کتاب «تسبیح وصال» که در باره دانش آموز با اخلاص شهید محمدرضا طحانی قزاآنی نوشته شده است با حضور سردار اشتری، خانواده معظم شهید در روز جمعه 18/11/98 همزمان با پنجاهمین سالروز تولد محمدرضا در جوار مزار این شهید عزیز در گلزار شهدای دارالسلام کاشان رونمایی شد.

این کتاب در 40 صفحه جیبی و با قیمت 6000 تومان از سوی انتشارات نجم الهدی در قم منتشر شده است.

 جهت اطلاعات بیشتر کلیک کنید.

مقصود از افضلیت بنی اسرائیل در آیه «أ‌َنِّی فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِین»

                                                                                         فصلنامه مطالعات تفسیری شماره 24

چکیده

آیه شریفه «یا بَنِی إ‌ِسْرائِیلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أ‌َنْعَمْتُ عَلَیْكُمْ وَ أ‌َنِّی فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعالَمِینَ» دو بار در قرآن تکرار شده است. خدای متعال در این آیه از بنی‌اسرائیل خواستار یادآوری نعمت‌هایی می‌شود که به آنها عطا فرموده است. قرآن کریم در آیات مختلفی به بیان گوشه‌هایی از این نعمت‌ها پرداخته است. نجات بنی‌اسرائیل از چنگال آل‌فرعون، ارسال پیامبران کثیر، نزول تورات و من و سلوی، سایه افکندن ابر در بیابان سوزان و جوشش چشمه‌ای از سنگ به‌عنوان بخش‌هایی از نعمت‌های الهی بر بنی‌اسرائیل است. آیه مورد بحث بیانگر برتری بنی اسرائیل و یهودیان بر جهانیان است، اما وجود آیاتی ناظر به برتری امت پیامبر’ و نیز مورد لعن و نفرین قرارگرفتن عده‌ای از بنی‌اسرائیل، موجبات تعارض با این آیه را فراهم آورده است. تبیین دقیق «بنی‌اسرائیل»، «وجوه تفضیل آنان» و «عالمین» در این آیه، باعث روشن شدن تفسیر آیه و رفع تعارضات در آن خواهد شد. این مقاله بیانگر آن است که آیه شریفه مورد بحث، در این سه ناحیه عام و مطلق نیست.

واژگان کلیدی

علیرضا کمالی، نشریه معارف، شماره 54

پس از قرآن کریم یکی از منابع مهم دین مبین اسلام، سنت است که تبیین و تفسیر آیات قرآن را عهده‌دار است. تعابیر "حدیث"، "روایت"، "سنت"، "خبر" و "اثر" هرکدام نشانگر اقوال و آثار برجای مانده از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است. در این نوشتار برآنیم تا به بازشناسی این واژگان بپردازیم.

خودسازی برآیند روزه

علیرضا کمالی / نشریه معارف / ش 58

ماه رمضان فرصتِ بازنگری در خویش

انجام اعمال و آداب ماه پر خیر و بركت رمضان چون: تهجد و شب زنده‌داری، مراقبت از گوش و چشم و زبان، استغفار كردن، دعا خواندن، ذكر گفتن، تلاوت قرآن، تدبر در آیات، خواندن نمازهای نافله، درك شب‌های قدر و معتكف شدن،1 انسان را به خویشتن خویش سوق می‌دهد و او را از غفلت و بی‌توجهی نسبت به خود بیرون می‌آورد. مقام معظم رهبری در این باره می‌گویند: "دعا در ماه مبارك رمضان و همه خصوصیات این ماه مبارك این است كه ما را متذكر می‌كند؛ از غفلت بیرون می‌آورد؛ آلودگی‌های ما را به ما نشان می‌دهد و در بین دعا و نماز و توجه، فرصتی به ما دست می‌دهد كه در اشتباهاتی كه با آنها انس و خو گرفتیم، بازنگری كنیم و آنها را بشناسیم؛ چون گاهی انسان گناهی را عادت كرده كه انجام بدهد و توجه ندارد كه این گناه است. البته تنبلی، سستی و بقیه نواقصی را هم كه داریم، می‌توانیم بازنگری كنیم. " 2

ایشان شب‌های قدر را فرصت استثنایی در طول سال دانسته و در این باره می‌گویند: "این فصلِ یك ماهه، فصل بسیار باارزش و قیمتی است. در این سی یا بیست و نه روز، خدا لیله القدر را قرار داده و لیله القدر یك فرصت استثنایی در طول سال برای انسان است. كه اگر انسان توانسته باشد آن شب را درك كند، خیر زیادی نصیبش می‌شود، در دعای وداع ماه رمضان در مفاتیح الجنان می‌خوانیم: "و ان تجعلنی برحمتك ممّن خرّت له لیله القدر و جعلتها له خیرا من الف شهر؛ خدایا، مرا از كسانی قرار ده كه توفیق درك لیله القدر را به دست آوردند و لیله القدر برای آنها از هزار ماه بهتر و باارزش‌تر شده، لیله القدر برای همه این گونه نیست. آن كسی كه برای او شب بیست و سوم یا شب بیست و یكم ماه رمضان، با شب بیست و سوم هر ماه دیگری فرق ندارد ـ نه ذكری، نه توجهی، نه حالی، نه گریه‌ای، نه تضرّعی؛ با غفلت می‌گیرد می‌خوابد، یا اصلاً یادش نمی‌آید كه لیله القدر است، یا خدای نكرده آلوده به گناه و هوای نفس هم می‌شود ـ برای چنین انسانی لیله القدر بهتر از هزار شب نیست؛ یك شب است، آن هم یك شب خسران‌بار كه برای او خیری ندارد. لیله القدر برای آن كسی از هزار ماه بهتر است كه ساعات و دقایق آن شب را قدر بداند؛ از دقایق آن شب استفاده كند. در آن دعا می‌خوانیم كه خدایا ما را از آن كسانی قرار ده كه شب قدرشان پوچ نمی‌شود و از دست نمی‌رود. "3

ادامه خطبه شعبانیه

صلوات بر پیامبر(ص)

وَ مَنْ أَكْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ؛

و هر كه در آن بر من بسیار صلوات فرستد، خداوند در روزى كه میزان­ها سبك خواهد بود، میزانش را سنگین كند.

