در جامعه ی اسلامی، زنان نقش عظیمی را بر عهده دارند و در نهضت اسلامی نیز بنا به فرمایش امام راحل (قدس سره) نه تنها زنان عقب تر از مردان نبودند، بلكه در كنار آن ها و در بسیاری از جبهه ها، شاید پیشتاز، در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی هم بودند و با حضور جدی خود به تكلیف الهی خویش عمل كردند.

سپاه از همان لحظه های آغازین تكوین و تكامل خویش، حضور خواهران و برادران را توأم با حفظ ارزش های انقلابی و اسلامی شاهد بوده است. حضور خواهران در سپاه از دو بعد قابل بررسی و تأمل است بعد نظامی و بعد غیر نظامی. در بعد نظامی خواهران با حضور خود در مناطق نظامی در دوران دفاع مقدس و امداد رسانی به جبهه ها و پشتیبانی رزمندگان اسلام نقش عظیمی را بر عهده داشتند و در بعد غیر نظامی نیز با حضور در پایگاه های بسیج و جمع آوری كمك های مردمی و ارسال آن ها به جبهه ها بار سنگین مسؤولیت تدارك جبهه ها را بر دوش كشیدند. از سوی دیگر خواهران برای حفظ امنیت كشور، در مكان های حساس، حضوری هوشیارانه و فعال دارند. افزون بر موارد یاد شده از دیگر مسؤولیت هایی كه بر عهده ی آنان گذاشته شده است، حرفه مقدس پزشكی و پیراپزشكی است. ضمناً نمی توان سهم خواهران سپاهی را در سایر فعالیت های ارزند ه و پرتلاش نادیده گرفت.

نقش زنان در حادثه خونبار عاشورا از ابعاد گوناگونی برخوردار است كه به بعضی از آنها اشاره می‏شود:

1ـ مشاركت در جهاد

شركت در جبهه پیكار و همدلی با نهضت مردانه امام حسین(ع) و مشاركت در ابعاد مختلف آن، از جلوه‏های این حضور است. از همكاری طوعه در كوفه با نهضت مسلم و همراهی همسران برخی از شهدای كربلا گرفته تا اعتراض و انتقاد برخی همسران سپاه كوفه به جنایت‌های شوهرانشان مثل خولی نمونه‏هایی از این دست است.

2ـ آموزش صبر

روحیه مقاومت و تحمل زنان در مقابل شهادت مردان اسلام در كربلا از درسهای نهضت عاشورا بود كه اوج این صبوری در رفتار زینب كبری(س) جلوه‏گر شد. آموزش صبر و مقاومت حماسه عاشورا در زنان آگاه و مبارز متجلی شده و در طول جنگ تحمیلی زنان مبارز و فداكار انقلاب اسلامی ایران نشان دادند كه آموزش صبر و مقاومت را از شیر زنان كربلا به خوبی آموخته‏اند.

3ـ پیام رسانی

افشاگری جنایات یزیدیان چه در سفر اسارت و چه پس از بازگشت به مدینه، به معنای پاسداری از خون شهدا بود. افشاگری بانوان به دو صورت، خطبه و گفتگوهای پراكنده صورت پذیرفت، و اگر پیام رسانی زینب كبری(س) و بقیه زنان نبود، امروز حماسه عاشورا به این روشنی برای شیعه تجلی نمی‏كرد و چه بسا آن واقعه عظیم عقیم می‏ماند.

4ـ روحیه بخشی

یكی از مسایل مهمی كه در هر جنگی مورد توجه بوده است، روحیه جنگاوران است و زنان این مهم را بر عهده داشتند چه در جنگ‌های صدر اسلام و چه در جنگ‌های دیگر. زنان اهل بیت، با آنكه اسیر بودند و لباس‌ها و خیمه‏هایشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب در معرض دید تماشاچیان بودند، اما اعتراض‏كنان، بر حفظ عفاف تاكید می‏ورزیدند. در كربلا نیز حضور تشویق‏آمیز زنان در جبهه به رزمندگان روحیه می‏بخشید و همسران و مادران شهدا آنها راتشویق به یاری امام معصوم می‏كردند، مانند ام وهب كه خودش وارد میدان شد و با سر جگر گوشه‏اش یكی از یزیدیان را به هلاكت رساند و این روحیه بخشی بعد از چهارده قرن در هشت سال مقاومت جنگ ایران علیه كفر باعث شد كه زنان ایرانی درسی را كه از زینب(س) و زنان عاشورا گرفته بودند، به نحو احسن باز پس دهند.

