برق در تمامی خودروها نقش اساسی در محترق کردن مخلوط هوا و سوخت دارد. برای بررسی این مساله ابتدا به یکی از پرکاربردترین قسمتها یعنی جعبه فیوز میرسیم. برای آگاهی از محل جعبه فیوز خودرو بهتر است از قبل دفترچه راهنمای خودرویتان را مطالعه کرده باشید اما به طور معمول جعبه فیوز خودروها در سمت چپ راننده و زیر داشبورد است.در این جعبه تعداد زیادی فیوز قرار داشته که هر کدام مربوط به قسمتی میشود (در شماره آینده جعبه فیوز کاملاً شرح داده میشود) گاهی سوختن یک فیوز که مربوط به سیستم انژکتور یا سیستم مولد برق میشود از روشن شدن خودرو جلوگیری میکند. عدهای برای بیرون کشیدن فیوز مشکل دارند. معمولاً در پایین جعبه فیوز یا روی درب آن یک انبر پلاستیکی کوچک قرار داشته که زائده ای در دو سر آن وجود دارد. این انبر کوچک مخصوص در آوردن فیوز است. عده بسیاری به آن دقت نکرده و به سختی فیوز را در میآورند. همیشه فیوز نو و سالم همراه داشته باشید. اگر همراه نداشتید فیوزهای غیر ضروری مثل فیوز سیستم صوتی یا فیوز فندک را بکشید و در جای مورد نظر بگذارید. اما اگر از جعبه فیوز بگذریم به برق خودرو میرسیم که بسیار مهم است. خودرو خاموش کرده است. بنزین به انژکتورها یا کاربراتور میرسد ولی خودرو روشن نمیشود. اولین کاری که میکنید یکی از وایرها را بکشید.وایر به کابلهای نسبتاً قطوری گفته میشود که برق را از دلکو یا کویل دوبل به شمعها منتقل میکنند. چهار وایر وجود داشته که برق را به سر شمع منتقل میکند. یکی از آنها را بکشید. سپس یک پیچ گوشتی داخل قسمت فلزی وایر قرار دهید. پیچ گوشتی را به نقطه ای فلزی تکیه دهید، طوری که قسمت فلزی پیچ گوشتی به نقطه ای فلزی در تماس باشد. حال دست خود را از روی آن برداشته، به کسی بگویید استارت بزند. باید جرقه ای آبی رنگ بین پیچ گوشتی و قسمت فلزی رد و بدل شود. حال اگر این جرقه زده نشد، برق به سر شمع نمیرسد. باید مشکل را پیدا کرده و آن را برطرف کنید. نرسیدن برق به سر شمع دلایل زیادی دارد. یا ممکن است از کویل دوبل باشد (در انواع انژکتوری) یا ممکن است از کویل یا دلکو به خصوص مگنت آن باشد (در انواع کاربراتوری). اگر از کویل دوبل باشد و یکی از قسمت های آن سوخته باشد شما نمیتوانید کاری بکنید. اما اگر از سایر بخشها باشد باید یک به یک کنترل شده تا مشکل برطرف شود.

