طبیعت درهنر وادبیات هورامان:همایون محمدنژاد/مریوان

    اگر درآفرینش موجودات و زیبایی های جهان وهرآنچه درآن است ؛تأمل واندیشه کنیم؛ طبیعت الهام بخش انسان و جانداران این کره خاکی می باشد وهرجاندار وجنبنده ای ازروزنه چشم ونگاه ژرف وسگال پرواز خویش؛ طبیعت را الهام بخش ترنم ونغمه وآهنگ همدلی وهمزبانی وصیانت از خودمی داند وخیلی از نتیجه وماحصل این وابستگی؛ رهاورد  و توشه زندگی را زیبا و رنگین ترکرده است.

دراین گستره خاکی چه نمادها وسمبل ها وهنر آواز ونگاره ونوشته هایی که درمیان ملت های گذشته به عنوان میراثی ارزشمند واصیل برای نسل جدید ماندگار است؛ازطبیعت وزاییده های طبیعی الهام گرفته شده است.

کشور ایران باداشتن فرهنگ ها ,نژادها و زبان های متنوع ودارابودن سابقه درخشان فرهنگی وتمدن دارچندهزارساله آن؛که ازگذشته های دوریادگارمانده است؛درمعرفی  طبیعت خود زبانزد بوده؛واین تداعی درکاوش های باستان شناسی ودرسینه تاریخ وسفالینه وکتیبه وسنگ نوشته وکتابهای شاعران ونویسندگان وترانه های هنرمندان وآوازخوانان سنتی تااکنون؛متجلی ونمایان است.

منطقه کردستان هم بسان ستاره ای درخشان درآسمان فرهنگ وتمدن ایران درخشندگی ویژه ایی دارد؛نژاد کردباتنوع زبان وفرهنگ ها ودرطول تاریخ؛هماره با طبیعت مأنوس بوده وجزء لاینفک وجداناپذیرخود دانسته چراکه بسیاری ازدستاوردها وهنرهای درخشان ازاین دوستی سرچشمه گرفته شده تاجایی که باهم بودن اساس زندگی وپایه ریزی فرهنگ غنی وتمدن ماندگار بوده است.سرزمین باستانی وزیبای هورامان چون نگینی برتارک آسمان فرهنگ ودیارکردستان درخشندگی وصف ناپذیردارد.

هورامان باطبیعت وسرزمین بکر طبیعی شهرت جهانی دارد ودوستی وهمنشینی مردم این دیار باطبیعتش بیشترتداعی پیداکرده تاجایی که هورامان راگنج وبهشت گمشده طبیعت نام نهاده اند.هورامان که ازوجه تسمیه آن معانی مختلفی بیان شده ؛قرارگرفتن این دیار درکوهستان وقلعه مانند با کوهستان ها و قله های گردنکش ؛طبیعت همچون دوستی دیرین با الهام ازشعرشاعران ونوای آواز: "سیاچه مانه"هنرمندان آوازخوان محلی را باچشم دل وگوش بصیرت می توان دید وشنید.دروجه تسمیه  ازهورامان به معنای قلعه وحصاربلندومحکم نام برده شده وپناهگا ه ودژی مستحکم دربرابردشمنان  به سرزمینش  بوده است.

تأثیرپذیری  شاعران وهنرمندان  وصنعتگران از طبیعت ونعمت های طبیعی درمنطقه هورامان به اوج خودرسیده تاجایی که شاعرازکبک کوهستان هورامان وترنم صدای آن درآرامش روح وروان ساکنان آن رابه اوج رسانده وتصویری زیبا وخیال انگیز؛درذهن شنونده وخواننده نقش می بندد.بلندای طبیعت دوستی منطقه وبیان صورخیالی درشعرشاعران تجلی خاص پیداکرده واین نمادها دراشعار مولوی کرد وماموسا بیسارانی وصیدی هورامی ومیرزا عبدالقادرپاوه ایی به اوج می رسد.

صیدی هورامی که خودبزرگ شده آن دیارمی باشد ازهورامان به نیکی یادکرده وازروستای "سروپیر"زادگاه خود بامباهات نام برده وآن راچون هدیه ای ازجانب خدا می داند:

ئه‌ز   ئورمۆن   مه‌کانم   بێ    وه‌ڵاتم

سه‌روو پیری  خودای  گێرته‌ن خه‌ڵاتم

     شعروشاعری درفرهنگ هورامان  درمیان منطقه کردستان باداشتن شعرهورمزگان که ورود سپاه اسلام رابه منطقه بیان کرده ودست نوشته های خطی وکتاب های قدیمی آیین یارسان و وجودقباله های سه گانه درهورامان وداشتن کتیبه تنگی ور(کتیبه هورامان) وآثاروقلعه های تاریخی درمناطق مختلف هورامان؛ نسبت تاریخی بیشتری را برای زبان و فرهنگ  هورامی بیان می دارد.درگذشته شعروادبیات کردی با شعرهورامی نمودپیداکرده واین اشتهار با ظهورمولوی کرد وماموسابیسارانی به اوج خودمی رسد؛درشعربیسارانی وصف طبیعت  و زیبایی های متجلی درطبیعت ؛شاهکار طبیعت سرایی در شعرمی باشند؛درکل می توان اشاره کرد که ادبیات می تواندقسمت اعظمی از فرهنگ و افکار ملتی را معرفی کند وزوایای  پنهان وپدیداراهالی آن دیاررامشخص نماید.

