زمینه به فعالیت پرداخت كه می توان به مبارزات او در این مهم بر علیه رژیم فاسد و اشغالگر بعثی صدام حسین و سرودن شعر برای شخصیتهای مبارز كورد و شهیدان این راه اشاره كرد.

سخت كوشی و پیگیری این شاعر جهانی در سیطره فرهنگ، ادبیات و شعر كوردی ، به او شخصیتی غول آسا و عاصی بخشیده است. شاعر چیره دست فارس زبان روزگارمان سید علی صالحی سالها پیش شیركو بی‌كس را امپراتور شعر دنیا نامیده است .

شیركو بی‌كس در جامعه فرهنگی كورد، هم وزن احمد شاملو در پهنای ادبیات معاصر فارس می باشد. آثار شیركو غنی و بسیارند، در سال 1968 میلادی اولین مجموعه‌ی شعر وی با عنوان «درخشندگی شعر» منتشر شد و صاحب آثاری چون: آئینه‌های كوچك «شعر» ، بامداد «شعر»، من عطشم را با آتش فرو می نشانم «شعر»، كاوه‌ی آهنگر «نمایشنامه منظوم»، سپیده دم «شعر»، پیرمرد و دریا «همینگوی – ترجمه»، دو سرود كوهی «شعر»، رودخانه‌ها «مجموعه داستان»، عقاب «شعر»، كجاوه گریه‌ها«شعر»، صلیب و مار و روزشمار شاعر «شعر بلند» و... مجموعه مقالات ، ترجمه‌ها و ... می باشد. شیركو بی‌كس در سال 88-1987 میلادی از دست «انگوار كارلسن» نخست وزیر سوئد جایزه جهانی «توخولسكی» مدال افتخار در ادبیات را دریافت كرد و همچنین در فلورانس ایتالیا، بزرگترین انجمن مدنی به او لقب «همشهری» داده است.

اشعار شیركو تاكنون به زبانهای آلمانی، فرانسه، ایتالیایی، سوئدی، نروژی، عربی، فارسی و... ترجمه شده است و بعضی از اشعار او انتخاب شده و در كتابهای درسی چند كشور برای تدریس گنجانده شده است.

شیركو بی‌كس بی‌شك مانند حلقه‌ای گره خورده در زنجیره‌ی خدایگان تاریخ ادبیات دنیا چفت شده است، خدایگانی مانند: لوركا، محمود درویش، نرودا، ریتسوس، داستایوسكی، شاملو، جبران خلیل و... كه چنان بتی ستودنی در معابر استوره‌ای ملل دنیا جاودانه خواهند ماند.

سنجرخان وزیری(سردار اکرم کورد)

زانا کردستانی — 2011-09-29T02:12:06+01:00

سوالی میپرسم از تو....از تو که کوردی .....یا از تو که فارسی .......از همه ایرانیان ؟؟؟

هنوز زخمهای بر تن ملت کورد التیام نیافته است زخمهای جنگ و خون زخمهای بی مبالاتی زخم ناسپاسی و زخم تبلیغات و ....چرا ملت کورد و مردانش نامی بر تارک تاریخ میهنشان ندارند....

سردار جنگل را میشناسی؟..... رئیس علی دلواری را چه ؟ سردار ملی که بود میشناسی ؟ سالار ملی را هم.....؟

میدونم میشناسی مگر کسی هست از ایرانیان که این نامها را نشناسد ؟ تا میپرسی که سردار جنگل همه میدانند بله میرزا کوچک خان و....

اینها که بودند ؟ چکار کردند که اینقدر در سطور بالای تاریخ ایران جای دارند ؟؟ اینان نام آوران این مملکتند قهرمانان مبارزه با استعمار و خودکامگی . میرزا کوچک خان مبارز دوران تهاجم روسها و رئیس علی دلواری با انگلیسیها و پرتغالیها جنگید و هر دو در این راه کشته شدند...راه جهاد....

ولی آیا کسی هست که نام سنجر خان ( دلاور کورد ) را شنیده باشد ؟ آیا کسی هست بداند که این مرد کی بود و چکار کرد؟ شاید این نام را اولین بار است که میشنوی ولی من به تو میگویم که او که بود .

