کُردها در طول تاریخ به نامهای گوناگونی نامیده شده اند:سومریها به آنها گوتی،جودی،جوتی می گفته اند.پارسها آنان را کُرتیوو کُردراها نامیده اند.یونانیها و رومیها به کُردها، کاردُسوی،کاردُخوی،کاردک،کُردکی،کُردُخی وکاردُویکا گفته اند.ارمنیها آنان را کُردئین ، کاردُوی ،کاردوا ،کارتاویه نامیده اند وسرانجام آرامیها و آشوریها به آنان گُتی ، کوتی،کورتی ،کاردو،کارداکا ،کارتکان و کاردواک گفته اند.

برابری کُرد با ماد قولی است که جملگی برآنند و بر آن پافشاری می کنند.تقریبا همه ماخذ چه اروپایی و چه ایرانی تا آغاز پادشاهی هخامنشیان سرگذشت این دو را موازی با هم دانسته و به ثبت آن همت گماشته اند. نشانه های ماندگار بزرگان و شاهان و امیران حکومت ماد در سرزمین کُردستان ژرفای اعتقاد ملی و احترام این مردم را به گذشته کهن خود به خوبی نشان می دهد.

سالنامه های شلمنسر سوم( از مهاجمان به سرزمین کنونی کُردستان در 836پ.م) از مادای (مادها)نام برده است و با استنباط از نوشته های آشوریان در این زمان ،مادها در جنوب دریاچه ارومیه و نواحی سقز تا پیرامون همدان مستقر بودند.در کتیبه سومری نام کَرَده امده است.در زمان اردشیر بابکان کلمه کُرد به خط پهلوی به کُرت نوشته شده است.گزنفون مورخ و سردار یونانی ،شاگرد سقراط حکیم (352_430 پ.م)چند کتاب درباره ایران نوشته است یکی از آنها اناباز یا بازگشت ده هزار نفری نام دارد و او از کُردها به وضوح نام برده است.

دین

دین:اغلب شهرهای كردستان دارای مساجد جامع و هر محله دارای مسجد است و تقریبا در تمام روستاهای آن مسجد وجود دارد داخل مساجد تمیز اما بسیار ساده و بی آلایش و برای جای نماز جانمازهای ویژه كردی سجاده با زمینه سفید به صورت دستی بافته شده است انداخته شده است در ابتدای ورود به صحن مسجد محلی حوضی است مناسب برای شستن پا و وضو كه به رسم اهل سنت ایجاد شده است

نمازهای جمعه به صورت سنتی خوانده می شود در این باره باید گفت اولا نمازهای جمعه یك شكل سیاسی به رسم نمازهای جمعه ایران كه از بعد از انقلاب اسلامی تشكیل شده است را ندارد ثانیا این نماز فرضیه ا ی عبادی سنتی است نه عبادی و سیاسی و یكی از خطبه ها به زبان كردی و دیگری به زبان عربی خوانده می شود

در رفتار دینی كردها خبری از عزاداری ها به شكل عزاداری امام حسین در ماه محرم و صفر و مراسم احیای ماه رمضان وجود ندارد

پاره ا ی از مراسم و اعیاد دینی درمیان كردها به طرز چشم گیری گرامی داشته می شود مثلا تمام ایام ماه ربیع كه در آن حضرت محمد (ص) متولد شده است جشن گرفته می شود و مراسم مولودی در خانه ها و مساجد خوانده می شود در عید قربان و فطر مردم به طورگسترده ای جشن می گیرند به طوری كه در مناطق كرد نشین در این روز به جای یک روزتعطیلی معمولا دو روز تعطیل می شود

به طور كلی رسالت دین از نظر آنها به آخرت بر می گردد و این طور نیست كه انتظار آنها از دین این باشد كه در سیاست یا سایر قلمروهای زندگی وارد شود لذا تاكیدی كه روی مرجع دینی در میان شیعیان هست و در میام اهل سنت كردستان وجود ندارد

از لحاظ تاریخی اعتقادات كردها قبل از اسلام همچون سایر قسمتهای ایران مذهب زرتشت بوده است حتی بر اساس یك نظریه زرتشت در كردستان شمالی حوالی ارومیه یا سردشت متولد شده و فعالیت خود را از این منطقه آغاز كرده است مورخین بر این نكته تاكید دارند كه هنگام ورود اعراب مسلمانان آتشكده پاوه معروفیت بسزایی داشته باشد

تفاوت و اختلاف بین شیعه و سنی در كردستان ایران جنبه عاطفی ندارد بلكه جنبه سیاسی اجتماعی دارد چون پیروان مذهب شافعی از لحاظ محبت به اهل بیت حضرت رسول نزدیكی با مذهب تشیع دارد و امامان شیعه را امامان مسلمین می داند.

