جابربن حیان
وی در حدود 100 سال پس از هجرت به احتمال زیاد در طوس به دنیا آمد و در بغداد كیمیاگر دربار هارون الرشید شد وی همواره در این اندیشه بود كه فلزات كم ارزش مانند مس و سرب را به طلا تبدیل كند او گر چه در این كار توفیقی نیافت ولیكن پایه گذار شیمی تجربی شد.
از جابر نیز كتاب هایی به زبان های اروپایی منتشر شده است كه اصل عربی آن موجود نیست. مهم ترین كتاب های معروف جابر ابن حیان مجموعه 112 جلدی است كه موضوعات آن عبارتند از: فیزیک، مکانیک، فلسفه، طب و كیمیا.
محمد بن موسی خوارزمی
وی در سال 159 هجری در خوارزم به دنیا آمد. او نخستین ریاضی دان برجسته دنیای اسلام است كه در بیت الحكمه پرورش یافت و برای كسب علوم هندی به هندوستان سفر كرد. در این سفر با اعداد ارقم هندی آشنا شد و آن ها را در كتاب خود به كار برد. پس از ترجمه كتاب جذر مقابله به زبان لاتین انقلابی در علم ریاضی به وجود آمد . آثار خوارزمی: كتاب الجذر مقابله خوارزمی نخستین تالیف اسلامی در علم جبر بود. این كتاب با نام الگوریتم به لاتین ترجمه شد و نام لگاریتم را از نام او بر رشته ای از علم حساب كه خود كاشف آن است گذاشتند. كتاب دیگر وی در علم جغرافیاست.
ابوبكر محمد زكریای رازی
وی در سال 258 هجری قمری در ری زاده شد و در سال 339 در همان شهر در گذشت. او كیمیاگر، فیزیكدان و بزرگ ترین پزشك بالینی جهان بود. وی را با جالینوس و ابن سینا مقایسه كردهاند. رازی از دانش پیشینیان بهره بسیار برد و كتاب هایش از نوشته های جالینوس و سقراط مایه دارد. گفته اند هنگامی كه مأموریت یافت در بغداد بیمارستانی بنا كند، برای تعیین مناسب ترین محل دستور داد گوسفندی را بكشند و گوشت آن را به قطعاتی تقسیم كنند و هر یك از قطعات را در یكی از محله های شهر در ارتفاع مشخصی از زمین بیاویزند. رازی پس از سه روز گوشت ها را جمع آوری كرد آن ها را با هم مقایسه كرد و بیمارستان را در محلی ساخت كه رنگ و بوی گوشت در آن جا كمتر تغییر كرده بود.
آثار رازی
بزرگ ترین تالیف پزشكی او الحاوی است. این كتاب حجیم ترین اثر اسلامی در طب است. ترجمه رساله آبله و سرخك و ی (مقاله فی جدری والحصبه) تا قرون جدید مورد استفاده مدارس طب مغرب زمین بود.
ابن سینا
ابوعلی سینا در سال 370 هجری در افشنه در روستای بخارا به دنیا آمد و در سال 428 در همدان دیده از جهان بست. او بزرگ ترین فیلسوف – دانشمند اسلام است و در 16 سالگی به طبابت پرداخت و در 18 سالگی بر همه علوم زمان خویش مسلط شد. او مدتی از دست ماموران سلطان محمود غزنوی آواره بود و بخشی از زندگی خویش را در وزارت حكمرانان آل بویه گذراند. آثار ابن سینا: وی 250 اثر با حجم های مختلف نوشت. بعضی از آن ها را بر پشت اسب در هنگام سفر املاء حجی كرد و دیگران نوشتند از میان كتاب های بسیار معروف او قانون در طب است. كتاب شفاء دایره المعارف عظیمی است در ریاضی، منطق، فیزیك و موسیقی كه قسمتی از آن در قرن ششم هجری به لاتین ترجمه شده است .
ابوریحان بیرونی
وی در سال362 ه-ق در خوارزم به دنیا آمد و او از لحظه تولد تا دم مرگ از یادگیری غافل نماند. بیرونی همراه سلطان محمود به سفر هندوستان رفت و برای آن كه به فرهنگ غنی آن سرزمین دست یابد زبان (سانسكریت) را آموخت. ارمغان این سفر ماللهند است كه گزارشی است درباره رسوم و مذهب در هندوستان.
آثار بیرونی
حدود 180 اثر نوشته شده به ابوریحان نسبت داده می شود. كتاب آثارالبقایه از جشن ها و گاه شماری و رسوم ملل مختلف سخن می گوید. قانون مسعودی وی در نجوم تألیف شده است. كتاب (التفهیم لاوائل صناعه التنحیم) او را در نشر علمی زبان فارسی یگانه دانسته اند.
عمر خیام
حكیم عمر خیام در سال 429 یا 440 هجری در نیشابور به دنیا آمد. خیام ریاضی دان بزرگ و منجمی مبتكر و شاعری بی مانند بود. اگر چه وی را به رباعیات نغزش می شناسند لیكن بزرگ ترین ریاضی دان هزاره بعد از میلاد است. كتاب جبر او حاوی حل هندسی و جبری معادله درجه دوم طبقه بندی معادله درجه سوم است. بسط دو جملهای (a+b) از جمله كارهای اوست. جالب ترین كار خیام اصلاح تقویم است. این تقویم كه به نام تقویم جلالی یا تقویم ملكی معروف است نسبت به تقومی كه پنج قرن بعد در اروپا اصلاح و رایج شد (تقویم گری گوری) كاملتر است.
آثار خیام
از خیام 12 اثر علمی و فلسفی به جا مانده است. مهم ترین اثر او در جبر است (رساله فی البراهین الجبر و المقابله) كه در سال 1851 میلادی به زبان فرانسه منتشر شد. ترجمه فارسی این اثر در سال 1339 شمسی توسط مرحوم دكتر غلامحسین مصاحب تحت عنوان حكیم عمر خیام به عنوان عالم جبر در ایران چاپ و منتشر شد. رباعیات خیام نیاز به معرفی ندارد.
منبع: اسفندیار معتمدی، نامداران علم، نشر مهاجر، تهران 1380