او یکه سوار دوران مبارزات ضد استعماری در کردستان بود . تعجب کردی؟ شاید فکر کردی که مگر کوردها هم با استعمار جنگیدند ؟ مگر آنها هم سرداری چون میرزا و... دارند ؟ حق داری ، تبلیغات دیگران و پول و نفوذ اینقدر زیاد است که جایی برای کوردهای بی ادعا و مظلوم باقی نمی ماند.

سنجرخان وزیری فرزند حاج یوسف صاحب روستای نران از توابع شهر سنندج و فرزندجیران خانم از خانواده اردلان (خاندان حاکم کردستان) و فرزند چهارم از ٩ فرزند خانواده است . بعد از فوت پدر به علت خصومت برادرانش با وی (سنجرخان و یکی از برادرانش از مادری دیگر بودند)مجبور به ترک روستا و زادگاه خود میگردد و بعد از خریداری کردن زمینی در میانگروران و احداث روستایی درهمان محل مشغول به کار کشاورزی و دامداری و زندگی خود میشود و با در اختیار گذاشتن خانه و زمین به کشاورزان عده ای از مردم همان منطقه را به دور خود جمع میکند و همزمان با کارهای کشاورزی و دامداری رعیت و افراد روستای خود را به کار یادگیری سواری و آموختن فنون جنگاوری وامیدارد . این همان زمانی است که روسها مناطق مختلف ایران از جمله کردستان را اشغال کرده اند و آزار و اذیت مردم به جایی رسید که همه دست به دامن مردان و آنانی شدند که بویی از آزادگی و شهامت برده باشند . سنجرخان با آگاه شدن از عمق بحران و فشارهای زیاد اشغالگران با فرستادن نامه هایی به حاکم سنندج و اجازه از آنها ، درخواست اذن جنگ و همچنین در اختیار گذاشتن نیروی جنگی برای انجام چنین امری را میکند که البته با مخالفت حاکم سنندج رو به رو میشود و درنهایت اصرار و درخواستهای زیاد سنجر خان حاکم سنندج را برآن میدارد که جهت جلوگیری از سرکشی و اغتشاش قشونی متشکل از قوای انگلیسی که آنموقع در کردستان جولان میدادند را جهت سرکوب ارسال مینماید که به جنگ میان سنجرخان و انگلیسیها می انجامد و با شکست انگلیسیها راه جنگ با روسها برای این مرد هموارتر میشود و این بار بدون اجازه و اذن از کسی ، خود جوش و با اتکا به نیروهای مردمی روستاهای اطراف سنندج و جوانانی که عشق وعلاقه شان جانبازی و جانفدایی برای این آب وخاک بود ، راهی میدان مبارزه و نبرد با روسها گردید.

از روستاهای اطراف کامیاران شروع به جنگ و زد و خورد میشود و روسها را تا شهر سنندج فراری داده و با شکست دادن آنان ، آنها را مجبور به ترک روستاها و شهرها مینماید . در شهر سنندج و در جنگ صلوات آباد بعد ازشکست واردکردن به روسها و تعقیب آنان دچار گلوله ای ازدشمن میشود و زخمی کاری و مهلک برمیدارد .با التیام یافتن سنجرخان از آن زخم ، بعد از یک ماه با ندایی از فردی مقدس در عالم خواب خان را دوباره بر جنگ و مبارزه مصر و مصمم بر علیه اشغالگران مژده فتح و پیروزی را میدهد.

