روستای قهی یكی از قدیمی ترین روستاهای بخش جلگه اصفهان است . قهی در فاصله 7 كیلومتری غرب مركز بخش، ( هرند) در حاشیه كویر قرار گرفته است . این روستا از شمال به شهر كوهپایه، از شرق به شهر هرند، از جنوب به رودشت و دهستان شاه طور و از غرب به شهر سگزی و مزرعه شور محدود شده است. و به علّت فاصله کم با  شهرهای "هرند "و " کوهپایه " دارای ارتباط قوی با شهرهای یاد شده است .

   روستای قهی قبلاً از توابع بخش كوهپایه بوده است. فاصله این روستا تا مركز بخش یاد شده 10 كیلومتر و تا مركز استان 80 كیلومتر است . قرار گرفتن در حاشیه كویر، روستا را تحت تاثیر قرار داده و دارای آب و هوای خشك است.

تاثیر مستقیم آب و هوا در پوشش گیاهی و تنوع جانوری این منطقه و روستای قهی به خوبی محسوس است .ارتفاع آن از سطح دریا 1575 متر است و در موقعیت 35درجه و32 دقیقه عرض جغرافیایی و 15 درجه 52 دقیقه طول جغرافیایی قرار گرفته است.

 قدمت این روستا بر اساس مدارک و آثار باقیمانده از آن به سالهای قبل از اسلام می رسد . و نام آن نیز قبلاً " کهی بوده که بعداً به مرور زمان حرف " ک " به حرف " ق " تبدیل شده است؛

 قهی؛ معرب کهی در برابر کوهپا یا کوهپایه (که در برخی اسناد قدیمی قهپایه آمده) به معنی جای پست و کم ارتفاع و پایین تراست . 

 

استان اصفهان یکی از قطب های گردشگری ایران است که رونق این صنعت به واسطه موقعیت جغرافیایی ، تنوع اقلیمی در منطقه ، تعدد عناصر شاخص ارزشمند و تاریخی و وجود بافت های زیبا و متراکم در اطراف شهرستان اصفهان می باشد. یکی از این نمونه ها ، روستای قهی است که دارای بافتی منسجم و منحصربه فرد ، به لحاظ قدمت و یکپارچگی می باشد و هر گونه عناصر معماری خاص روستایی را می توان تا حدود زیادی در آن مشاهده نمود .

بافت قدیمی روستا در مرداد ماه سال 1384 به ثبت شورای ثبتی استان اصفهان رسید و سپس در تاریخ 5/8/1384 این روستای به شمارهٔ 13600 در فهرست آثارثبت شده ملی قرار گرفت.‌‌‌‌

روستای باستانی قهی با بافتی زنده و بکر ، هدیه ایست از قرنهای دور به گردشگران و بستری است مناسب برای رشد صنعت گردشگری در منطقه که در راستای تحقق و پیشبرد این هدف تاکنون اقدامات بسیاری در زمینه حفظ و احیاء بافت از سوی پایگاه میراث فرهنگی روستا ، طی فعالیتهایی سه ساله انجام شده است و گزارشاتی نیز جهت معرفی و امکانات روستا برای جذب گردشگر آماده و در حال تکمیل می باشد .

لذا تحقق این امر میسر نخواهد شد مگر با توجه خاص مسئولین و تواندهی هرچه بیشتر به قابلیتهای این روستا .

 

تاریخچه " قهی "

روستای قهی دارای شناسنامه ای کهن و معتبر است که یادگاری از روزگاران دیرین است و سالیان بسیاری است که در حاشیهء کویر ، نشیب و فراز فراوانی بخود دیده است. تاریخ بنای قهی  به سده های قبل از اسلام می رسد. مسجد جامع قهی با چهار طاقی اوّلیه آن که بافت و ساخت ساسانی دارد گواه این مدعاست. علاوه بر این ، آثار بازمانده از دخمه های زرتشتی که تا پنجاه سال پیش خرابه های آن بصورت تلی از خاک موجود بوده است، بشدت این نظریه را تائید می کند . اما برای مستند کردن موضوع نیاز به بررسی های بیشتر باستانشناسان دارد.