پس از مرور فرآیند سوخت رسانی به موتور از باک تا ریل سوخت و انژکتورها نوبت به مرور اشکالات احتمالی در برق خودرو میرسد. گفتیم که باید برق را از سر شمع کنترل کنیم به گونهای که اگر برق به سر شمع رسید و جرقه مناسب داشت از آن میگذریم اما اگر نرسید و یا جرقه ضعیف بود باید چهار قسمت را کنترل کرده و آنها را بررسی کنیم. در مورد کنترل و تعمیر بخشهای الکتریکی خودرو در شرایط خاص توجه داشته باشید در بعضی موارد کار خاصی از دست شما ساخته نیست و خودرو تنها توسط مکانیک و با داشتن ابزار خاص و البته قطعات یدکی قابل تعمیر است. در خودروهای امروزی تلاش شده این قطعات حساس با کیفیت و طول عمر بالا ساخته شوند تا کمتر نیاز به تعویض پیدا کنند اما در نهایت همواره احتمال خرابی آنها وجود دارد. اولین قسمتی که باید کنترل شود جعبه فیوز است. این جعبه که به طور معمول سمت چپ شما کنار فرمان قسمت پایین قرار دارد تعداد زیادی فیوز را در خود جای داده است که هر یک از آنها وظیفه کنترل شدت جریان برق یکی از قسمت های خودرو را بر عهده دارند. در این بخش باید برای یافتن مشکل برقرسانی خودرو فیوزی که مربوط به سیستم برق خودرو استت کنترل شود (در خودروی پراید از فیوزهای سمت چپ آخرین فیوز ردیف وسط). اگر این فیوز آب کرده بود و فیوز یدک به همراه نداشتید فیوز وسط ردیف پایین را کشیده و جای آن قرار دهید. فیوز وسطی که می کشید مربوط به ساعت و فندک است که در این مواقع زیاد اهمیت ندارد.

اگر مشکل رفع نشد از جعبه فیوز میگذریم و قطعه بعدی که روی گیربکس قرار دارد میرسیم. سنسوری کوچک که به آن یک سوکت قهوه ای رنگ متصل است. این قطعه که به چشمی گیربکس مشهور است در مسیر برق خودرو قرار داشته و اگر احیاناً بسوزد خودرو به هیچوجه روشن نمیشود. این قطعه را نمیتوان تغییر داد یا به وسیله حذف آن از مسیر برق را به سر شمع رساند. پس اگر بسوزد باید تنها عوض شود تا خودرو روشن شود. (یکی از معایب پراید انژکتوری).اما اگر از چشمی بگذریم به کویل دوبل میرسیم که نقش بسیار مهمی در پراید دارد. اما کویل دوبل چیست و چه وظیفهای دارد؟ در اتومبیلهای انژکتوری به جز مدل های قدیمی دیگر از دلکو در این خودروها خبری نیست و عملاً دلکو حذف شده است. سوال در اینجاست که تقسیم برق که توسط دلکو صورت میگیرد چه میشود؟در این خودروها از کویل دوبل استفاده میشود که خودش برق را به هر شمع میرساند. همچنین جریان برق را نیز تقویت میکند. در این کویل ها دیگر چیزی به نام تقسیم برق نداریم بلکه کویل این وظیفه را انجام میدهد به این صورت که به این کویل ها، کویل دوبل میگویند و نحوه کار آنها به این صورت است که این کویل ها همزمان دارای دو جرقه هستند. سیلندر یک و چهار با هم جرقه میزنند و سیلندر دو و سه نیز با هم جرقه زده میشود بنابراین اگر ما جای وایر یک و چهار را با هم عوض کنیم عملاً هیچ اتفاق نمیافتد در مورد سیلندر دو و سه نیز چنین است. وقتی سیلندر یک و چهار با هم جرقه میزنند چون فقط یکی از سیلندرها در مرحله انفجار است پس فقط جرقه همان شمع مفید واقع میشود و سیلندر دیگر نیز هم زمان در آن جرقه میزند هرز میزند و آن جرقه به هدر میرود.کویلها نیز به دو قسمت تقسیم میشوند:

-1کویل های دوبل یکپارچه: چهار برجک که وایر به آنها متصل میشود بر روی یک واحد قرار دارد و با سوختن یکی از برجک ها نیاز به تعویض کل کویل می باشد.

