غار وراء
وراء در فارسی میانه به معنای دژ، قلعه، بلندا، کنار، پهلو آمده است. پیشینه تاریخی غار وراء به چهار دوره تاریخی تقسیم می‌شود. دوران باستان تا زمان ساسانیان، دوران ساسانیان تا اسلام، دوران پس از اسلام و دوران معاصر.
1 _ دوران باستان تا زمان ساسانیان.
غارهایی که دارای هفت حوضچه بوده و در بلندای کوه قرار گرفته باشند نیایشگاه مهر هستند. هفت عدد مقدس آیین مهر است. مهرپرستان در هنگام خشک‌سالی، دعا و نیایش برگزار می‌کرده‌اند. می‌توان گفت با توجه به این که غار در جهت برآمدن خورشید قرار داشته است، از آن برای نیایش بامدادی سود می‌برده‌اند، و مراسم قربانی نمودن گاو را برگزار می‌کردند.
2 _ دوران ساسانیان تا دوران اسلام.
در این دوران آثار مجسمه مهر زدوده شده اما مهر به صورت یک فرشته مورد نیایش مردم بوده است.
3 _ دوران پس از اسلام تا دوران معاصر.
این غار با داشتن موقعیت سوق‌الجیشی مناسب و ایمنی کافی و همچنین آب گوارایی که از سقف غار می‌چکد، ( یادآور نیایشگاه چک‌چک در نزدیکی اردکان یزد) به همراه جانوران و پرندگان شکاری دره مجاور، کوک‌ویش، و کشتزارهای دیم، تخته‌بش‌کار، محل سکونت کوهی‌ها و عیاران بوده و مزار چند کلانتر پهلوان در نزدیک رودخانه وجود دارد.
4 _ دوران معاصر.
در دوران معاصر این غار مورد استفاده شکارچیان بوده که متاسفانه از سوی ایشان آسیب‌هایی به غار وارد شده است. اما در سال 1320-1316 نخستین دوره بازسازی آن آغاز شد. هم اکنون نیز با همیاری مردم نیکوکار جهرم، کار بازپیرایی غار و پیرامون آن توسط کوهنوردان درحال انجام است.
برای رسیدن به این غار که در جاده لار قرار دارد، پس از طی جاده خاکی کوتاهی به توقفگاه خودروها می‌رسید. از اینجا پیاده‌روی آغاز می‌شود. پس از رسیدن به دوراهی، راه سمت راست به سوی غار وراء رفته که پس از حدود یک ‌ساعت کوه‌پیمایی می‌توان به آن رسید. راه سمت چپ به سوی مناطق، زندون ‌وراء، هفت اودون، خوگونیش، اوقاضی، خرزهره، گلوناربشکار، اوگل‌کو، تخته بش‌کار می‌رود. رفتن به این مناطق نیاز به راهنمای آشنا به مسیر دارد.
واژه‌نامه غار ورا
زندون ‌وراء = دیواره‌های بلند و صاف دره تا غار وراء به دیوارهای زندان مانند شده است.
هفت اودون = هفت آب‌دان، هفت چشمه، هفت حوض. در ارتفاعات البرز مرکز مشرف به تهران، در میانه راه پناهگاه پلنگ‌چال به قله شاه‌نشین، منطقه‌ای به نام هفت چشمه یا هفت‌اُودونی (هفت آب‌دانی) وجود دارد.
خوگونیش =خواب+گاو+نیش. محلی که در آن مار، گاو خوابیده را نیش زده است. در آیین مهر برای قربانی نمودن گاو نر، آن را به پهلوی چپ و رو به مشرق می‌خواباندند و سپس با خنجر شاهرگ آن را می‌شکافتند. در مجسمه‌های برجای مانده از مهر، در هنگام قربانی نمودن گاو، مار و کژدم هم به عنوان نمادهای بی‌مرگی، برخی اندام‌های گاو را نیش می‌زنند.
اوقاضی = آب، چشمه قاضی.
خرزهره = نوعی گیاه.
گلوناربشکار = آبشخوری که پیرامون آن شکار به وفور یافت می‌شود.
اوگل‌کو = آب+گِل+کوی. باریکه‌ای در کنار آب که مسیری پُر از گِل است.
تخته بش‌کار = زمین کشاورزی دیم. 

تفرجگاه ها:

در منطقه خفر،گردشگاه های بسیاری وجود دارد که برخی از آن ها می تواند از جالب ترین چشم انداز های منطقه برای سیر و تماشا باشد.این سیاحت گاه ها از این قرار است:

1.طبیعت دل انگیز خفر،زیستگاه موجودات و گیاهان گوناگون و بی شماری است که با هریک از نواحی ایران،وجه تمایز دارد و چشم هر رهگذری را به خود جلب می کند.