با فراهم کردن سوارانی ازروستاهای اطراف و با یاری مردم دوباره راهی میدان میشود و از شهر دهگلان روسها را در پی یک نبرد سخت شکست و فراری داده و با به دست آوردن مقدار زیادی غنایم جنگی سبک و سنگین و مهمات به جنگهای بعدی ادامه میدهد.ادامه جنگها و فتح و پیروزیهای پیاپی سنجر خان تعجب تمام رجال مملکت رادرپی دارد سیل پیشکشیها و هدایا از اطراف واکناف سرازیر میشود پیشنهادهای زیادی برای همکاری دریافت میدارد که اکثر آنها به موقع و بعضی واقعی نبود . جنگها به شهرهای دیواندره و سقز کشیده میشود و در اکثر مناطق سواران سنجر خان موفق به شکست روسها و آزاد سازی مناطق مذکور میگردند . باهمکاری یکی از حاکمان منطقه سقز و بوکان به نام حشمت الملک ، خان روسها را تا پل منجیل فراری میدهد و به عقب میراند و تمامی خاک کردستان را پاکسازی میکند . نامه ای به میرزا کوچک خان مینویسد و میرزا را از کار روسها آگاه میکندکه آنها را از کردستان فراری داده ام و اکنون نوبت شماست که آنها به طرف شما در راهند . میرزا هم درکنار پل منجیل سر راه را به آنها میگیرد و تعداد زیادی از آنها را میکشد و فراری میدهد.

سنجر خان بعد از خاتمه کار روسها به روستای خود برگشت و چند سالی را بامدارا کردن با دشمنان خانگی خود به سرآورد . برادرانش مخصوصا خلیل خان با وجود کینه قدیمی و همچنین حاکم سنندج شریف الدوله با خصومتی که از سنجرخان داشت دلایل مشکلات و سبب ناراحتی های ایشان بودند . با تطمیع کردن و تشویق شریف الدوله نابرادری سنجرخان دست به عملی زد که ننگ دنیا و بی آبرویی را برای خود خرید . او در روز جمعه ماه محرم و روز عاشورا 1337هجری قمری سنجرخان را به خانه خود دعوت کرد . همچنین یکی از برادران تنی خان به نام یدالله خان به این مهمانی دعوت بود با وجود اینکه خان روزه سنت عاشورا داشت و هنوز روزه خود را افطار نکرده بود ، هنگامی که برای گرفتن وضو به کنارحوض داخل حیاط رفته بود مورد هدف گلوله گماشتگان برادرش گشت ، هم او و هم برادر تنی اش بدست کثیف و خائنانه برادر خو د فروخته اش شهید شدند.

بدین ترتیب قهرمان ملت و نام آور عرصه پیکار ضد متجاوزان بیگانه ، بدست عوامل بی ارزش همین ملت کشته شد کسانی که حتی جرات نیافتند روزی را در میدانی به سر بیاورند که او سالها یل آن عرصه ها بود.

آری عزیزان نوشتم تا گوشه ای از خدمت این ملت برای تو روشن شود .......ولی با تمامی احترام به میرزا کوچک ها و امثال او آیا سنجر خان به نام آوری( نگویم بیشتر ) او نبود؟....آیا سوارانش فرزندان همین مردم کمتر از سواران میرزا بود؟........آیا وسعت خاک و سرزمینی که آزاد شد و کسی حتی اسمی هم از آن نبرد کمتر از جنگلهای شمال بود؟ و........ هزاران درد و دریغ از مردم . از کسانی که نمیدانند ازسنجرها........

خدمتی که این سواران کورد به ایران و ایرانی و این ملت کردند و کسی قدرش را ندانست حالا نمی گویم بیشتر از آن ولی صد البته همان اندازه ارزش داشت که میزا کوچک خان کرد ، همان اندازه ارزش داشت که ریس علی دلواری و میرزا تقی خان پسیان کردند اما دریغ از کمترین اشاره ای .......دریغ از اختصاص یک سطر از تاریخ کشورمان به این انسان شریف و مبارز که حق بزرگی برگردن ایرانی دارد اما صد افسوس !!!

