کشف قباله های اورامان در سالهای آغازین سده ی بیستم میلادی را می توان به عنوان حادثه ای شگرف درباره ی تاریخ وزبان قوم کرد به شمار آورد . پیدایش سه قباله ی باستانی د رمنطقه اورامان واقع در کردستان ایران که در سال 1913 میلادی توسط ایلیس منس در مجله ی مطالعات عصر هلنی منتشر شد ، دیرینه شناسی اورامان و قوم کرد را در فصل جدیدی از مطالعه و پژوهش قرار داد.

ویژگیهای زبانی ، رابطه اجتماعی و اقتصادی مردم با یکدیگر و دین و آیین ساکنان منطقه را می توان با مطالعه ی سندهای سه گانه ی یافته شده در منطقه ی اورامان ایران بررسی کرد .

دیرینه پژوهی اورامان می نمایاند که مردم اورامان ، پیش از اسلام آیین زردشت داشته اند و از اوستا و ماریفه ت پیر شالیار( معرفت پیر شهریار ) پیروی می کرده اند . پیر شالیار اول از رهبران بزرگ آیین زرتشت بوده و کتاب او مانند اوستا به اورامی کهن نوشته شده است . معرفت پیر شهریار دو بخش دارد که بخش نخست آن سروده ها و نیایش های زردشت و بخش دوم که در زمان پیر شالیار دوم نوشته شده و درباره ی راه  و روش دین اسلام  وچگونگی رفتار و گفتار پیروان آن است . در این کتاب سروده هایی آموزنده نیز وجود دارد که در آنها می توان تصویرهای ادبی تازه ای را دید . در این سرودها ، درختان نیز مانند آدمها زنده اند و برگ ها و ریشه ها دل و جان آنهایند که روزگاری پر برگ و زنده اند و پس از چندی برگ آنها فرو می ریزد و می میرد . همچنین در این سرودها از زایش و نوزایی هر موجود از همنوع خود سخن رفته است .

 منظره ی زیبا و دلبربای هورامان با کوه های سر به فلک کشیده و جنگلهای زیبا و ستیغ های پر برف و دره های سرسبزش  ، چشم هر بیننده ای را می نوازد و نام " هورامان " اندیشه را به تامل بر می انگیزد که آیا این وارژه ، از دو بخش ( هور - آمان ) ساخته شده و در زبان سورانی به معنی ( روژ هه لاتن ) یا بیرون آمدن و سرزدن خورشید است ؟ و یا به معنی ابرناکی آسمان و بارش آن و پناهندگی و پناهگاه و دژ استوار و سخت و سر به آسمان کشیده است ؟

 زبان هورامی ( گورانی ) ، لهجه های گوناگون دارد که گویشوران کُرد سالیان سال با آن سخن می گفته اند .

بر پایه طبقه بندی زبانی ، هورامی از لهجه های اصلی گوران و از نیامیخته ترین و کهن ترین لهجه های کردی دانسته شده است که با وجود گویشوران اندک آن ، اثرهای ادبی پر مایه ای با آن نوشته و سروده شده است .