تلاوت قرآن

وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ؛

هر كه یك آیه قرآن در آن بخواند مانند كسى باشد كه در ماه­هاى دیگر یك­ختم قرآن بخواند.

باز نگهداشتن درب­های بهشت

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْكُمْ؛

وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْكُمْ؛

ای مردم، درهاى بهشت در این ماه گشوده است از خدا بخواهید كه آن را به روی شما نبندد.

درهاى دوزخ در این ماه بسته است از پروردگار خود بخواهید كه آنها به روى شما نگشاید.

دربند نگهداشتن شیاطین

وَ الشَّیَاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْكُمْ؛

شیاطین در این ماه در بندند، از پروردگارتان بخواهید كه آنها را بر شما مسلط نكند.

عصاره سخن: پرهیز از محرمات الهی

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع): فَقُمْتُ فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ؟

فَقَالَ: یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.

امیر مؤمنان(ع) فرمود: من برخاستم و عرض كردم: ای رسول خدا، كدام عمل در این ماه بهتر است.

فرمود: اى أبو الحسن، بهترین عمل در این ماه ورع از آنچه خدای عزّ و جلّ حرام کرده است.

پیشگویی پیامبر(ص)

ثُمَّ بَكَى. فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا یُبْكِیكَ؟

فَقَالَ: یَا عَلِیُّ أَبْكِی لِمَا یُسْتَحَلُّ مِنْكَ فِی هَذَا الشَّهْرِ كَأَنِّی بِكَ وَ أَنْتَ تُصَلِّی لِرَبِّكَ وَ قَدِ انْبَعَثَ أَشْقَى الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ شَقِیقُ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ فَضَرَبَكَ ضَرْبَةً عَلَى قَرْنِكَ فَخَضَبَ مِنْهَا لِحْیَتَكَ؛

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع): قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ ذَلِكَ فِی سَلَامَةٍ مِنْ دِینِی؟

فَقَالَ: فِی سَلَامَةٍ مِنْ دِینِكَ.

سپس گریست. عرض كردم: ای رسول خدا، چرا گریه می­كنید؟

فرمود: براى آنچه در این ماه از تو حلال شمارند. گویا تو را می­بینم كه براى پروردگارت نماز می­خوانى و شقى‏ترین اولین و آخرین، كه جفت پى‏كننده شتر ثمود است، برانگیخته شود و ضربتى بر فرقت زند و ریشت را خضاب كند.

امیر مؤمنان(ع) فرمود: پرسیدم: ای رسول خدا، آیا در آن وقت، دین من سالم است؟

فرمود: با سلامتى دینت اتفاق خواهد افتاد.

اشاره پیامبر اکرم(ص) به بخشی از مقامات امام علی(ع)

یک. نفس پیامبر

ثُمَّ قَالَ (ص): یَا عَلِیُّ مَنْ قَتَلَكَ فَقَدْ قَتَلَنِی وَ مَنْ أَبْغَضَكَ فَقَدْ أَبْغَضَنِی

وَ مَنْ سَبَّكَ فَقَدْ سَبَّنِی لِأَنَّكَ مِنِّی كَنَفْسِی رُوحُكَ مِنْ رُوحِی وَ طِینَتُكَ مِنْ طِینَتِی؛

پیامبر (ص) سپس فرمود: اى على، هر كه تو را بكشد، مرا كشته است و هر كه تو را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است.

و هر كه تو را دشنام دهد، مرا دشنام داده است؛ زیرا تو جان منى. روحت از روح من و سرشت تو از سرشت من است.

دو. مقام امامت

إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقَنِی وَ إِیَّاكَ وَ اصْطَفَانِی وَ إِیَّاكَ وَ اخْتَارَنِی لِلنُّبُوَّةِ وَ اخْتَارَكَ لِلْإِمَامَةِ فَمَنْ أَنْكَرَ إِمَامَتَكَ فَقَدْ أَنْكَرَ نُبُوَّتِی؛

به راستى خداى تبارك و تعالى مرا با تو آفریده، مرا با تو برگزیده و مرا براى نبوت و تو را براى امامت اختیار کرده است. هر كس امامت تو را انکار کند، نبوت مرا انکار کرده است.

سه. مقام جانشینی پیامبر(ص)

یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیِّی وَ أَبُو وُلْدِی وَ زَوْجُ ابْنَتِی وَ خَلِیفَتِی عَلَى أُمَّتِی فِی حَیَاتِی وَ بَعْدَ مَوْتِی، أَمْرُكَ أَمْرِی وَ نَهْیُكَ نَهْیِی؛

اى على، تو وصى من و پدر فرزندان من و شوهر دختر من و خلیفه من بر امت من در حیات و پس از مماتم هستی، فرمان تو فرمان من است و نهی تو نهی من است.

چهار. مقام حجت اللهی، امین اللهی و خلیفه اللهی

أُقْسِمُ بِالَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ وَ جَعَلَنِی خَیْرَ الْبَرِیَّةِ إِنَّكَ لَحُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَمِینُهُ عَلَى سِرِّهِ وَ خَلِیفَتُهُ عَلَى عِبَادِه‏.

سوگند به آنكه مرا به نبوت برانگیخته است و مرا بهترین خلق قرارداده كه تو حجت خدا بر خلقش و امین او بر سرِّش و خلیفه او بر بندگانش هست.