درکتاب"المعجم فی معابیر اشعارالعجم"اثرشمس قیس رازی درقرن7هجری قمری آورده است.

لحن اورامن   و بیت پهلوی          زخمه ی رود وسماع خسروی

بلندآهنگ اورامن بهر گلزار وگلشن       به هربازار وبه هربرزن به هرکاخ وبهرمنظر

نویسنده وشاعر  هنر وآهنگ اورامان رامتعالی  دانسته وآن را برای جامعه ودرهرمکانی  شایسته می داند.

دوستی وانس باطبیعت درکارهنرمندان وصنعتگران وسازندگان صتایع دستی هم نمونه ای ازداشتن دوستی دیرینه این دیار با طبیعتش می باشد.صنایع دستی که ازچوب طبیعت وسایل خوراک وپوشاک خودرا تأمین می کنند ورهاورد و سوغاتی ارزشمند ازمردم گذشته هورامان برای کسانی است که به این دیارسفرمی کنند ازآن جمله:

کلاش(گیوه بافی)-چوخه و رانک(کت وشلوارمحلی)-انواع وسایل قاشق–چنگال-کاسه-چاقو-سبدو..

ازدیگرنمادهای طبیعی دربافت ومعماری هورامان تجلی پیداکرده وآن هم تأسی گرفته ازبافت خشکی صخرهای استوار هورامان درمعماری سنگی  بدون سیمان ومصالح ساختمانی  امروزی با الهام ازنمادهای موجود درسنگ های طبیعی و رنگ های  شاد چون  رنگ آبی(آسمانی) درساخت پنجره خانه های مسکونی دال برصفای دل وزلالی  ویکرنگی وملایمی مردم دیاراهورایی هورامان می باشد؛درپژوهش های توصیفی-تحلیلی هرچند که رنگ آبی چشم زخم وجهت دعای دفع بلا و تقدس رنگ آسمانی وسماوی درمعماری وپنجره هانقش داشته اما درصدبالایی اززیبایی شناسی وصافی ضمیر وزلالی و سرخی  وسفیدی رابرای  روشنایی وشادابی "روسوریی-روچه رمی" روح  و روان پاک  و بی آلایش  ازمنظر روانشناسی مردم هورامان  را اثبات می کند.

بافت معماری تاریخی وچهره ممتازطبیعی وتلفیق زیبایی  شناسی کلی معماری سنگ چین وپلکانی روستاها وشهرهای هورامان؛مقدمات  ثبت جهانی روستاهای هورامان تخت؛ژیواروپالنگان رادرپی داشته است.

درشاهکارهای گورانی واچ ها(ترانه خوانان محلی)انواع ترانه درسبک سیاوچه مانه-دره ایی(الهام ازانعکاس دره های طبیعت هورامان)چپله(شادی وکف زدن) وگوشی-شیخانه وودربعضی وقت درمقام رقص(هورپرای)بانمادین برخی هنرهای کشاورزی ورزمی وکشت دانه های طبیعی درزمین  ...طبیعت هم جایگاه خودش راداشته وشاعران با شعر میهن دوستی  به دیارخود وزیبایی های طبیعی هورامان رابیان کرده وهرازچندگاهی به آن هم به عنوان نشانه خدا سوگندیادمی کنند.

استادعثمان هورامی ؛سلطان آوازهورامان واستادمحمدحسین خالدی ودیگرهنرمندان گذشته  وحال"سرزمین سیاوچه مانه"با اجرای ترانه های اصیل وسنتی هورامان که بیشترآن ها عشق وعرفان وزیبایی شناسی طبیعت هورامان است؛نقش برجسته ایی درمعرفی فرهنگ طبیعی واقلیمی وموسیقی سنتی وبومی منطقه داشته اند,البته نقش وشاهکار بازنمود طبیعت  در هنر هنرمندان وصنعتگران و شعرشاعران  که خوانندگان موسیقی سنتی بسیاری ازاین ترانه هارا بااستفاده ازدیوان اشعارشاعران عرضه می کنند.

منابع:

1-محمدکریم پیرنیا/1390سبک شناسی معماری ایرانی/تدوین:غلامحسین معماریان/انتشارات سروش دانش

2-محمدحسین خلف تبریزی-برهان قاطع-فرهنگ لغت

3-کوههای ناشناخته غرب ایران:عمادالدین دولتشاهی

4-علامه علی اکبر دهخدا-لغت نامه

5-مقدمه رساله زبان پارتی:آنتوان گیلن

6- المعجم فی معابیر اشعارالعجم:شمس قیس رازی

7-کردوکردستان:واسیلی  نیکیتین مترجم:محمدقاضی

8-زبان شنلسی کرد وتاریخ کردستان:بهزاد خوشحالی

9-مقاله"وجه تسمیه هورامان(اورامان)"همایون محمدنژاد/1371سنندج

___________________________________________________________

این مقاله درخبرگزاری ها ؛وبسایت ها و وبلاگ های ذیل به تاریخ 1394/2/18منتشرشده است که شایسته است ازمدیران آنها تشکر ویژه شود.