ماکسیم سیرو در کتاب " راه های باستانی ناحیه اصفهان و . . . " چنین می نویسد: «در اینجا خانه های افسانه ای وجود دارد که سابقاً مرکز شتر داری تمام ایران مرکزی بوده است . . . . قصبه های جی (قهی) و اخند ( هرند ) هر دو نزدیک کوهپایه در روی یک راه درجه دوّم قرار دارند که از سگزی می آید و مستقیماَ به ورزنه می رسد. جی را میتوان گفت که مرکز قافله های شتر ایران مرکزی بوده. تعداد چهارده نهر و کمبود آن از آبهای زیرزمینی ذخیره آب لازم را برای مزارع جو و حیوانات تأمین می کرد. به علاوه آب انبارهای بزرگ و چند حمام نیز در چندین نقطه مجموعه آبادیها دایر بودند. جی دارای یک محله است با استحکامات و چند بنای مذهبی در آن وجود دارد مانند مسجد جامع و امام زاده  " شاه عبدالواحد " که از بناهای بسیار قدیمی ایران می باشد.

 

چهره روستا

با توجه به قدمت روستای قهی و تاریخی بودن آن بسیاری از بناهای موجود رنگ و بوی قدیمی و خاص خود را داراست. بافت ساختمان های آن سنتی و اکثر ساختمانها متعلق به دوران قاجار است و تعداد دیگر داراری ارزش باستانی هستند.

ارزش بصری این روستا بیش  از آنکه متکی به تکدانه های زیبای خود باشد، در مجموعه ای است به هم تنیده  وهماهنگ و متنوع از احجام و فرم ها که در نگاه اول گنبد مساجد، آب انبارها و آسیاب ها و امواج کاهگلی پوشش منحنی سقفها، برجها، دیوارهای بلند و سردرهای عظیم، وبا نگاه موشکا فانه تر بازارچه ها ، نیر آب ها - پایآب- و بادگیرها بویژه بادگیر آب انبارها را به نمایش می گذارد.

 عرض معابر این روستا بدلیل وجود شترها در این  روستا متفاوت از دیگر بافتها است و ساباطهای کم ارتفاع محدود به دو مکان در روستا می شود. شاید آنچه بافت را مهم و با ارزش می کند وجود تکدانه های آن است ، ولی مهمتر ، نحوه چیدمان این تکدانه و ارتباط آنها با یکدیگر است . نگهداری تکدانه ها شرط لازم برای حفظ بافت است ولی کافی نیست

مساجد و اماکن مذهبی

مردم قهی مراسم مذهبی را ارج می نهند و در دهه اوَل محرم در هر جای ایران که باشند به زادگاه خود می آیند و مراسم عاشورای حسینی را با شکوه هرچه تمام تر برگزار می کنند. به همین دلیل در روستا 6 حسینیه  و 12 مسجد وجود دارد .

بازارچه های قهی

 در مرکز بافت تاریخی روستای قهی پنج بازارچه وجود دارد که همه به دست متمولین قهی ساخته شده و به نام همین افراد نیز مشهور می باشد. قابل ذکر است قدمت بازارچه های روستا به دوران صفویه می رسد. . این بازارها با پوشش طاق و تویزه ساخته شده که طاق آن از نوع کلمبو می باشد. در این بازارچه ها دکانهای قصابی ، نانوایی و خواربار فروشی و ... کار میکردند .