 ادامه خطبه شعبانیه

افطاری دادن به مومنان

أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْكُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ كَانَ لَهُ بِذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ؛

ای مردم، هر كدام شما در این ماه روزه­دار مومنی را افطار دهد، نزد خدا ثواب آزاد كردن بنده‏اى دارد و گناهان گذشته ‏اش آمرزیده گردد.

قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ فَلَیْسَ كُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَى ذَلِكَ؛

فَقَالَ (ص): اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ؛

عرض شد ای رسول اللَّه، همه ما توانایى افطار دادن را نداریم،

فرمود: از خدا بپرهیزید گرچه با نیمه خرمایى باشد و اگرچه به جرعه­ای از آب .

نیک خلقی با دیگران

أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْكُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ كَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ؛

ای مردم هر كه در این ماه خوش‏خلقى كند، نیک خلقی او جواز گذشتن از پل صراط باشد در روزى كه همه قدم­ها بلغزد.

سهل گیری بر زیردستان

وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَكَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ؛

هر كه در این ماه بر زیر دستانش سخت نگیرد، خداوند حسابش را آسان سازد.

ایمن سازی دیگران از  شرارت­های خویش

وَ مَنْ كَفَّ فِیهِ شَرَّهُ كَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ؛

و هر كه شر خود را باز دارد، در روزی که خدا را ملاقات کند، خدا خشم خود را از او باز دارد.

اکرام بر یتیمان

وَ مَنْ أَكْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَكْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ؛

و هر كه در آن یتیمى را گرامى دارد خدا در روز ملاقاتش او را گرامى دارد.

انجام صله ارحام

وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاه؛ُ

و هر كه در آن صله رحم كند، خدا در روز ملاقاتش، او را به رحمت خویش متصل سازد.

نتیجه قطع صله رحم

وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ؛

و هر كه در آن قطع رحم كند، خدا در روز ملاقاتش رحمت خود را از او دور سازد.

به جای آوردن نماز مستحبی

وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ؛

هر كه نماز مستحبى بخواند خدا برات رهایی از آتش را بر او نویسد.

توجه به واجبات

وَ مَنْ أَدَّى فِیهِ فَرْضاً كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ؛

و هر كه در آن واجبى به جای آورد، ثواب كسى دارد كه در ماه­هاى دیگر هفتاد واجب انجام داده است.

خطبه شعبانیه

خطبه پیامبر (ص) در آخرین روزهای ماه شعبان

درنگی در کلام نورانی پیامبر اکرم(ص) در باره ماه مبارک رمضان

امام رضا(ع) روایتی را با سلسله سند نورانی ـ از امام کاظم(ع) تا امام حسین(ع) و آن حضرت از امیرمومنان(ع) ـ از پیامبراکرم(ص) در باره ماه مبارک رمضان نقل فرموده است.

    در این حدیث، پیامبر گرامی اسلام(ص) ضمن معرفی فضیلت و ویژگی­های انحصاری ماه مبارک رمضان، سفارش­های ارزشمندی را برای درک این ماه بزرگ به مومنان و روزه داران بیان ­فرموده­اند.

 به منظور مطالعه و تدبر در این حدیث نورانی جهت سرلوحه قراردادن توصیه ­های والای آن در این ضیافت الهی این خطبه ترجمه و عنوان گذاری شده و در اختیار علاقمندان قرار می گیرد. به امید آنکه با رعایت آداب این ضیافت، میهمان شایسته­ ای برای میزبان سراسر نور و رحمت باشیم. انشاالله

علیرضا کمالی

منبع روایت: امالی شیخ صدوق، مجلس بیستم، حدیث 4.

بررسی مصداق اهل‌بیت(ع) در نهج البلاغه (2)

ج) گستره اصطلاح اهل‌بیت در نهج‌البلاغه

ترکیب «اهل‌بیت» دوازده بار در نهج‌البلاغه به کار رفته که برخی موارد، مطابق معنای لغوی (خویشان و بستگان) است؛ چنان‌كه در نامه نهم آمده است:

وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ| إِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ وَ أَحْجَمَ النَّاسُ قَدَّمَ أَهْلَ بَیْتِهِ، فَوَقَى بِهِمْ أَصْحَابَهُ حَرَّ السُّیُوفِ وَ الْأَسِنَّةِ، فَقُتِلَ عُبَیْدَةُ بْنُ الْحَارِثِ یَوْمَ بَدْرٍ وَ قُتِلَ حَمْزَةُ یَوْمَ أُحُدٍ وَ قُتِلَ جَعْفَرٌ یَوْمَ مُؤْتَة. (شریف رضی، بی‌تا: 369، ن 9)

و هر گاه آتش جنگ شعله مى‌كشید و مردم حمله مى‌كردند پیامبر اسلام(ص) ‌اهل‌بیت خود را پیشاپیش لشكر قرار مى‏داد كه اصحابش از آتش شمشیر و نیزه مصون بمانند، (از این‌رو) «عبیده بن حارث» (پسر عموى پیامبر(ص) روز «بدر» كشته شد، و حمزه (پسر عموى آن حضرت) روز «احد» شهید شد و جعفر (عموى رسول خدا) در «موته» به شهادت رسید.

ذکر اسامی بستگان حضرت، یعنی «عبیده بن حارث، حمزه و جعفر» نشانگر آن است که مقصود از اهل‌بیت در این خطبه، بستگان و خویشان نسبی آن حضرت ‌است.

کاربرد دیگر اهل‌بیت، اراده معنای اصطلاحی آن است که دایره‌ای محدودتر از معنای لغوی دارد و بر افراد و مصادیق خاصی دلالت می‌کند. واژه اهل‌بیت و معادل‌های آن در نهج‌البلاغه، بیشتر در این معنا به کار رفته است.