2.تنگه تادوان در شمال غربی روستای تادوان،دارای خانه گبر ها و غار دیدنی و پایان ناپذیر است.

3.سواحل رودخانه قره قاچ

4.آب چکو واقع در شمال باب انار

5.جاپا یا قدمگاه امام زمان(عج)واقع در روستای کرفت.

6.باغ رضوان یا باغ نخلی واقع در آباد شاپور

7.باغ بقعه واقع در روستای جزه

8.باغ ملکی(آغایی)و چشمه سار های روستای برایجان

9.بیش از صد چشمه در سراسر منطقه

10.آبشار خفر واقع در شمال این محل

شاهزاده فضل بن موسی بن جعفر

این آرامگاه،زیارتگاهی است منسوب به یکی از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) است. ساختمان این زیارتگاه شامل بقعه ای کوچک و ساده است که درون آن فاقد تزیینات و کاشی کاری است. این زیارتگاه دارای گنبد آجری ساده و بلندی است.سنگ قبر این امامزاده در سال806 ه.ق به دستور سلطان محمد سلجوقی در اصفهان ساخته شده و به جهرم انتقال داده شده است.ساختمان زیارتگاه نیز مربوط به قرن نهم هجری است.

بارگاه خاندان آیت اللّهی

این اثر شامل دو رواق با سقفی گنبدی است که از آجر ساخته شده و بدنه این دو رواق با گچ اندود شده است. در قسمت غربی بنا کتیبه ای وجود دارد. فضایی که معجرفلزی در آن قرار دارد، قسمت اصلی بنا محسوب می گردد در این بنا گنبدی بزرگ با شش نور گیر جهت روشنایی تعبیه شده است. نقشه قسمت اصلی بنا به صورت 12 ضلعی است.ازاره های این فضا را کاشی های لاجوردی به ارتفاع 50 سانتی متری احاطه کرده است.تزیینات داخلی این فضا شامل کاربندی و کتیبه هایی با آیات قرآنی می باشد.12اسپرگرداگرد این فضارا در بر گرفته است.گرداگردفضا در قسمت بالا اشعار و آیات قرآنی نگاشته شده است.در قسمت غربی این فضا پوشش گنبدی قرار دارد. تعدادی کتیبه نیز در فضای اصلی بنا وجود دارد که تاریخ 1360هجری قمری بر روی آنها حک شده است.راهرویی نیز به ابعاد 300در 160سانتی متر جهت ارتباط فضای اصلی با فضای فرعی وجود دارد. تعدادی قبر در کنار معجر سید عبدالحسین نجفی لاری می باشد که مربوط به نوادگان وی و علما و روحانیون صاحب نام شهرستان جهرم است.

بازار زندیه

بازار جهرم یکی از بناهای زیبای اواخر دوره زندیه می باشد. از این بنا به عنوان خواهر دو قلوی بازار وکیل شیراز نام برده می شود. بازار از نوع بازارهای صلیبی است که چهار سوق زیبایی در وسط آن خودنمایی می کند. این بنا دارای چندین کاروانسرا، مسجد و حمام متصل به خود می باشد. حاج محمد حسین خان جهرمی حاکم جهرم (م 1256ه.ق) این اثر را به یادگار گذاشته است.

مسجد و مدرسه خان

این اثر مربوط به دوره صفویه در غرب شهر جهرم قرار گرفته و مصالح آن از خشت، گل، آجر، سنگ و گچ می باشد.بانی آن شخصی است به نام حاج محمد حسن خان.این بنا حدود 200سال قبل توسط یکی از افراد خاندان موسس آن تعمیر گردیده که تاریخ تعمیر آن با حروف ابجد با شعر بر سنگی نوشته شده و بالای درب ورودی مدرسه نصب گردیده و هم اکنون تعدادی از طلاب و مدرسین همه روزه در مدرسه مشغول تحصیل و تدریس اند.

مسجد خان یکی از بناهای دوران صفویه که ساختمان آجری این مسجد که در کنار ساختمان مدرسه خان واقع شده است، بر اساس سنگ نوشته در ورودی از آثار ساخته شده در دوره شاه سلیمان دوم صفوی است که توسط حاجی سلیمان بیگ ذوالقدر جهرمی ساخته شده که ساختمان مسجد شامل شبستانی ساده با طاق های متعدد است که فاقد تزیینات و کاشی کاری است.