سجاده کُردی که یکی از صنایع دستی منطقه می باشد به کُردی «به رمال» نامیده می شود.

«مروری برعلل و عوامل درونی توسعه نیافتگی مناطق کردنشین ایران »

خاورمیانه امروز ، منطقه استراتژیکی است که یکی از کانون های مهم بحران جهانی سازی و کشمکش های آن ، خواه ناخواه سرزمین کردستان است .

این سرزمین شاهد تراژدبهای هولناک قومی وانسان کشی بوده است . آب و نفت ، دو منبع اصلی حیات و فعالیت انسان ، در کردستان به وفور وجود دارند که اولی را ترکها به ابزاری برای اعمال سلطه در خاورمیانه تبدیل کرده و دومی را اعراب وسیله ای برای تحمیل هژمونی برکردها قرار داده اند . کردها به عنوان صاحبان اصلی این دو منبع حیاتی در خاورمیانه ، از آثار و ثمرات توسعه ای آن ها بهره چندانی نبرده اند .

توسعه اقتصادی – اجتماعی مناطق کردنشین ایران در طول بیش از نیم قرنی که از تلاش های توسعه برنامه ریزی شده کشور میگذرد ، باتاخیری زیاد و زیان بار روبه رو بوده است . می توان گفت که طی این دوران طولانی از تدبیر خودبخودی ساز و کار بازار و بخش خصوصی چیزی عاید فرایند توسعه این مناطق و یا کاهش چشمگیر توسعه نیافتگی و عقب ماندگی های آن نشده است . از این رو به هر دلیل که بخواهیم این واقعیت را تحلیل و یا توجیه کنیم ، از نظام برنامه ریزی و تدبیر دولتی در این مناطق ، حاصلی تعیین کننده و دگرگون ساز به بار نیآمده است و از نظام بازار و تدبیر خصوصی هم توسعه ای رخ نداده است .

البته دستاوردهای زیربنایی فیزیکی و اجتماعی این مناطق را در مقایسه با نیم قرن پیش نمیتوان نادیده گرفت که از جمله درحوزه هایی مانند : راه ، دانشگاه ، بیمارستان ، بهداشت و سلامت، آموزش و پرورش ، برق رسانی ، آب رسانی ، ارتباطات و مخابرات ، گازرسانی ، ساختمان های شهری ومسکونی و.... تحقق پیدا کرده است .

با این وجود آنچه که نگران کننده است ، ادامه فاصله و استمرار خلائی است که همچنان بین شاخص های توسعه مناطق کردنشین ، با شاخص های توسعه مناطق و استان های دیگر کشور ، مشهود و موجود است و این درحالی است که منابع قابل توجهی به ویژه در یک دهه اخیر از محل اعتبارات جاری وعمرانی دولت به این مناطق اختصاص داده شده است . ادامه این فاصله و عقب ماندگی ها موجب شده است تا خواسته های حداقلی مشروع و قانونی مردم کرد در دستیابی به فضایی مناسب برای بهره برداری از منابع و امکانات مادی و انسانی این مناطق به منظور ارتقاء سطح رفاه ، امنیت انسانی ، سرمایه اجتماعی و ایجاد چشم اندازی روشن وامید بخش از آینده ، برآورده نشود . لوازم و امکانات تحقق حق توسعه ، حق کار و اشتغال و بقیه حقوق مصرح در قانون اساسی و میثاق های بین المللی پذیرفته شده توسط جمهوری اسلامی ایران ،در این مناطق همچنان ناکافی است .