گفتگوی قرآن پژوهانه با استاد خرمشاهی (2)

سید مجتبی مجاهدیان و علیرضا کمالی

جناب استاد خرمشاهی! لطفاً دربارة «دانشنامة قرآن و قرآن‌پژوهی» و اهداف شما در آن اثر توضیحاتی بفرمایید. 

از توجهی که به این کتاب دارید، سپاسگزارم. این کتاب هم به مسائل درون قرآنی می‌پردازد، هم برون قرآنی و در عین حال مربوط به قرآن است و به همین زودی یک دهه از انتشار چاپ اول آن گذشته؛ چاپ دوم آن هم کلاً تمام شده و حتی یک نسخه هم از بازار کتاب نمی‌توان تهیه کرد. تجدید چاپ آن هم با این گرانی سرسام‌آور کاغذ، و با توجه به فاصله‌ای که چاپ جدید با دو چاپ پیشین دارد و همة تعرفه‌ها و مواد و مصالح چاپ گران‌تر شده، احتمالاً قیمت کتاب را سه برابر چاپ اول خواهد کرد. این مرجع مانند اغلب مرجع‌ها، چند و چندین سال طول کشید تا برای اهل کتاب و دوستداران معارف قرآنی شناخته شد. امیدوارم صاحب قرآن، خودش فرج و فتوحی در کار فرو بستة ما پدید آورد.

امروزه چندین دانشنامه قرآنی داریم. یکی را مرکز فرهنگ و معارف قرآن در قم تدوین و منتشر می‌کند که اثر ماندگار و ارزشمندی است. امیدوارم فاصلة انتشار جلدهای آن کمتر و در مجموع سرعت کار بیشتر شود. یک اثر هم پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی در دست تدوین دارد که بیش از 5 سال از تأسیس و تدوین آن می‌گذرد. احتمالاً به صورت موضوعی،‌ یا موضوعی ـ‌ الفبایی خواهد بود. سرپرست آن، مانند «دانشنامة امام علی(ع)» حجت‌الاسلام و المسلمین علی اکبر رشاد است. یک اثر 26 جلدی هم به انگلیسی در هند تدوین و طبع یافته است. انتشارات راتلیج در سال 2006 «دانشنامة قرآن» (یک جلدی به انگلیسی) انتشار داده است. این دانشنامه اثری ارزشمند است و دیدگاه نویسندگان غیرمسلمان آن هم به دیدگاه قرآن‌پژوهان مسلمان (که تعداد آنان هم در این اثر بسیار است). نزدیک است و حتی مقالة وحی را عمدتاً از نظرگاه سنتی اسلامی نوشته‌اند. دانشگاه کیمبریج هم یک مرجع دانشنامه‌وار قرآنی انتشار داده است که هنوز هم به دستم نرسیده، ولی می‌توان امیدوار بود که اثر قابل توجهی است؛ اما پس از این مقدمات کوتاه و لازم، برگردیم به معرفی «دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی». در ابتدا نظر من تألیف اثری کوتاه‌تر بود، به قول انگلیسی‌ها مرجعی سریع‌الجواب و پر مدخل، اما با مقالات کوتاه. سپس که پیش رفتم و جمعی از کوشاترین قرآن‌پژوهان جوان هم از سر عشق به قرآن و معارف قرآنی دعوت مرا پاسخ گفتند، این اثر از یک جلد به دو جلد مفصل دو ستونی با حروفنگاری نسبتاً ریز فرا رفت. در این دانشنامه ذیل هر مقاله نام نویسنده و کتابشناسی جمع و جوری آمده و تعداد مقالات 3600 فقره است. اینک برای عرض تشکر از همکاران این اثر نامشان را با رشتة تخصص هر یک ـ یعنی رشته‌ای که در آن زمینه مقاله نوشته‌اند ـ به ترتیب الفبایی یاد می‌کنم:

1ـ آژیر، حمید رضا (بلاغت و نحو قرآن و قرآن‌پژوهی و قرآن‌پژوهان مشهد)

2ـ انصاری، مسعود (مفاهیم قرآنی، تفسیر و مفسران اهل سنت)

3ـ ایازی، حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمدعلی (تفسیر و مفسران شیعه)

4ـ بصیر مژدهی، سامیه (قرآن و ادب فارسی)

5ـ جهانبخش، جویا (زندگینامه، بعضی تفسیرها و کتابها)

6ـ حاجی میرزایی، فرزاد (معرفی کتابهای قرآنی و علوم قرآنی)

7ـ خرمشاهی، بهاءالدین (فرهنگ‌آفرینی قرآن و اغلب زمینه‌ها)

8ـ خرمشاهی، قوام‌الدین (اعلام قرآن، معرفی سوره‌ها)

9ـ رادفر، دکتر ابوالقاسم (ترجمه و ترجمه‌های قرآن)

10ـ سرمدی، دکتر محمود (وجوه و نظایر، کلمات کلیدی قرآن)

11ـ سیدعرب، حسن (خاورشناسان قرآن‌پژوه)

12ـ‌ شهیدی صالحی عبدالحسین (زندگینامه‌ها، بعضی تفسیرها)

13ـ فعال عراقی، حسین (زندگینامه)

14ـ مختاری، مهندس سیامک (زندگینامه‌ها)

15ـ معینی، محسن (مفاهیم قرآنی، آیه‌های عنوان‌دار، زندگینامه‌ها)

16ـ ناجی، دکترحامد (اسماءالله، فقه قرآن)

17ـ هاشم زاده، محمدعلی (کتابشناسی موضوعی، که برای نخستین بار در اینگونه مرجع‌ها ظاهر شده است)

محتویات دانشنامه را هم با ذکر دو ـ سه مثال از هر مقوله با نهایت اختصار یاد می‌کنم:

1ـ اعلام قرآنی، الف) اعلام تاریخی اعم از مثبت مانند یکایک پیامبران الهی یا نیکانی چون لقمان، ذوالقرنین وکسانی که اشاره و تلمیحی به آنها هست مانند خضر، حضرت ابوطالب و حضرت حمزه. نیز زنان، اعم از آنکه اشارة صریح به آنها باشد مانند نساءالنبی، یا اشارة پوشیده مانند آسیه، هاجر، ساره، و حضرت صدیقة کبری فاطمة زهرا(س) یا شخصیت‌های منفی مانند فرعون، قارون، هامان و شخصیت‌های واقعی غیرمادی و فراتاریخی مانند جبرئیل و میکائیل و دیگر فرشتگان ـ ذیل عنوان کلی ـ همچنین اعلام از قصص (غیر از پیامبران) مانند کشتی نوح، جودی، زلیخا، بنیامین. ب) اعلام جغرافیایی، مانند: مدینه و مکه و مدین.