5ـ پرستاری

رسیدگی به بیماران و مداوای مجروحان از دیگر نقش‌های زنان در جبهه‏ها، از جمله در حماسه عاشورا است. نقش پرستاری و مراقبت حضرت زینب (س) از امام سجاد(ع) یكی از این نمونه‏هاست.

6ـ مدیریت

بروز صحنه‏های دشوار و بحرانی، استعدادهای افراد را شكوفا می‏سازد. نقش حضرت زینب(س) در نهضت عاشورا و سرپرستی كاروان اسرا، درس مدیریت در شرایط بحران را می‏آموزد. وی مجموعه بازمانده را در راستای اهداف نهضت، هدایت كرد و با هر اقدام، خنثی كننده نتایج عاشورا از سوی دشمن، مقابله كرد و نقشه‏های آنان را خنثی ساخت.

7ـ حفظ ارزشها

درس دیگر زنان قهرمان در كربلا، حفظ ارزش‌های دینی و اعتراض به هتك حرمت خاندان نبوت و رعایت عفاف و حجاب در برابر چشم‌های آلوده بود. زنان اهل بیت، با آنكه اسیر بودند و لباس‌ها و خیمه‏هایشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب در معرض دید تماشاچیان بودند، اما اعتراض‏كنان، بر حفظ عفاف تاكید می‏ورزیدند. ام كلثوم در كوفه فریاد كشید كه آیا شرم نمی‏كنید برای تماشای اهل بیت پیامبر جمع شده‏اید؟ وقتی همه در كوفه در خانه‏ای بازداشت بودند، زینب اجازه نداد جز كنیزان وارد آن خانه شوند. در سخنرانی خود در كاخ یزید نیز به گرداندن، شهر به شهربانوان،اعتراض كرد و فرمود: «آمِنَ الْعَدلِ یابْنَ الطُّلقاء تَخْد یركَ حَرائِرُكَ وَ اِمائَكَ وَ سَوْقَكَ بَناتِ رسولِ اللّه سَبایا قَدْ هَتَكّتَ ستُورَهُنَّ وَ اَبْدَیتَ وُجُوهُهنَّ یحِدّوبهنَّ الاعداء من بلد الی بلد و یستَشْرِفْهُنَّ اَهْلَ المَناهِلِ وَ المَكاتِلِ و یتَصَفّحُ وُجُوهُهنَّ الْقریبَ وَ البَعیدَ وَ الغائِبَ وَ الشَّهیدَ» ای پسر آزاد شده، آیا در پشت پرده قرار دادن زنان و كنیزان خود و جلو انداختن دختران رسول خدا به صورت اسیر از عدل است. تو پرده آنان را دریدی، چهره‏هایشان را آشكار ساختی، از شهری به شهری می‏رانی، رهگذران و بام‏نشین‌ها به تماشایشان می‏ایستند و آشنا و بیگانه و حاضر و غایب به سیمای آنان خیره می‏شوند.

8ـ تغییر ماهیت اسارت

آنان اسارت را به آزادی تبدیل كردند و در قالب اسارت، به اسیران واقعی درس حریت و آزادگی دادند و مفهوم اسیر در اذهان را به گونه‏ای دیگر تغییر دادند.

9ـ عمق بخشیدن به بعد عاطفی و تراژدیك كربلا

گریه‏ها، شیون‌ها، عزاداری بر شهدا و تحریك عواطف مردم به ماجرای كربلا عمق بخشید و بر احساسات تأثیر گذاشت و از این رهگذار ماندگارتر شد.

[1]. صحیفه نور. ج 9. ص 57.

[2]. همان. ج 14. ص 265 ، عوالم(امام حسین) ص 3 و 4، حیاة الامام الحسین، ج 3، ص 378