نرخ بیکاری به ویژه در میان جوانان و دانش آموختگان آموزش عالی، همچنان بالا است ، تشکیل سرمایه در بخش های تولیدی توسط هر دو بخش عمومی و خصوصی جوابگوی نیازهای جمعیت و نیازهای اشتغال و الزامات رشد وتوسعه اقتصادی مناطق کردنشین نیست . به همین دلیل است که مهاجرت به عنوان راهی برای تامین یک معیشت حداقلی ، همچنان جریان دارد و تجارت معیشتی فرامرزی ، راهی دیگر است در پیش روی بیکاران که روزانه جان و مال تعدادی از هموطنان مارا میگیرد . اعتیاد خانمان سوز به مواد مخدر نیز از جمله تبعات این وضعیت است در حالی که به گفته سید عبدالحمید حیرت سجادی اندیشمند تجلیل شده سنندجی : « در دوران تحصیل ما ،.....کلمه معتاد هرگز به گوشمان نخورده بود چون معلم ، استادکار ، پیشنماز و بالاتر از آنها سالم بودند وخوب عمل میکردند ....»

شاخص توسعه انسانی ( HDI) که ترکیبی است از برخورداری جمعیت از امید به زندگی در بدو تولد ، نرخ باسوادی بزرگسالان ، نرخ ترکیبی ثبت نام در کلیه مقاطع تحصیلی ، و هزینه های ناخالص سرانه ، در بیشتر مناطق کردنشین در سطحی بسیار پایین قرار دارد . مقدار این شاخص برای کل کشور 790/0 ( نسبت به یک ) است و برای استان کرمانشاه 747/0 ( مرتبه 9 در کشور ) ، استان ایلام 675/0 ( مرتبه 20 ) ،آذربایجان غربی 650/0 ( مرتبه 21 ) و برای استان کردستان 619/0 (مرتبه 25 ) برآورده شده است .

شاخص فقر انسانی ( HPI) ، شاخص جامع دیگری از برخورداری های جمعیت است که امید به زنده ماندن تا سن 40 سالگی ، نرخ بی سوادی بزرگسالان ، جمعیت فاقد دسترسی به آب سالم ، هزینه ناخالص سرانه 20 درصد فقیرترین افراد و 20 درصد ثروتمندترین افراد ، جمعیت زیر خط فقر ، و درصد جمعیت زیر خط هزینه روزانه یک دلار ، اجزاء آن را تشکیل می دهند . نسبت شاخص فقر انسانی در کل کشور 18 درصد است و برای ایلام 7/23 درصد ، کرمانشاه 8/24 درصد ، آذربایجان غربی 4/30 درصد و کردستان 7/31 درصد برآورد شده است .

توسعه چیست ؟

گسترش ظرفیت اقتصادی – اجتماعی برای برآوردن نیازهای محسوس افراد جامعه را توسعه می نامیم . جامعه ای را می توان توسعه یافته دانست که در آن رشد هماهنگ و متوازن هر فرد، شرط لازم برای رشد همگان بشمار آید . طبق این تعریف از توسعه ، دوام یا پایداری توسعه در هر جامعه مستلزم دو شرط است : نخست آن که ظرفیت های مادی و معنوی نظام اقتصادی – اجتماعی همواره درحال گسترش باشند ، دوم آن که هدف های فرایند توسعه در همه حال براساس تامین نیازهایی قرار داده شوند که برای کلیه افراد آن جامعه، محسوس و متصور باشند .

تحقق شرط اول توسعه ، در ساده ترین وجه مستلزم افزایش ظرفیت های تولید و اشتغال ، افزایش درآمد و رفاه افراد، و ارتقاء توان علمی و فنی وتخصصی فردی و جمعی است . در همین وجه از لوازم توسعه است که ضرورت تشکیل سرمایه و سرمایه گذاری در صنعت ،کشاورزی و خدمات مولد مطرح می شود . به این ترتیب جامعه ای توسعه یافته و پیشرفته است که مردم آن جامعه از موارد زیر برخوردارند :

1. کار و اشتغال با هر سطح از سواد و مهارت و درهرسنی از 15 سالگی تا 65 سالگی و اعم از زن و مرد

2. مسکن سرپناه مناسب و آبرومند برای همه و متناسب با درآمد و قدرت خرید

3. بهداشت ، سلامت ودرمان مناسب برای همه به صورتی سهل و آسان و ارزان

4. آموزش و امکان یادگیری مادام العمر برای همه به صورتی سهل و آسان وارزان

5. تامین آینده و برخورداری از بیمه های مناسب و موثر در سنین کار و سالمندی

6. حق دادخواهی سهل و آسان و ارزان برای احقاق حق

7. آزادی عقیده و بیان

8. انگیزش های اقتصادی مناسب و موثر برای کارآفرینان و تولید گران

9. مشارکت در مدیریت جامعه در همه سطوح محلی و ملی برای همگان

10. فضای اعتماد آمیز در همه بخش ها و مناطق برای فعالیت و ارتقاء سرمایه اجتماعی

و به طور کلی همه آن چه که در قانون اساسی برای شهروند ایرانی به عنوان حق ، تامین و تضمین شده است .