2ـ احکام قرآن (فقه القرآن/ آیات الاحکام) مانند وضو، تیمّم، تهجّد.

3ـ سوره‌های قرآن (همه در یکجا با آوردن لفظ سوره بر سر نام هر یک)

4ـ آیه‌های نامدار: (آیة نور، آیة الکرسی و نزدیک به یکصد مورد دیگر)

5ـ اصطلاحات و تلمیحات ادبی، (مانند نار، ابراهیم، حکمت لقمان)

6ـ اخلاق قرآنی: اعم از اخلاق حمیده، مانند رحم، احسان، تواضع، و اخلاق رذیله مانند: طمع، بخل، ریا.

7ـ کلمات کلیدی، یا وجوه و نظایر؛ ‌یعنی شرح کلماتی که به یک لفظ و دارای چند معنی‌اند.

8 ـ موجودات قدسی یا امور غیبی و قدسی، مانند: آخرت، قیامت، معاد، اعراف، جن، شق‌القمر.

9ـ اقوام و طوایف، مانند: مهاجران، انصار، بنی امیه، قریش.

10ـ ادیان و مذاهب و فرقه‌ها و مکتب‌ها: ‌اسلام، یهودیت، ‌مسیحیت/ نصاری، صابئین، شیعه، معتزله، خوارج، ... مکتب تفکیک.

11ـ وقایع تاریخی، مانند: یکایک غزوات، صلح حدیبیه، افک، محنة.

12ـ علوم و فنون قرآنی: علم مکی / مدنی، اسباب / شأن نزول، تحریف ناپذیری قرآن، ترجمة قرآن، چاپ قرآن.

13ـ فرهنگ آفرینی قرآن: شامل مقاله‌ای به همین نام، قرآن و ادب عرب، قرآن و ادب فارسی، شعر معاصر فارسی و قرآن، حافظ و قرآن، مثنوی / مولوی و قرآن ... .

14ـ‌ قرآن‌پژوهی: معرفی تحقیقات و آثار و کتب قرآن‌پژوهی از جمله معرفی حدود 300 تفسیر مهم شیعی و متعلق به اهل سنت، کتابشناسی موضوعی قرآنی؛ فی‌المثل کتابشناسی فرهنگی، یا ناسخ و منسوخ، و حتی کتابشناسی کتابشناسی‌های قرآنی... .

15ـ قرآن‌پژوهان: در رأس همه معرفی چهارده معصوم(ع) خلفای راشدین، صحابة قرآن شناس، و معرفی حدود یک‌هزار تن از قرآن‌پژوهان در طول تاریخ 1400 سالة قرآن و قرآن‌پژوهی؛ از جمله بیش از 200 زندگینامه خود نوشت، یعنی به قلم خود قرآن‌پژوهان در معرفی خود و آثار و تحقیقات قرآنی‌شان، که می‌توان گفت سندیت فرهنگی دارد، مانند زندگینامه خودنوشت شادروان آیت الله سیدعلی کمالی دزفولی، یا روانشاد دکتر سیدجلال الدین مجتبوی و بسیاری دیگر.

16ـ قواعد و عبارت‌های معروف نظیر: القرآن یفسّر بعضه بعضاً: ایّاک اعنی و اسمعی یا جاره (که ابن عباس گفته است قرآن به این شیوه نازل شده است) من خوطب به، احرف سبعة، استثنا (گفتن ان‌شاءالله) ، استرجاع (گفتن انالله و انا الیه راجعون) شجرة ملعونه در قرآن، قاب قوسین و ده‌ها اصطلاح دیگر.

17ـ قرآن و هنر: با معرفی بیش از دویست قرآن خطی نفیس (هر یک در مقاله‌ای مستقل)، معرفی قرآن‌های هنری و تاریخی، مانند قرآن عقیق [به خط کوفی ‌تکامل یافته و نقطه و نشاندار، که امروزه برای ما به آسانی قابل خواندن است، اثر استاد بهرام سالکی]‌، قرآن نگل در کردستان، خط و خوشنویسی قرآن، نرم افزارهای قرآنی، خوشخوانی‌های قرآن، موسیقی و قرآن.

18ـ نهادهای قرآنی، از جمله معرفی دارالقرآن‌ها، دارالحُفاّظ، مجالس درس تفسیر قرآن، ناشران قرآنی.

19ـ بلاغت و نحو قرآن (نظیر فعل، فاعل، مسند و مسندالیه و نکات نحوی و بلاغی قرآن).

امیدوارم خوانندگان فرهیختة این مصاحبه را خسته نکرده باشم! نکتة آخر اینکه این اثر نه فقط مرجع اولیه‌ای برای قرآن‌پژوهان است، بلکه چون زبان و بیانش تخصصی نیست، همة دوستداران معارف قرآنی را به کار می‌آید. دعا بفرمایید «نشر دوستان» موفق به تجدید چاپ (چاپ سوم) این اثر بشود.