-2 کویلهای دوبل دوپارچه: دو برجک یک و چهار بر روی یک کوئل و دوبرجک دو و سه بر روی یک برجک دیگر است ولی نزدیک هم هستند و مزیت آن این است که با سوختن یکی از کویل ها نیاز به تعویض کل کویل نیست. در این موارد گفته میشود یکی از خانه های کویل سوخته است و همان یکی تعویض میشود. توجه داشته باشید وایرهای مورد استفاده در کویل های انژکتوری باید از نوع سیلیکونی باشد که قطر آن هشت میلیمتر مربع است. قسمت فشار ضعیف کویل که سیمهای نازک به آن وارد میشود دارای ترمینال هایی به شماره 1-2-3-4 است که به ترمینال یک و دو آن قطب منفی از ECU وارد میشود و شماره چهار آن برق مثبت از رله دوبل وارد میشود و ترمینال شماره سه به صورت آزاد رها شده است که تعمیرکاران آن را به عنوان سیم یکسره می شناسند ولی محلی برای نصب خازن است تا عمر مفید کویل بالا رود (نکته مهم اینجاست که این قطعه به صورت استاندارد خازن ندارد) شاید برای عیبیابی تعبیه کرده اند. خازن مورد استفاده باید 25درصد میکروفاراد ظرفیت داشته باشد .این نکته را باید یادآوری کنم که کشیدن وایرها و تست برق خودرو با بدنه کار درستی نبوده و امکان آسیب رسیدن به ECU و کویل دوبل وجود دارد. برای تست باید یک شمع در سر وایر قرار داد و جرقه را کنترل کرد. اما وقتی در شرایط اضطراری گیر میکنید و شمع در دسترس ندارید باید با بدنه خودرو چک کنید یا اگر وقت دارید با آچار شمع یکی از شمع ها را باز کرده و وایر را سر آن قرار دهید سپس جرقه سر شمع را نگاه کنید.اما اگر از کویل دوبل بگذریم در نهایت به رله دوبل میرسیم. این رله نیز نقش اساسی در سیستم برق خودرو ایفا میکند.ابتدا باید وظایف این رله را شرح داد تا بتوان قطع بودن آن و روشن نشدن خودرو را بررسی کرد. رله دوبل وظیفه برقرسانی به قسمتهای مختلف موتور را بر عهده دارد و از ECU دستور میگیرد. این رله از دو رله مجزا تشکیل شده است. محل قرارگیری این رله در خودروهای 405و پارس زیر سینی فن و در خودروهای سمند و پیکان و پژو RD در کنار ECU است. در پراید نیز این رله کنار مخزن آب قرار دارد. این رله برق رسانی برای ECU را در حالتهای سویچ بسته، سویچ باز و موتور روشن را بر عهده دارد. برق رسانی به این قطعات نیز از وظایف رله دوبل است: پمپ بنزین، انژکتورها، ECU، کویل دوبل، شیر برقی کنستر، گرمکن دریچه گاز، المنت، سنسور اکسیژن. حال متوجه شدید که اگر این رله خراب شود جز با تعویض آن هیچگاه خودرو روشن نمیشود. همچنین وظایف این رله نیز تا حد بسیار خلاصه ای شرح داده شد

در حال رانندگی ناگهان خودرویتان خاموش میشود و هر چه استارت میزنید، نمیتوانید آن را روشن کنید. بسیاری از ما بی اختیار درب موتور را بالا میزنیم و نگاهی به موتور خودرو می اندازیم و حداکثر چند سیم و شیلنگ را سفت میکنیم هرچند معمولاً این کار کمکی نمیکند. راه حل بعدی تماس با امدادخودرو است. اما اگر این عیب در نقطه ای دور از دسترس سرویس های امدادی رخ دهد، دیگر راه حلی باقی نمی ماند. در این بخش قصد داریم به مرور نکاتی بپردازیم که در این مواقع میتواند به شما در رفع اولیه مشکل کمک کند تا حداقل خودرو را به نزدیکترین تعمیرگاه برسانید. هر خودرو برای کار کردن به سه عامل مهم نیاز دارد: 1- سوخت 2- هوا 3- تایم موتور و برق آن. به همین دلیل برای بررسی علت خاموش شدن ناگهانی باید این سه عامل را بررسی کنیم. اگر خودرویتان خاموش شد حتی در بدترین شرایط، ابتدا خونسردی خود را حفظ کنید. حفظ خونسردی سبب میشود تا کارایی شما بالاتر رفته و در این شرایط شما میتوانید از محفوظات ذهنی و اطلاعات خود استفاده، مشکل را حل کنید. اولین قسمتی که باید نگاه کنید صفحه پشت آمپر است که اطلاعات نسبتاً کاملی از وضعیت خودرو به شما میدهد. ابتدا ببینید خودرو سوخت دارد یا نه؟ هر چند داشتن بنزین مساله ای بسیار آشکار است اما عده بسیاری به آن توجه نمیکنند. البته داشتن سوخت تنها کافی نیست.