گرچه حقایق و آمارهای موجود نشان میدهند که مناطق کردنشین باتوجه به این شاخص ها ، دستخوش توسعه نیافتگی هستند ، توسعه نیافتگی رانباید یک بلا یا تقدیر آسمانی دانست بلکه زاییده عملکرد انسان ها ، نادرستی سیاست ها و ناتوانی مدیریت ها است . طبق آخرین اجماع علمای اقتصاد ، توسعه موفقیت آمیز ، محصول سه عامل است : الف ) سیاست های اقتصادی درست و باثبات ب) نهادهای درست وباثبات ( مانند حقوق مالکیت ، نظام قانونی ، نظام تدبیرشایسته ) پ) جغرافیای مناسب ( محیط زیست و برخورداری از منابع طبیعی) .

در ارزیابی اهمیت این عوامل ، این نتیجه بدست آمده است که نهادها بیش از بقیه عوامل در توسعه موثرند و دو عامل جغرافیا و سیاست های اقتصادی در درجه بعد و به اعتبار عوامل نهادی تاثیرگذارند . عوامل نهادی را می توان با شش معیار کلی سنجید که عبارتند از : حسابرسی و پاسخگویی دولت و قدرت ، ثبات سیاسی و فقدان خشونت ، کیفیت و تاثیر مدیریت دولتی ، اندازه مداخلات و فعالیتهای تنظیمی دولت ، قانونمندی و حکومت قانون ، اندازه و دامنه فساد و رشوه خواری .

عوامل یاد شده که عوامل موید یا عوامل بازدارنده توسعه درسطح کلان و ملی است ، در مورد مناطق کردنشین همان اندازه تعیین کننده و موثرند که در مورد سایر مناطق و استان های کشور نقش دارند . اما هدف ما از این بررسی مختصر ، دستیابی به عواملی هستند که به صورت ویژه مانع از توسعه و پیشرفت مناطق کردنشین در طول یک قرن اخیر بوده است (Kurdish regions –specific ) . روشن است که پاره ای از این علل و عوامل بیرونی بوده و پاره ای دیگر درونی هستند . باتوجه به این که در مورد علل وعوامل بیرونی ، سخن به ویژه از این زبان و از این قلم بسته به میزان وسع و مجال ، زیاد گفته شده است ، در این جا برروی علل وعوامل درونی تاکید می شود . لازم به یادآوری است که یافته های این بررسی ، حاصل مطالعه و مشاهده ویژگی های درونی مناطق کردنشین و مقایسه آن ها با دیگر مناطق کشور و دیگر ملت های پیشرفته جهان است ، نه نتیجه یک تحقیق میدانی و اندازه گیری دقیق متغیرهای واقعی یا مجازی .

علل و عوامل درونی توسعه نیافتگی مناطق کردنشین ، بدون ادعای ترتیب اهمیت به شرح زیر پیشنهاد میشود :

1- سلطه فرهنگ عصردامداری و کشاورزی معیشتی برمناسبات دیوانی دولتی و غیر دولتی در این مناطق با وجود پذیرش مطلوبیت توسعه صنعتی . روابط عشیره ای و قبیله ای همچنان برنظام تخصیص منابع و سیاست ها و تصمیمات سطوح خانواده ، بنگاه ، روستا ، بخش و شهر حاکم است . به فرزندان آموزش های ابتدایی تا دانشگاهی داده می شود ،موبایل و کامپیوتر در اختیار آنها گذارده می شود ولی اگر فرزند پسر یا دختر وارد دانشگاه بشود ، خانواده نیز غالبا" و در صورت امکان به همراه فرزند دانشجو به شهر دانشگاهی مهاجرت می نماید .دختر دانش آموخته آموزش عالی ، حتی اگر فارغ التحصیل شیمی صنعتی است ، بهتر است ترجیحا" از دانش خود در آشپزخانه برای همسر یا پدر یا برادر در امر تولید کتلت استفاده نماید و کار در خط تولید یا لابراتوار یک کارخانه را فراموش کند .