یکی از مسایل بنیادین در حوزه قرآن‌پژوهی، تفسیر صحیح «وحی» می‌باشد. همان‌گونه که مستحضرید در غرب به علل مختلف، نوعاً تفسیری متفاوت از وحی ارائه می‌شود؛ شاید هم در آن فضای معرفتی، گریزی از اینگونه برداشت‌ها نسبت به وحی نباشد، اما متأسفانه برخی پژوهشگران مسلمان نیز به چنین تفاسیری روی می‌آورند و وحی را تجربه دینی، عرفانی و حتی از جنس الهام شاعرانه و مانند آن قلمداد می‌کنند! نظر حضرتعالی در این باره چیست؟

حق با شماست، امان از بی‌پروایی و بی‌محابایی تجددگرایان مسلمان در تفسیرهای طبیعت‌گرایانه و علم‌گرایانه از وحی. اینان وقتی وحی را مانند پدیده‌ای طبیعی تفسیر می‌کنند و ذهن و زبان و ضمیر و زندگی حضرت رسول(ص) و زمانه و زمینه نزول وحی را در تکوین آن دخیل می‌انگارند، معنای نبوت را هم دگرگون می‌کنند. علمی‌سازی وحی، خواسته، ناخواسته به انکار آن منتهی می‌شود؛ زیرا اگر وحی چنانکه در قرآن ده‌ها آیه دربارة آن هست، الهی و از جهان غیب و قدس نباشد، دیگر وحی نخواهد بود. زیرا با آن تفسیر فقط این باقی خواهد ماند که العیاذبالله حضرت خودش به خودش وحی بفرستد! آنچه غیبی و قدسی است موضوع ایمان (یا انکار) قرار می‌گیرد، نه استدلال علمی. از وحی مهم‌تر، وجود باری‌تعالی است، که اکثر قریب به اتفاق مؤمنان به آن باور قلبی دارند، نه استدلال علمی. اینان از طبیعت که در سراسر قرآن، الهی نگریسته می‌شود، می‌کوشند فرعی الهیات طبیعی (عقل/ علمی) بسازند. وحی اخص از تجربة دینی است؛ هر وحی‌ای تجربة دینی، بلکه اوج آن است، اما عکس آن درست نیست که هر تجربة دینی، وحی باشد، یا به تکوین وحی منتهی شود. از سوی دیگر کسانی که قرآن را العیاذبالله فرآورد ذهن و زبان پیامبر(ص) می‌دانند، تفسیرشان چه بسیار تناقض و پیامد منفی دارد. اولین تناقض این است که همین کتاب که آنها اثر طبع و تقرب حضرت رسول(ص) می‌دانند، به بانگ بلند خود می‌گوید که کلام الهی است. یکی از پیامدهای منفی‌اش این است که اگر وحی، بشری انگاشته شود، رسالت الهی آورندة آن هم بشری می‌شود و در این صورت هم نبوت و هم کل «ما جاء به النبی» معانی قدسی و ایمانی خود را آن‌گونه که در مذهب رسمی یا ارتدوکسی اسلامی هست، از دست می‌دهند. دیگر آن‌که فرق بین «نبی و متنبّی» از میان بر می‌خیزد؛ یعنی هر مدعی دروغین نبوت خود یا پیروانش ادعا می‌کنند که کمال قرب عرفانی را با خداوند دارد، لذا کلامش وحیانی و وحی می‌شود. این یک فرض نیست، بلکه رویدادهایی تحت همین عنوان در تاریخ مذاهب اسلامی رخ داده، و مذاهبی با همین ادعای کذب و افراطی از محدودة اسلام و دارالاسلام بیرون رفته‌اند.

آری وحی، توصیف و تعریف دارد، اما تحلیل ناپذیر است. بنده سال‌ها پیش مقاله‌ای تحت همین عنوان «تحلیل‌ناپذیری وحی» نوشته‌ام که ابتدا در نشریة کیان و سپس در مجموعه‌ای از مقالاتم که «فرصت سبز حیات» نام دارد، تجدید چاپ شده است. مقاله‌ای هم تحت عنوان «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن» که سال‌ها پیش در شمارة پنجم نشریة قرآنی «بینات» (1374) چاپ گردیده و البته به صورت نظریه‌‌ای موقت عرضه شده و در آن صادقانه از قرآن‌پژوهان صاحبنظر درخواست کرده‌ام که نقد و نظرهای خود را برای اصلاح و تصحیح آن نظریة موقت و حسّاس، دریغ نفرمایند. و به لطف خداوند چند تن از خوش‌فکر‌ترین قرآن‌پژوهان معاصر از جمله استادان مصطفی حسینی طباطبایی، حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی ایازی، و هادی مؤذن جامی، نکات بسیار ارزنده‌ای در نقد آن، در مقاله‌های خود عرضه داشته‌اند که همه در شماره‌های چهارگانة سال 1374 همان نشریه به چاپ رسیده است.