رسیدن آن به موتور و ریل سوخت (در خودروهای انژکتوری) و یا رسیدن آن به کاربراتور در انواع کاربراتوری نیز مساله ای است که در ادامه باید بررسی کنید. در بسیاری مواقع خودرو به درستی استارت میخورد و برق به نحو مناسب به سر شمع میرسد ولی سوخت به موتور نمیرسد. برای تست مسیر سوخت و رسیدن آن به موتورباید اموری که گفته میشود را تک به تک انجام دهید. برای انجام این امور به تعدادی ابزار نیاز دارید. انبر دست، پیچ گوشتی دو سو و چهار سو. در مدلهای انژکتوری ابتدا ریل سوخت را پیدا کنید. ریل سوخت در بالا و پشت انژکتورهاست. (در مورد پراید این قضیه بیشتر صدق میکند) یک لوله که به آن چهار انژکتور متصل است. به سر این لوله یک شیلنگ وصل است. برای خارج کردن شیلنگ از این لوله نیاز به انبردست دارید. بست دور لوله یا فشاری بوده یا پیچی.اگر فشاری است، دو طرف آن را با انبردست گرفته و بفشارید. سپس آن را عقب بکشید. اما اگر پیچی بوده باید پیچ بست را شل کرده و آن را عقب بکشید. معمولا بست ریل سوخت فشاری است. پس از خارج کردن شیلنگ بنزین از سر ریل سوخت، آن را درون ظرفی بگیرید تا در صورت خروج بنزین روی موتور و قسمتهای داغ آن پاشیده نشود که خطرساز شود. سپس به کسی بگویید که استارت بزند (در مدلهای انژکتوری باز کردن سوئیچ کافی است و نیازی به استارت زدن نیست)، به لوله دقت کرده و اگر بنزین به درستی از آن خارج شد میتوان فهمید که سوخت به موتور میرسد.

حال اگر بنزین خارج نشد یا جریان بسیار ضعیفی داشت باید بخشهای دیگری کنترل شود.اولین قسمت پمپ بنزین است. پمپ بنزین در انواع انژکتوری برقی بوده و معمولاً در باک نصب میشود. برای اطمینان از صحت کار آن، خودرو را در جایی آرام قرار دهید سپس سوئیچ را باز کرده و در قسمت عقب خودرو کمی دقت کنید. صدای وز وز کار کردن آن باید به گوش برسد. اگر این صدا نیامد یقیناً پمپ بنزین سوخته یا مشکل دیگری دارد. توجه کنید پمپ بنزین در صورتی که خودرو روشن نشود چند ثانیه پس از شروع کار، خاموش میشود. بنابراین فرصت چندانی برای شنیدن صدای آن نخواهید داشت. در انواع کاربراتوری پمپ بنزین روی سرسیلندر قرار دارد. برای اطلاع از نحوه کار آن شیلنگ خروجی آن را بکشید و استارت بزنید. اگر بنزین خارج شد پمپ سالم است در غیر این صورت باید باز شود. گاهی اوقات بنزین به پمپ نمیرسد و در سر راهش گرفتگی ایجاد میشود. به همین خاطر توصیه میشود هیچگاه بنزین را تا انتهای باک مصرف نکنید. با توجه به کیفیت نازل بنزین در ایران و فرسودگی باک بنزین، ناخالصی های بنزین و پوسیدگیهای باک، ته باک جمع شده و زمانی که شما بنزین ته باک را میکشید این مواد زاید وارد پمپ بنزین شده و مسیر عبور بنزین را سد میکنند یا در مسیر بنزین پیش از رسیدن به پمپ گرفتگی ایجاد میکند.