2- ضعف دانایی و ناباوری نسبت به متخصص و authority در امور زندگی و فعالیت های اقتصادی و تجاری و اتکاء به ارشدیت ( seniority )

3- تعصب ( دینی ، قومی ، قبیله ای ، محلی ، خانوادگی )

4- غلبه احساس بر عقلانیت

5- شیفتگی بعضی از افراد و خانواده ها نسبت به زبان و فرهنگ دیگر و حقیر شمردن زبان و فرهنگ خودی

6- بی توجهی به آموزه های شاعران بزرگ کرد که علل وعوامل عقب ماندگی های کرد را به شیوایی سروده اند .

7- مصرف گرایی شدید دراقشار و طبقات متوسط و عدم تشکیل سرمایه از محل پس اندازهای این گروه

8- عدم اتحاد و فقدان گذشت و تسامح در امور سیاسی وعمومی

9- دیوان سالاری ( بوروکراسی ) طلبکار و دارای صلاحیت اندک

10- وجود و حضور تاریخی منافع متکی بر رانت جنگ و ناامنی در شرایط برقراری امنیت کامل . در همین زمینه علاوه بر استانداران که همواره بر وجود امنیت کامل حتی برای سرمایه گذاری خارجی تاکید کرده اند ، سایر مقامات نیز بر امنیت درمنطقه اذعان نموده اند . کمتر از دو ماه پیش ، مرحوم آقای کریمی راد وزیر دادگستری و سخنگوی قوه قضائیه ، کردستان را امن ترین استان کشور اعلام کرده بودند .

11- تاثیر پذیری بعضی از افراد و مسئولین از ذهنیت سازی ها و تبلیغات نشأت گرفته از پارانویای تاریخی استعماری بیگانگان و دشمنان ایران مبنی بروجود خطرات و تهدیدهای امنیتی در هرخواسته یا پدیده یا ایده کردی . نمونه این رفتارهای نادرست و متناقض رانت خواران جنگ و ناامنی در دولت اسلامی ترکیه ، به رسمیت شناختن زنای محصنه به عنوان یک حق مشروع ، همزمان با ضدامنیتی تلقی کردن خواندن ترانه ای به زبان کردی بود .

12- محرومیت زنان در خانواده وجامعه از حقوق انسانی خود

13- فقدان یا ضعف روحیه همکاری در امور اقتصادی و تجاری، ومنفرد وکوچک باقی ماندن بنگاه های اقتصادی منطقه

بدون تردید این موارد تنها بخشی از علل و عوامل درونی توسعه نیافتگی هستند .اما اصلاح همین 13 عامل ، امکانات توسعه اقتصادی – اجتماعی مناطق کردنشین را فراهم می سازد . ما به عنوان شهروندان این مناطق در هر سطح از مهارت و در هر سطح از امکانات مادی می توانیم فرایند توسعه این مناطق را به راه اندازیم و امیدوار باشیم و بتوانیم عوامل بیرونی توسعه را هم با این فرایند همراه و هماهنگ سازیم .

چرا تاكنون كردها نتوانستند

در طول قرنی که گذشت ،تقصیمات و اختلاف عامل اصلی بی ثمر ماندن تلاشهای کُردها در جهت دستیابی به یک سیستم سیاسی یکسان و یک بسیج ملی بوده است. نبود یک زبان متفق گفتتاری و نوشتاری نیز از جمله عواملی است که تاثیر قابل ملاحظه ای داشته است.هر چند که کُردها هر کدام حداقل به یکی از دو لهجه اصلی مسلط هستند، اما بیشتر آنها به سختی بالهجه غیرخودی قادر به ارتباط می باشند. عامل دیگر عدم اتحاد کُردها نبود مذهب یکسان است،اکثریت قابل ملاحظه آنان را مسلمانان سنی مذهب تشکیل می دهند و در عین حال حداقل سه میلیون نفر از کُردها در آناتولی علوی هستند،عده ای از کُردهای ایران شیعه هستند. به نظر می رسد کُردها در بعضی کشورها از یک بحران هویت رنج می برند ، اختلاف قبیله ای در اقصی نقاط محل کُردستان و در این میان نفوذ رهبران سنتی،موسوم به «آغا»هر کدام بنوعی موانعی بر سر راه یکپارچگی کُردها بوده اند.