اماکن تاریخی و سیاحتی

الف. قلعه تیر خدا:از آثار تاریخی خفر است که ابن بلخی در فارسنامه و مستوفی در نزهت القلوب،از آن یاد می کندد.امروزه تنها آثاری از شالوده های آن باقی مانده است که گویی همچنان ابهت و استحکام گذشته را نشان می دهد.

ب .بقعه شیخ خلیفه:این بقعه در آبادی جزه و در یک کیلومتری جنوب باب انار قرار دارد.بقعه شیخ علی خلیفه،مزین به کاشی های معرقی است که در سالهای متمادی،به یغما رفته و فقط کاشی های محرابی آن بقعه باقی مانده است.در سال 1316 ه.ش،اداره فرهنگ جهرم،آن را به موزه پارس انتقال داد و اکنون در آن موزه موجود است.هم اکنون گنبد بقعه،ویران شده و سنگ قبرهای آن در زیر خاک و آجر فرو ریخته سقف،مدفون شده است.

پ. قبرجاماسب(جانبازحکیم):درجنوب شرقی روستای کراده و کاره با 5/5متر ارتفاع بر روی سطح تپه،دیوار یسنگی قرار دارد.این مقبره هیچ مدخل وروزنه ای به داخل ندارد.مواد ساختمانی بکار رفته در آن،گچ و سنگ تراشیده است که مرحوم فرصت الدوله در آثار عجم،تحلیل مفصلی از آن کرده است.

ت .خانه گبر ها:در قسمت شمال غربی تادوان،تنگه ای وجود دارد که به تنگ تادوان مشهور است.این تنگه دارای آثار قدیمی بسیاری است که از لحاظ تاریخی و باستان شناسی دارای اهمیت است.در بررسی دیوارهای غربی و شرقی تنگه،آثار خانه های تودرتو،به چشم می خورد که همگی از سنگ و ساروج ساخته شده است.نکته ای که بیشتر،توجه بیننده را جلب می کند،تونل های ارتباطی بین خانه هاست که به طور شگفت انگیزی ازداخل سنگ های کوه،به شکل مکعب مستطیل،کنده شده است.

ث.غار بزرگ تادوان:در سمت شرقی تنگه تادوان بالای کوه،غارطبیعی بسیار بزرگی وجود دارد که تاکنون شاید ده ها گروه از شهرهای مختلف ایران و کشورهای خارجی برای تحقیق به داخل آن رفته اندو نتوانسته اند مسافتی بیشتر،جلو بروند این غار،دارای مسیرهای مختلف و تنگ و تاریک است که برای رفتن به داخل آن،نیاز به امکانات کوه نوردی و غارپیمایی است.

ج.دره کنیزان:از دیگر تاریخی منطقه خفر،دره ای به نام دره ی کنیزان واقع در دامنه شمالی کوه سپیدار و سمت جنوبی آسمانجرد است.داخل این دره،آثار حوض و تنوری است که از سنگ و ساروج ساخته شده است و به اسباب گلی معروف است.

چ.تنگ خونی:تنگ خونی،مکانی است که نام آن خواننده یا شنونده را به کنجکاوری می دارد وبه تماشای این منطقه راغب می کند. تنگ خونی،تنگه ای است که در راه قدیم ارتباطی شیراز- جهرم وخفر- شیراز از آن می گذشته است.

ح. کاروانسراها:در منطقه خفر،3 کاروانسرا وجود دارد که مربوط به دوران حکومت شاه عباس صوفی است و محل این کاروانسراها،روستاهای برایجان،آسمانجرد و تادوان است.

خ . آثار تاریخی گاره:در شمال روستای گاره،تپه ی بلندی وجود دارد که از نظر باستان شناسی،درخور توجه است. این تپه از دور،شکل دایره دارد واز نزدیک،ضلع جنوبی آن به شکل مخروط پهن شده بلندی است.ضلع شرقی آن به شکل یک چها ضلعی است و اگر از بالا به سطح فوقانی تپه نگاه کنیم،مربعی جلوه گر می شود که مساحت آن حدود 5000متر مربع است.

غارشفق

غار شفق یکی از زیباترین غارهای ایران است که در شهرستان جهرم بخش سیمکان در75 کیلومتری جهرم و دقیقا روبروی روستای کوشکسار قرارگرفته است.این غار دارای آب فراوان، چاههای متعددو استالاگمیت و استالاکتیت های بی شماری است دهانه ورودی این غار در ارتفاع 200 متری از کف دره قرار دارد و نام این دره که غار در آن قرار گرفته است تنگ تیهو می باشد و این به خاطر تیهو های فراوانی است که در این تنگه قرار دارد.