قلعه ها و مزارع

در داخل روستا 2 قلعه وجود داردکه قدمت زیادی دارند و جزء بناهای شاخص روستا هستند . قلعه شیخ شامل 15 خانه و قلعه آتشگاه داری 7 خانه بوده این 7 خانه توسط دیوار بلند و7 برج خشتی به ارتفاع7 متر  احاطه شده است . این دو قلعه در غرب روستا قرار دارد. محل اولیه اسکان مهاجرینی بوده که در دوره صفوی از خراسان  به این روستا کوچانده شده بودند . دیگر قلعه های با قیمانده در روستا که تعداد آنها 10 بنا می باشد در اطراف روستا جای گرفته اند که در کنار برخی از آنها بواسطه وجود آب مزارعی شکل گرفته است .                          

خانه ها

خانه های روستا به 2 گونه تقسیم می شوند خانه های اربابی  و خانه های  معمولی. خانه ها؛ اندرونی (بجزء بالا خانه حاج حسن قرهی) و نمای بیرونی آن ها  دیوارهای بلند کاهگلی است که گاه روزنه های زیبای مشبک آجری یا خشتی در آن ها دیده می شود. خانه های اربابی بزرگ، زیبا و باشکوه در این روستا، گذشته از خانه خان ها، بدلیل وجود خانواده هایی که صاحبان کاروانهای بزرگ  شتر بودن زیاد دیده می شود. که از مهم ترین آنها می توان به خانه ابولقاسم خان ( رزمجو)، ابوتراب خان ( حاج داراب)، خانه حاج آخوند (تقوی)، خانه علیرضا قرهی، خانه حاج امین الله قرهی، بالا خانه حاج حسن قرهی، خانه لقمان و ... را نام برد.

جالب آنکه این استقلال اقتصادی باعث شده، برخی ازاین خانواده ها  تا حدی فارغ از حمایت از خوانین،   بناهای خودرا  از نظر بزرگی، زیبایی و از همه مهم تر از نظر دفاعی، بطور مستقل برپا سازند. از این رو گرداگرد روستا مواضع دفاعی (خندق ، برج و بارو و...)وجود ندارد و معماری بناهای اربابی، بصورت قلعه ای، گاه دارای برج، با دیوارهای بلند و سطح صاف و یک دست که ناودانهای کشیده بطور متناوب آب را از بام بناها به سطح گذرها هدایت می کنند، دیده میشود. در بعضی بناها  لبه دیوار را، گنگره ای
می ساختند که حالت قلعه را دربنا بیشتر تداعی می نماید.

شترخان ها ، شترداری و اقتصاد روستا

شهرت قهی به دوران شترداری آن است . محل نگهداری شترها با ورودی زیبا و بزرگ ( متناسب با ابعاد شتر و بار آن)، شامل بهاربند ( بخش روباز یا همان حیاط) و شترخان؛ بنایی با ارتفاعحدود ....متر و پوشش طاق و چشمه می باشد، اندازه این فضا به تعداد شترها بستگی دارد،  البته در اصطلاح  عامیانه به کل فضا,  شترخان می گویند . شترخان ها به دو صورت مستقل، یا متصل به خانه و یا   بخشی از ساخته های اطراف حیاط خانه را در اندازه کوچک شکل میداده است. نزدیک به ده هزار نفر شتر و بیش از 30 شترخان بزرگ (با ظرفیت 8 تا100 شتر) غالبا در محیط روستا و 70 شترخان کوچک (باظرفیت حداکثر8 شتر) به مساحت حدود 150000 متر مربع وجود داشته که حدود  22 درصد ازفضای روستا را به خود اختصاص می داده است ، این نشان دیگری است از آنکه قهی قطب مهم شتر داری در مرکز ایران بوده است.                                                

آب انبارها

قهی دو آب انبار داردآب انبار خان یا آب انبار کدخدا یا آب انبارمحله پایین مربوط به دوره ناصرالدین شاه واقع در بخش غربی روستا با پوشش گنبدی به قطر 11 متر ودارای 4 بادگیر 8 وجهه به ارتفاع 10 متر .

