قسمت سوم آموزش وزن به زبان ساده       

از همه ی دوستان می خواهم پست های مربوط به آموزش وزن را share کنند و به دوستانشان برسانند. ممکن است خیلی از ما استاد عروض باشیم یا علاقه ای به این موضوع نداشته باشیم اما حتما دوستانی داریم که شاید یادگیری این علم برایشان مفید باشد.

در این جلسه ابتدا با انجام تمرین جلسه ی قبل، نکاتی را که یاد گرفته ایم مرور می کنیم. قرار است دو بیت اول مثنوی معنوی را با دانسته هایمان تقطیع کنیم و بعد در خلال آن درس های تازه ای بیاموزیم:

بشنو از نی چون حکایت می کند

بش ن از نی چن ح کا یت می ک ند

_ U _ / _ _ U _ / _ _ U _

همانجور که خوانده بودیم چهارتا چهارتا جدا کردیم و سه رکن ایجاد شد.

از جدایی ها شکایت می کند

از ج دا یی ها ش کا یت می ک ند

_ U _ / _ _ U _ / _ _ U _

کز نیستان تا مرا ببریده اند

کز ن یس تان تا م را بب ری د اند

_ U _ / _ _ U _ / _ _ U _

می بینید که باید به آن نکته ی طلایی دقت کرد. یعنی خوانش درست شعر! مثلا «که از» را همیشه «کز» می خوانیم یا می گوییم «بب ری ده» یعنی «ب» دوم را با علامت ساکن می خوانیم. البته در شعر معاصر مشکلات اینجوری خیلی کمتر است.

و همچنین در انتهای مصرع هم، هجای کشیده بوده که هجای کوتاه انتهایی را طبق قانون جلسه ی قبل حذف کرده ایم.

از نفیرم مرد و زن نالیده اند

از ن فی رم مر د زن نا لی د اند

_ U _ / _ _ U _ / _ _ U _

در اینجا هم دقت می کنید که در فارسی «و» را ضمه تلفظ می کنیم و در تقطیع می خوانیم: «مر دُ زن»

خب حالا متوجه شده اید که هجاهای مصرع های تولید شده، دقیقا یکی هستند! پس به یک قانون می رسیم:

وزن همه ی مصرع های یک شعر، دقیقا یکی است!

پس مثلا اگر شاهنامه 50 هزار بیت هم باشد وزن صد هزار مصرعش باید دقیقا یکی باشد!

یک نکته ی جذاب تر آن است که ارکان یک مصرع هم، شبیه هم هستند! و آخرین رکن هم که در این شعر مثل بقیه نیست در واقع همان رکن اول و دوم است که نصفه مانده و اگر ادامه اش دهیم مثل رکن های قبلی می شود.

رکن تکراری در اینجا این است: _ U _ _

در واقع باید گفت که تمامی وزن های شعر فارسی دو حالت دارند:

1- متحد الارکان: تمامی ارکان مصرع، مثل هم هستند

مثلا همین شعر مولوی که در بالا تقطیع کردیم (نیمه تمام بودن رکن آخر مهم نیست)

2- متناوب الارکان: ارکان مصرع، یکی در میان شبیه هم هستند

مثلا وزن این مصرع:

تنها نگاه پشت سری ماند رو به ما (شاعر: سعید آرمات)

_ _ U / _ U _ _ / U U _ U / _ U _

می بینیم که رکن اول و سوم شبیه هم هستند و رکن دوم و چهارم هم شبیه هم (البته رکن چهارم نیمه کاره مانده)

در واقع اگر شعری گفتید که ارکان آن نه متحدالارکان بودند و نه متناوب الارکان! پس این شعر شما وزن غیرعروضی دارد و اصلا گوش نواز نیست. حتی تمامی وزن هایی که «سیمین بهبهانی» در سال های اخیر ساخته همگی از این قانون پیروی می کنند.

اما یک نکته ی آخر که خیلی ها را دچار مشکل کرده بود:

«آ»ی باکلاه اگرچه ظاهرا یک حرفی است اما در واقع همزه ای است که مصوت بلند «ا» دارد. در واقع ما کلاه آن را هم یک حرف محسوب می کنیم.

پس «آ» دو حرفی بوده و هجای بلند است.

مثال: آتش _ _

برای جلسه ی بعد، بیت سوم و چهارم مثنوی معنوی را تقطیع خواهیم کرد و درس جدیدی را خواهیم آموخت. از این به بعد هر مصرعی را که تقطیع می کنید متناوب یا متحد بودن آن را هم مشخص کنید. درضمن با بقیه ی مصرع های آن شعر هم مقایسه کرده و همانندی آنها را بسنجید.