ماموستا هیمن

زانا کردستانی — 2011-09-27T17:38:33+01:00

ڕیبه ندان و شاعیر

ڕیبه ندان! دیسان هاتیه وه سه ر مان

ڕه قمان هه ڵینی دیسان له سه ر مان

به سۆزه ی زریان پیاوی ده که ی سڕ

به کڕێوه و باکوت ئاژه ڵ ده که ی قڕ

ڕێ و بان ده به ستی به به فر هه موو

له به ر په ساران هه ڵده نێی ڕنوو

پڕووشه و مژ و که ڕه سیسه که ت

ته پ و تومان و هه وا پیسه که ت

پێیه وه هه زار ئازار و ئاهۆ

کۆخه و هه ڵامه ت ، له رزه و چه ق و چۆ

که تۆ ته شریفی ناشه ریف دێنی

دڵی گه لی کور داده خورپێنی

ماشین و ڕێگای ئیسفاڵتی نییه

به و سارد و سۆڵه عیلاجی چییه

به هه چه هه چی که رێ چۆن باری

لادێیی کوردی ده گاته شاری ؟

هه ژار لێی ده بڕێ ئاوردوو و زمهه ڕ

کوروژمه ی ده کا فه قیر، ماڵانگه ڕ

سه ر ده نێنه وه پیر و نۆجوان

بێ په رستار و بێ داو و ده رمان

به خێر نه هاتی مانگی مژ و نه م

دێنی بۆ ئیمه گه لێک ده رد و خه م

ڕیبه ندان :

شاعیر ماڵ شێواو بۆ دژ داماوی

گێژی ، خه وئاڵووی، شێتی خه رفاوی؟

بۆچی تۆ ئاگات له دنیا نییه ؟

بۆچی نازانی ده نگوباس چییه ؟

بۆ به من ده ڵێی قسه ی سوێر و تاڵ

بۆچی نازانی بێ خه به ر ! ئه وساڵ

زریانم هێنای بۆ کورد ئازادی

شه ماڵم هێنای بۆ ئێوه شادی

مژی من هات و مژی هه ژاری

ڕه واند یه کجاری له کورده واری

به که ڕه سیسه و پڕووسه و سیخوار

ئاواتی کۆنی کوردم هێنا خوار

له ڕۆژی مندا کورد به ڕووسووری

هه ڵێ بژاردووه ڕه ئیس جه مهووری

جا ئه و جار باوی کوردی دێته وه

ئاسوده ده بێ ، ده حه سێته وه

شاعیر :

گیانی شاعیرت ده که م به قوربان

وا هاتووی ئه وساڵ مانگی ڕێبه ندان !

ده ک به خیر هاتی قه ده مت پیرۆز

به قوربانت بێ جێژنه که ی نه ورۆز

ڕۆژی تۆ جێژنی گه وره ی کوردانه

ناوت ده رمانی ژان و ده ردانه

ئه وساڵ به هاره بۆ ئێمه زستان

بمرێ دوژمنی کورد و کوردستان

هونراوه ی ماموستا هێمن

هه واری کرماویله

سواره ایلخانی زاده

زانا کردستانی — 2011-09-07T16:32:54+01:00

بۆ کچه‌ کوردێ

دزه‌ی نیگای ژێر تارای شه‌رم و ناز
سه‌رنجی کێشام کیژی کرچ و کاڵ
ئه‌ی په‌ریزاده‌ی ئه‌وپه‌ڕی جوانی

له‌وساوه‌ که‌ تۆ
بازی نازی تۆ

بۆ منی کڵۆڵ ئه‌نێریته‌ ڕاو
دڵ وه‌ک دوو ته‌پڵه‌ی
سواره‌ی کوردی
جوانووی نه‌گیراو
مه‌یل ئه‌خاته‌ باڵ

خه‌رمانه‌ی بۆنی زولفت له‌ سار شان
بۆی کێوی شه‌وبۆ فه‌سڵی دره‌نگان

تێریته‌ بیرم
چاوه‌ کاڵه‌که‌ت

هه‌ساره‌که‌ی ڕۆژ بۆ ڕێبواری شه‌و
یا خۆ قاسپه‌ی که‌و له‌ ده‌م به‌یانا
بۆ هه‌وارنشین، هه‌وارگه‌ی شاهۆ

تێریته‌ بیرم

که‌ ڕووی وتارت ئه‌که‌یته‌ لای من
سروه‌ی به‌یانی ، ئازیز شنه‌ شن

تێریته‌ بیرم

سواره‌ ئێلخانیزاده‌