دیگر آب انبار حاج مختار یا آب انبار محله بالا که از آب انبار خان قدیمی تر  و مربوط به دوره فتحعلی شاه است و تقریباً در شمال مرکزی جای دارد. قطرگنبد آن 14 متر و چهار بادگیرتک دهانه با ته رنگ مستطیل  به ارتفاع 7 متر را دارا است ،  در بالا سردر ورودی آب انباربالا خانه ای ساخته شده برای استراحت افرادی که باید منتظر  می ماندن تا نوبت آب آنها فرا برسد . که این نوع معماری منحصر به فرد است .

قناتها و نیرآبها

قنات ها شریان های حیاتی روستا و مزارع آن هستند. مردم قهی وجود بعضی قنات ها  را به سالهای دور  و حتی پیش از اسلام میدانند، نام آنها نیز تائید كننده این موضوع است ( کهنی و کلوپه ). تعداد قنات ها در محدوده روستای قهی ( متعلق به روستا ) حدود 21  قنات می باشد که 2 قنات از  داخل روستا می گذرد. ( کهنی و اسفیداب ).

حمام

حمام روستا که به  حمام حاج آخوند  معروف است، در سال 1312 هجری در زمان ناصرالدین شاه قاجار بنا گردید. حمام دارای فضای گرمخانه و سربینه با ته رنگ هشت ضلعی و مربع با پوشش طاق و چشمه است. دو گرم خانه و خزینه حمام در اندازه های کوچک و بزرگ برای زنان و مردان  با ورودی جداگانه پیش بینی شده  و فضاهای جانبی در اطراف بخش های اصلی جای گرفته اند. در سال 1352 با اعمال طرح وزارت بهداشت بنا دچار الحاقات و تغییراتی شد.

برج ها

هم اکنون تعداد 3 برج در خانه ها، 7 برج در قلعه آتشگاه  و حدود 20 برج در قلعه مزارع باقی مانده است. این برجها در چند طبقه ساخته میشده و راه پله ای بصورت گرد راه خانه را به  بالای برج می رسانده. نوع خاصی از پلکان  نیز از داخل برخی طبقات اتاقکهای برجی را به هم راه می دهد.

 

بالاخانه

خانه های روستا گاه دارای یک یا چند اتاق بروی بام، یا در طبقه بالا، معروف به بالاخانه می باشد، که تاثیر زیادی در شکل دهی خط آسمان دارند. بخشی از فضای بام در مقابل آنها به عنوان مهتابی در شب های گرم تابستان استفاده میشده است. در یک  مورد نیز بالا خانه ای بر روی معبر قرار گرفته و ساباطی را تشکیل داده است

 

سردرها

بزرگ، زیبا و رفیع بودن سردرها از دیگر ویژگی های  این روستا است. پوشش سردر بیشتر به شکل یک نیم گنبد با کاربندی و یا طاق گهواره ای با اجرای ضربی ، یا طاق کجاوه ای ایست. وجود چند دهانه طاق نما، سردر و جلوخان خانه را بسیار عریضتر و باشکوه تر مینماید. تختگاه های  وسیع، با نمای آجری خفته راسته نیز بسیار به چشم می خورد

 

آسیاب ها

بیش از 17 آسیاب در روستا نشان دهنده رونق کشاورزی در 60  سال پیش می دهد. این آسیاب ها بصورت مستقل ویا یک فضایی از خانه را به خود اختصاص می داده که البته دری به بیرون خانه داشته که آن را عمومی می کرده است .

نیروی گرداننده سنگ آسیاب حیوانات ( گاو ، اسب و قاطر )بودند . آسیابها  بعلت حرکت حیوانات دارای فضای زیادی بود . این عامل باعث بوجود آمدن گنبدهای یک پارچه در آسیابها  شود . گوشه سازی گنبد آسیابها قالباً یا اسکنج (قرارگیری دو تاسه در کنار هم ) و  یا  فیلپوش است. جنس مصالح در ساخت آسیاب ها نیز از خشت بوده است .

 

منبع: www.ghehi2007.blogfa.com