اگر از بحث سوخت خارج شویم به بحث هوا و رسیدن آن به موتور میرسیم. در انواع انژکتوری معمولاً از جانب این موضوع مشکلی پیش نمی آید و گرفتگی مسیر هوا فقط ممکن است مصرف سوخت را افزایش دهد اما در انواع کاربراتوری رعایت نشدن نسبت هوا به سوخت سبب میشود که کاربراتور اصطلاحاً فلوت کند. بیشتر شدن نسبت سوخت به هوا و غنی سوختن و کار کردن موتور گاهی به حدی میرسد که بنزین بیش از حد وارد کاربراتور میشود که دلیل آن تنظیم نبودن شناور کاربراتور است. اگر مدل کاربراتوری در اختیار دارید و تشخیص دادید که کاربراتور فلوت کرده باید هواکش را باز کنید و بنزین های داخل کاربراتور را خالی کنید و یا شیلنگ ورودی به کاربراتور را بکشید تا دیگر سوخت وارد کاربراتور نشود. سپس خودرو را روشن کنید تا بنزین درون کاربراتور به مصرف موتور برسد. آنگاه شناور را کمی رو به پایین تنظیم و شیلنگ سوخت را متصل کنید.استارت بزنید و به حرکت ادامه دهید. دقت داشته باشید در اولین تعمیرگاه شناور را به درستی تنظیم کرده و حرکت کنید. تنظیم شما فقط برای رسیدن به تعمیرگاه بوده و نمیتواند درست باشد. برای انجام این اعمال نیز باز هم به انبردست و پیچ گوشتی دو سو، چهار سو و یک آچار فرانسه کوچک نیاز دارید. حال به بحث پر دامنه و پر مشکل برق خودرو میرسیم.

برای عده بسیاری این سوال پیش می‌آید که فیوز چیست و چه کاری انجام می‌دهد و چرا تعداد زیادی فیوز در خودرو استفاده می‌شود. به همین دلیل در این شماره مروری بر نقش فیوز در خودرو و جعبه فیوز خودروی پراید خواهیم داشت.
ابتدا به نقش فیوز در خودرو اشاره کرده و باید وظیفه فیوز را شرح دهیم. فیوزها اتصالات ساده‌ای هستند که در مواقع لزوم جریان برق را قطع کرده تا تجهیزات برقی آسیب نبینند. نوسانات جریان برق در خودرو می‌تواند آسیب زیادی به مصرف‌کننده‌ها و تجهیزات الکتریکی وارد کند. اما وجود فیوز سبب می‌شود تا این نوسانات با عبور از پلی به نام فیوز کنترل شوند.
وقتی جریان برق در خودرو بیش از حد مورد‌نظر شود فیوز که اتصال فلزی با آلیاژ خاصی است آب شده و مانع از انتقال این جریان به مصرف‌کننده می‌شود. عنصر اصلی ساخت فیوز، یک نوار فلزی است که در یک محفظه غیر رسانا قرار دارد. با عبور جریان بیش از حدمجاز، نوار فلزی ذوب می‌شود و مدار الکتریکی قطع می‌شود. هرگاه یکی از تجهیزات برقی کار نمی‌کند ممکن است فیوز محافظ آن سوخته باشد. در شکل زیر چند فیوز سالم را مشاهده می‌کنید. اما در فیوز سوخته قسمت هشتی وسط فیوز آب شده و جریان را انتقال نمی‌دهد. اما اگر فیوزی سوخته باشد برای عوض کردن آن باید مراحل ساده‌ای را رعایت کرده تا بتوانید آن را به راحتی عوض کنید.
