بسم‌الله الرحمن الرحیم 

خدا توده‏ها را به کیفر گناه زبده‏ ها مشمول عقاب و کیفر خویش نمى‏ کند. اما چه وقت؟ وقتى که زبده‏ ها فقط گناهان شخصى سرّى داشته باشند؛ گناهانى داشته باشند سرّى، که آثارش به خارج سرایت نمى‏ کند، بلکه فقط یک تخلف شخصى سرّى است. اما وقتى زبده‏ ها آشکارا مرتکب کارهاى ناپسند شوند و توده در صدد جلوگیرى از این زبده‏ ها برنیاید، هر دو مستحق کیفر خداى عزوجل خواهند بود.

این حدیث ناظر به مسئولیت توده‏ ها براى نگهدارى زبده‏ ها در راه خیر و صلاح است و از آن حدیث هاست که باید زمینه اصلى یک بخش عمده از مسائل مربوط به نظام ادارى و اجتماعى و اصلاح کار قرار مى‏ گیرد… آقایى کار خلافى مى‏ کند و فردى عامى به او مى‏ گوید آقا، این کار شما خلاف است؛ چرا کردى؟ پاسخ مى‏ شنود: «برو! عالم را با جاهل بحثى نیست».  بنده خدا هم سرش را زیر مى‏ اندازد و مى‏ رود. امیر مرتکب خلافى مى‏ شود؛ یک فرد عادى به او مى‏ گوید آقا، چرا این خلاف را کردى؟ پاسخ مى‏ شنود: « پس انضباط اجتماعى کجا رفته! به من مى‏ گویند مافوق و به تو مى‏ گویند مادون. مادون را با مافوق بحثى نیست!» برو بابا با آن علمت اى عالم ! برو بابا اى رئیس و مافوق با آن انضباط  تشکیلاتى‏ ات ! برو کشکت را بساب ! اینها به درد اسلام نمى‏ خورد. به تو مى‏ گویند عالم، نمى‏ گویند معصوم؛ به تو مى‏ گویند مافوق، نمى‏ گویند معصوم. در نظام اسلامى فقط یک مقام غیر مسئول است که آن هم خداست. اوست که : «لا یسئل عما یفعل و هم یسئلون» ؛ بقیه همه مسئول‏ند. پیغمبر و امام هم در آن درجاتى که غیر مسئول‏ند به دلیل اعتقاد به عصمت آنهاست؛ اما این چه ربطى دارد به دیگران ؟ بقیه همه مسئول‏ند. مسئولیت در جامعه اسلامى مسئولیت متقابل است. همه نسبت به یکدیگر مسئول‏ند. «کُلّکُم راع و کلّکم مسئولٌ عَن رعیة»

 بنابراین، آن عامى که به عالم خرده مى‏ گیرد و مى‏ گوید این کار شما خلاف به نظر مى‏ رسد، اگر در پاسخ انتقادش شنید که «برو، عالم را با جاهل بحثى نیست»، یک وظیفه بیشتر ندارد؛ به نظر من وظیفه‏ اش این است که دیگر به دیده عالم به آن فرد ننگرد، چون او جاهلى است اصطلاح‏ دان، نه عالمى ره‏ شناس. آن فرد مادون که از زبان مافوقش در برابر هر انتقاد مى‏ شنود که «من رئیس تو هستم، پس انضباط ادارى و تشکیلاتى یا حزبى کجا رفته؟» باید به او به دیده مافوق ننگرد. این طاغوتى است که بر مسند کبریایى تکیه زده و شایسته اطاعت و فرمانبرى نیست. جامعه اسلامى جامعه هوشیارها و زبان‏دارهاست. جامعه اسلامى جامعه مردم فضول است؛ نه از آن فضولیهاى بیجا و نه زبان‏دار ؛ به این معنا که بره نیست. جامعه بره‏ ها نیست؛ جامعه آدمهاست. آدمى که انتقاد مى‏ کند و در کار همه دقت مى‏ کند. اما به خاطر چى؟ به خاطر پاسدارى از محترمترین چیزها: حق و عدل.

البته یک شرط اصلى در امر به معروف و نهى از منکر شناخت معروف و منکر است. کسى که اصلاً خودش نمى‏ داند معروف و منکر چیست، به چه چیز دعوت کند؟ چه چیز را امر کند و نهى کند؟اگر آدم شک کرد در اینکه شناخت خودش درست است یا شناخت این عالم، مى‏ تواند بگوید عالم که منحصر به این آقا نیست. آدم عالم زیاد پیدا مى‏ شود؛ آدم سراغ ده عالم دیگر مى‏ رود و از آنها مى‏ پرسد.

در جامعه اسلامى آن بهشتى که آزارى در آن نباشد و کسى را با کسى کارى نباشد وجود ندارد. جامعه اسلامى جامعه‏ اى است که همه با همدیگر کار دارند، چون سرنوشتشان به هم بسته و پیوسته است و همه داراى سرنوشت مشترک‏ند. 

انسانها فرمان مى‏ برند اما از فرمانده‏ اى که براى دیگران حق انتقاد نسبت به خود را محفوظ مى‏ داند. فرمان مى‏ برند، ولى با حفظ حق انتقاد؛ با حفظ حق رسیدگى و پرسش.