جمعی از کُردها بدنبال حکومت مستقل کُردی هنوز می گردند اما وقوع چنین پدیده ای با شرایط کنونی غیر ممکن است ، در واقع کُردها شرایط لازم برای استقلال را هنوز ندارند ، هوشیاری ملی فراتر از مرز محافل روشنفکری و مدنی نمی رود . حس وفاداری به رهبران سنتی در واقع بسیار بیشتر از یک حس منسجم ناسییونالیستی است، این سران  خود با یکدیگر اختلاف دارند .

در دهه60 نیروهای حزب دمکرات کُردستان به عراق پناهنده شده و در آنجا پایگاهی نظامی بر علیه دولت ایران تاسیس کردند. در عین حال کُردهای عراق نیز علیه حکومت بغداد برخاسته بودند و از سوی ایران حمایت می شدند .ودر عین حال فعالیتهای یکدیگر را در منطقه خنثی می کردند ، و بخشی بزرگ از نیرو تلف می شد.در واقع کُردهای عراق همان کُردهایی هستند که برای جمهوری مهاباد و بر علیه ایران مبارزه می کردند و آن زمان (دهه 60) با همان حزب مبارزه می کردند.و این نمونه ای عینی بود که عدم اتفاق سیاسی رهبران کُرد در ایران و عراق را نشان می داد که این عدم اتحاد مشکلاتی فراوانی را برسرراه استقلال کُردها پدید آورده است.

علاوه بر این استقلال کُردها و تشکیل کُردستان نیازمند یک رهبری متفق و متحد است که بتواند با در نظر گرفتن خواسته های تمامی کُردها در عراق ، ایران ، ترکیه وسوریه و بدون در گیری داخلی در این راه گام بر دارد.

پیش در آمدی بر موسیقی کُردی

برای دستیابی به غنای موسیقی كردی باید از زرتشت و فرقه اهل حق شروع كرد، زیرا اگر كرد خود را وارث تمدن ماد می‌داند، زرتشت نوه به حق مادهاست و پیروان اهل حق نیز، به حق كرد هستند و در كردستان زندگی می‌كنند و به زبان كردی گورانی سخن می‌گویند.

موسیقی كردی در میان مردم كردستان دارای یك پیوند ناگسستنی با زندگی روزمره مردم است، بسیاری از صاحب نظران كرد معتقدند: موسیقی كردی یكی از اصیل‌ترین موسیقیهای ایرانی است كه با گذشت قرنها ویژگیهای خود را در فولكلور عامه كرد زبانهای ایرانی حفظ كرده است.سازهای رایج در موسیقی كردی نی، سورنا، نایه، دهل، تنبك، تنبور و كمانچه است. بسیاری از آوازهای كردی مانند كابوكی، شاییك ده‌گری، گول نیشان گول نیشان و اكثر آوازهای حیران در دستگاه شور جای دارند.

موسیقی كردی دارای شیوه‌ها و آوازهای مختلف است كه در زیر به آنها اشاره می‌كنیم.

"بیت " یكی از مهمترین مقامهای كلاسیك كردی است كه در جنگها، جوانمردیها و حماسه‌ها به كار برده می‌شود و در ستایش خالق یكتا و پیامبر گفته شده و در موسیقی غربی به آن"prose poem" می‌گویند، نام دیگر آن در موسیقی كردی " بالوره " می‌باشد. بالوره گویان، بی‌پرده و بی‌واهمه آوازشان را از هر قسم كه باشد سر می‌دهند زیرا می‌دانند كه كسی از آنان دلتنگ نمی‌شود. بیت خوانی مبتنی بر نغمه‌های كاملا ساده و بدون رعایت وزن و قافیه است.این آواز كردی بیشتر در مناطق مهاباد، مكریان و بوكان نواخته می‌شود. (شایان ذکر است که در روزگار معاصر {چند دهه پیش }در میان مردم عادی بالوره به آوازی کوتاه یک یا دو بیتی گفته می شد که دختران در جواب متلک پسران می گفتند.به متلک پسران نیز که بصورت آواز کوتاه تک یا دو بیتی بود لاووک می گفتند ـ نویسنده ی وبلاگ ـ)" سوز و مقام " یكی دیگر از انواع شیوه‌های موسیقی كردی می‌باشد، مهمترین ویژگی این آواز كردی توجه به سوز درون، شكایت و زاری می‌باشد و چون با قدرت تمام صورت می‌گیرد به آن سوز و مقام می‌گویند.این آواز در اكثر مناطق كردستان وجود دارد.