در پاسخ به نظرگاه و تفسیر طبیعت‌گرایانة وحی که استاد گرانمایه و دوست دانشورم جناب آقای دکتر عبدالکریم سروش در طی یک کتاب به نام «بسط تجربه نبوی» و چند مقاله در نشریه «آفتاب» ـ‌ که مدت‌هاست منتشر نمی‌شود ـ‌ و اخیراً در سایت / پایگاه اطلاع‌رسانی ایشان منتشر شده، دو مقاله نوشته‌ام. اولی «پاسخ‌هایی به قرآن‌ستیزان» نام داشت و در روزنامه اطلاعات 28 بهمن 1386 و چند روز پیش از آن در سایت خبرگزاری فارس منتشر شد. دومی مقالة جامع‌تری است و قرار است در نیمة دوم خردادماه جاری (1387) در همان روزنامه در 2 یا 3 بخش منتشر گردد. مسائل و نکاتی که در این گفتگو فقط فهرست‌وار اشاره شد، در آن مقاله مبسوط و شاید به نحوی مقنع، بیان شده و از جمله به دو مسئله مهم یکی «ایمان، یعنی ایمان به غیب» و دوم «رفع تعارض احتمالی بین قرآن و علم» است که نزدیک به 10 مورد، یعنی بیش از آنچه آقای سروش در مقاله‌های خود آورده‌اند، رفع شده است. از خوانندگان استدعا دارم به آن مقاله که تا زمان نشر این شماره معارف، در روزنامة اطلاعات چاپ می‌شود، مراجعه فرمایند. البته این چند مقالة قریب‌الموضوع را که همه به مسئلة مهم «وحی» ربط دارد در کتاب «قرآن‌پژوهی» که حکم جلد بعدی یا تکملة کتاب «قرآن‌پژوهی» را دارد، انشاءالله انتشار خواهم داد و یا دقیق‌تر اینکه تجدید چاپ خواهم کرد. این مقالة اخیر/ دوم در پاسخ تفسیر دکتر سروش، نامش‌ «طبیعت الهی و الهیات طبیعی» نام دارد. امیدوارم خوانندگان قرآن‌پژوه شما که شیفتة معارف قرآنی و اسلامی هستند، بر طبق نشانی‌هایی که عرض شد، چاپ یا تجدید چاپ این مقاله(‌ها) را پی بگیرند.

با توجه به گسترش موج ورود متون و اندیشه‌های مغرب زمین به کشور، به نظر شما اولویت ترجمه با کتب کدام حوزة علمی ـ معرفتی است؟

اگر عنوان را اشتباه نکنم، یکی دو سال پیش، بوستان کتاب قم، کتابنامة کوچکی در معرفی کتاب‌های مهم غربی در زمینة مسائل و مباحث قرآنی که شایسته برای ترجمه‌‌اند، منتشر کرد. البته مسائل قرآنی، اهمیت اساسی و محوری دارد. سپس ترجمة کتاب‌های در حوزة فلسفة دین، یا دین‌پژوهی جدید غربی از جمله آثار پدیدارشناسان دین مانند رودلف اوتو که «مفهوم امر قدسی» ترجمه شده است.

جناب استاد خرمشاهی! اساساً نهضت ترجمه در ایران معاصر چه دستاوردهای مثبت و منفی‌ای دارد؟

بدون شک دستاوردهای مثبت آن بسی بیشتر است. اگر آثاری نامناسب، ترجمه شوند، موج پالاینده انتقادهای علمی و آکادمیک، آن را پس خواهد زد. ترجمه بهترین شکل انتقال فکر و فرهنگ است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ترجمة آثار ایرانی (فارسی یا گاه عربی) به زبان‌های دیگر از جمله انگلیسی، ترکی و عربی روز، بسیار بالا گرفته است. امروزه در کشور ما، هر ساله بیش از بیست هزار کتاب از زبان‌های خارجی (و عمدتاً انگلیسی) به فارسی ترجمه می‌شود. در این میان در حدود یک صدم این آمار تقریبی، آثاری است که به تاریخ اسلام یا سیرة نبوی یا فلسفه و کلام اسلامی و تعدادی نیز که در حدود 20 عنوان در سال هست، در باب قرآن کریم است.

می‌توان گفت که در مقایسه با نسل ادبی/ فرهنگی پیشین، سطح و والای ترجمه، تنزل کرده است؛ زیرا هر کسی به خود اجازة ترجمة هر اثری را می‌دهد. گویی زبان دانستن که تازه معلوم نیست چه عمقی دارد، برای ترجمة اثر کفایت می‌کند. اما اگر از منظری بالاتر نگاه کنیم، علی‌الاصول اینهمه ترجمه که در صد سال اخیر از آثار غربی صورت گرفته، زبان و بیان ما را حتی برای بیان باریک‌ترین مقاصد فلسفی و کلامی بالاتر برده است.

دربارة ترجمة‌ قرآن کریم به فارسی یا زبان‌های دیگر، بهترین پیشنهادم به خوانندگان گرامی «معارف» این است که یک دوره از نشریة ارزشمند «ترجمان وحی» را که در شهر مقدس قم منتشر می‌شود، تهیه فرمایند. این نشریه، در زمینه قرآن‌پژوهی و مباحث ترجمة قرآن‌،‌ در جهان اسلام بی‌نظیر است.

همانگونه که حضرتعالی مستحضرید، دو واحد از دروس عمومی دانشجویان، به تفسیر قرآن اختصاص دارد، به نظر شما با توجه به این فرصت محدود، چه مطالب و موضوعاتی در اولویت طرح قرار دارند؟

الف) تقویت کتابشناسی تفسیر‌ها. مرادم این است که دانشجویان لازم است دست کم 20 تفسیر برتر و برجسته‌تر را، از «تفسیر طبری» گرفته تا «تفسیر المنیر» وهب زحیلی (که به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی، در چند سال پیش جایزه گرفت یا تقدیر شد) بشناسند. حتماً نرم‌افزار معرفی تفسیرها هم وجود دارد. برای تقویت خواندن متون قدیم و عربی تفسیرها. البته اگر سطح عربی‌دانی و عربی‌خوانی دانشجویان خوب باشد، پیشنهادم این است که استاد هر هفته یکی دو آیه برگزیده (و نسبتاً دشوار) را به دانشجویان به شکل تکلیف بدهد که با مراجعه به دست کم 10 تفسیر کهن، خلاصه و چکیده آراء آنان را نقل (و ترجمه) کنند. از آنجا که بنده سابقة آموزشی ندارم، لذا نمی‌توانم پیشنهادهای بکر و بدیعی عرضه بدارم و با آنکه قصدم این بود که به سئوالات ارزشمند شما پاسخ‌های کوتاه عرضه بدارم، باز مانند بخش اول این گفتگو، پاسخ‌ها مفصل شد. مگر صاحبدلی روزی به رحمت / کند در حق درویشان دعایی