1-‌ ابتدا سوئیچ استارت را بسته و تمامی مصرف‌کننده‌ها و تجهیزات برقی را خاموش کنید.
2-‌ در جعبه فیوز که در پراید و بسیاری دیگر از خودروها سمت چپ غربیلک فرمان و پایین داشبورد قرار دارد را باز کنید و به دنبال فیوز معیوب بگردید.
3-‌ فیوز معیوب را از جای خود خارج کنید. برای این کار می‌توانید از انبر فیوز که در جعبه فیوز قرار دارد استفاده کنید.
4-‌ فیوز سالم را در جای فیوز معیوب قرار دهید. معمولاً تعدادی فیوز سالم در جعبه فیوز قرار داده می‌شود. اما اگر تمامی فیوزها را چک کرده و از سلامت تمامی آنها مطمئن شدید و باز هم سایر تجهیزات الکتریکی و چراغ‌های جلو کار نمی‌کنند فیوز اصلی را کنترل کنید. این فیوز اگر سوخته یا خراب شده باشد باید آن را تعویض کنید.
دقت داشته باشد از سیم به جای این فیوز استفاده نکنید حتی به صورت موقت. انجام این کار سبب خراب شدن و آسیب رسیدن به تجهیزات الکتریکی می‌شود. حال تصور کنید یکی از فیوزهای مهم شما سوخته است و شما به کارایی آن بسیار نیازمندید، در این شرایط باید یا فیوز یدک و یا از فیوز کم کاربردتری به جای آن فیوز استفاده کنید. به طور مثال در هوای سرد شیشه عقب یخ‌زده و دید شما را محدود کرده است و برای دید عقب و باز کردن یخ شیشه عقب باید از شیشه گرمکن استفاده کنید.
شیشه گرمکن دارای یک فیوز در جعبه‌فیوز بوده که ممکن است سوخته باشد. پس از کنترل فیوز آن متوجه می‌شوید که نیاز به فیوز دارید. اگر فیوز یدک همراه داشته باشید که به سرعت آن را تعویض می‌کنید اما اگر یدکی همراه نداشته باشید باید به فکر جایگزینی فیوز باشید. در این موقع لازم است شما بدانید هر فیوز مربوط به چه سیستمی بوده و چه فیوزی را بکشید تا بعداً دچار مشکل نشوید. دفترچه راهنمای خودرو بهترین گزینه برای راهنمایی شماست ضمن آنکه معمولاً در داخل درب جعبه فیوز نیز فیوزهای مختلف نامگذاری شده‌اند. با مراجعه به راهنما می‌توانید نقش و محل تک تک فیوز‌ها را بررسی کرده و به طور مثال فیوز فندک یا چراغ‌های کوچک درون شهری را به طور موقت کشیده و در جای مورد نظر قرار دهید.
این نکته را یادآوری کنم در تمامی جعبه فیوزها فیوز یدک تعبیه شده که اگر زمانی شما با مشکل مواجه شدید از این فیوز استفاده کنید.
توجه داشته باشید هر فیوز با توجه به کارآیی که دارد می‌تواند جریان مشخصی را از خود عبور دهد. به همین دلیل رنگ فیوزهای نصب شده در خودرو با یکدیگر متفاوت است. تا حد امکان سعی کنید فیوز غیر ضروری هم رنگ با فیوز سوخته را انتخاب کنید. اما اگر در جعبه فیوز را باز کرده و با خالی بودن جای فیوز یدک مواجه شدید باید همانطور که گفته شد عمل کنید. ابتدا دفترچه راهنما را پیش روی خود گذاشته و از یک فیوز غیر ضروری به جای فیوز مورد نظر استفاده کنید.
دقت داشته باشید تا در اولین فرصت فیوز تهیه و جای فیوز کشیده شده را پر کرده، فیوز یدک را نیز بگذارید تا در آینده مشکلی برایتان پیش نیاید.