گفتگوی قرآن پژوهانه با استاد خرمشاهی (1)

به کوشش: سیدمجتبی مجاهدیان و علیرضا کمالی

 چکیده
اشاره: او به تنهایی یک پژوهشگاه است! کمتر اهل قلمی را در تاریخ معاصر ایران می توان شناخت که چنین پرکار و ـ به ظاهرـ پراکنده کار و البته چون او دارای کارنامه ای پر برگ و بار باشد. او هرچه می کارد، بهترینش را برداشت می کند. قرآن پژوه، ادیب، زبان شناس، عر فان و فلسفه پژوه، نقّاد، شاعر، مصحح، حافظ و سعدی شناس، مترجم ـ قرآن و متون عقلی و ادبی از دو زبان عربی و انگلیسی ـ، سرویراستار، طنز پرداز و و و چهره‌ای چند وجهی و اسطوره‌ای از مؤسّس بنیاد دایرةالمعارف تشیّع‌ و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی استاد بهاءالدین خرمشاهی (متولد 1324 قزوین) ‌به نمایش می‌نهند که نمونه آن را در این روزگار به سختی می توان یافت.

 تنها پس از مشاهده فهرست آثار استاد، افزون بر هفتاد و پنج اثر وزین علمی، اعم از تألیف، تصنیف، تصحیح و ترجمه همچون: دانشنام? قرآن و قرآن‌پژوهی(دو جلد)‌، قرآن‌پژوهی (هفتاد بحث و تحقیق قرآنی‌)، قرآن‌شناخت، ترجمه قرآن کریم( با پانوشت توضیحی و واژه نامه)، ترجمه پژوهی قرآن(در دست انتشار)، فرهنگ موضوعی قرآن مجید، قرآن و مثنوی، تفسیر و تفاسیر جدید، ترجمه درآمدی به تاریخ قرآن (وات و بل)، جهان غیب و غیب جهان‌، چهارده روایت‌، حافظ‌نامه‌(دو جلد)، ذهن و زبان حافظ، حافظ حافظ? ماست، تصحیح دیوان حافظ، تصحیح کلیات سعدی، کتیبه‌ای برباد، چشم‌ها را باید شست، سیر بی‌سلوک‌، انسانم آرزوست، در خاطر? شط، فرصت سبز حیات، از سبزه تا ستاره، فرهنگ انگلیسی ـ فارسی(شش جلد)، پوزیتیویسم منطقی، ترجمه دین و فرهنگ (میرچا الیاده)، ترجمه علم و دین (ایان باربور)، ترجمه عرفان و فلسفه(استیس)، ترجمه تاریخ فلسفه (کاپلستون) و انتشار بیش از هزار مقاله پژوهشی، در فرهنگ‌نامه‌ها، دایرةالمعارف‌ها و مطبوعات تخصصی، تازه به جان کلام ادیب و مترجم نکته سنج قرآن، سید علی موسوی گرمارودی پی می بریم که در مراسمی از سر غبطه اظهار داشت: به جرأت می توان گفت که نکیر و منکر هرگز از اتلاف عمر بهاءالدین خرمشاهی نخواهند پرسید! و اما، جایگاه متعیّن استاد خرمشاهی در علوم و معارف اسلامی، به ویژه تحقیقات گسترده و عمیق ایشان در پژوهش های بنیادین قرآنی، ما را برآن داشت تا به هر روی، راهی به بهره وری از بیان و بنان استاد بجوئیم. آنچه پیش روی شماست، محصول اولین بخش از گفتگوی مکتوبی است که استاد کریمانه تقدیم معارف کرد تا تحفه ای معرفتی باشد مر مخاطبان فرهیخته نشریه را. معارف

اصول اربعمأة

علیرضا کمالی / نشریه معارف / شماره 32

تعریف «اصل»

اصل در اصطلاح محدثان کتابی است که مورد اعتماد بوده و از کتاب دیگری گرفته نشده باشد[1] و اصول اربعمأه عنوانی است برای چهارصد مجموعه احادیث در زمینه‌های مختلف اعتقادی، فقهی، تفسیری، اخلاقی و... . این ترکیب نخستین بار در کتاب معالم العلماء ابن شهر آشوب (م 588 ق) به شیخ مفید (م 412 ق) نسبت داده شده است[2]و پس از ایشان دیگران نیز آن را تأیید و نقل کرده‌اند. البته قبل از این انتساب،‌ امین الاسلام طبرسی (م 548 ق) نیز این تعبیر را با تفاوتی اندک آورده است.

ترتیب سوره ها به گزارش کتاب تاریخ قرآن دکتر رامیار، ص 612 ـ 610 بدین شرح است:

سوره‏ هاى مدنى باتفاق بیست سوره است، در 12 سوره اختلاف مى‏باشد، و جز

اینها مكى است باتفاق.

منظور از سوره‏ هاى بیست گانه مدنى كه ادعاى اتفاق در آن شده این سوره‏ ها است:

 «البقرة، آل عمران، النساء، المائدة، الانفال، التوبة، النور، الاحزاب، محمد، الفتح، الحجرات، الحدید، المجادلة، الحشر، الممتحنه، الجمعة، المنافقین، الطلاق، التحریم، النصر».

وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً (اسراء / 82)

شفابخشی قرآن از زبان پیامبر(ص)

حضرت علی(ع) می‌فرماید: «روز فتح مكه با پیامبر(ص) به كنار كعبه آمدیم. پیامبر(ص) به من فرمود: بنشین. نشستم. آنگاه حضرت روی شانه‌هایم رفت و من بر پای ایستادم. آن حضرت شروع به سخن نمود و از جمله فرمود: من لم یستشف بالقرآن فلا شفاه الله؛ هركس به وسیله قرآن شفا نجوید و نخواهد، خدا او را شفا نخواهد داد.» (تفسیر کشاف، جار الله زمخشری: 2 / 68)