" سیاه چمانه " یكی دیگر از مهمترین آوازهای كردی می‌باشد، این آواز به شكل هجایی و در قالب ‪ ۱۰هجایی و دو مصراعی به سبك و سیاق ایرانیان كهن سروده می‌شود و به علت همزیستی با مسایل عرفانی رنگ و بوی جدیدی هم به خود گرفته است و در پاره‌ای مواقع به مقام شیخانه یا صوفیانه هم می‌گویند. در مورد وجه تسمیه سیاه چمانه نظرهای گوناگونی وجود دارد اما براساس یك نظریه معروف واژه سیاه به معنای رنگ سیاه و چمان كه همان جمان بوده از كلمه كردی جامه گرفته شده است و به نام جامه سیاه در آمده است و منظور كسی بوده كه در موقع خواندن این آواز جامه مشكی می‌پوشیده است.این موسیقی بیشتر در مناطق اورامان، پاوه، نودشه، نوسود، مریوان و غرب سنندج نواخته می‌شود.

" هوره " از دیگر شیوه‌های موسیقی كردی می‌باشد، این آواز یك مقام بسیار زیباست كه سوگ، ماتم، غریبی و عزاداری را به شیوه‌های ملیح و متین به گوش شنونده می‌رساند. اعتقاد موسیقی دانان این است كه هوره همان ستایش اهورامزدا بوده است و كردها كه پیروان آیین زرتشت بوده‌اند، با اهورامزداشروع به خواندن می‌كنند.این آواز در كرمانشاه، ایلام، لرستان، سرپل زهاب، اسلام‌آباد، كرند غرب، گیلان غرب، هرسین، ماهیدشت و سنقروكلیایی نواخته می‌شود.

یكی دیگر از آوازهای كردی " حیران " می‌باشد كه از دل بیت سر در آورده و اغلب از متنی عاشقانه و پرسوز و گداز با توسل جستن به خالق یكتا، ائمه و پیامبران برخوردار است. این آواز بیشتر در مناطق مكریان و مهاباد وجود دارد.

(با کسب اجازه از آقای ناصر رستم نیا در حیران هیچ توصلی به خالق و انیا و ائمه نیست مگر خلاقیت یک حیران گو آن را به استثنا وارد کند. تاریخ نویسان معتقدند که حیران اصیل ترین آواز جهان است که از این خطه سر بر آورده است و مضامین آن صرفا روابط عاشقانه دختر و پسر را در می گیرد.)

" لاووك " یا لاوژه از دیگر آوازهای كردی می‌باشد كه از ترانه‌های كلاسیك كردی سرچشمه گرفته است و در میان كردهای خراسان به مقامهای ( لو و هی له لو شوان) خوانده می‌شود. این مقام مخصوص زنان است و وجه تمایز" لاووك " با "حیران" در نوع زبان شعری به كار رفته در آن می‌باشد لاووك به طور كلی به گویش زبان كردی سورانی اجرا می‌شود.این آواز در تمام مناطقی كه به زبان كردی كرمانجی صحبت می‌كنند وجود دارد.

" گورانی" باشكوهترین و بزرگترین شیوه موسیقی كردی می‌باشد، این آواز عظیم‌ترین دسته نغمات در موسیقی كردی را دارد و كهنترین بخش ادبیات موسیقی كردی را شامل می‌شوداشعار گورانی ‪ ۱۰هجایی می‌باشد و در تمام مناطق كردستان این آواز به اجرا در می‌آید. در زبان عامه به تمام شیوه‌ها و آوازهای موسیقی كردی گورانی نیز گفته می‌شود.

" چمری " نیز از آوازهای موسیقی كردی است كه به پاس تجلیل از وجود با ارزش از دست رفته‌ای اجرا می‌شود. این آواز به معنای شیون، عزا و نهال قامت خم شده است، چمری همانند نوحه‌خوانی در فارسی است و در مناطق مختلف ایلام، لرستان و كرمانشاه طرفداران زیادی دارد.

اما موسیقی كردی وسیعتر از این است كه بتوان آن را در قالب آوازها یا شیوه‌های محدود و مشخصی گنجاند. موسیقی كردی بازتاب غنای روحی و معنوی مردم است و در عین حال تریبونی برای تفسیر مسایل عمیق جامعه می‌باشد. اگر چه گفته شد كه مقامها و آوازهای كردی، جزیی از موسیقی قدیمی ایران است ولی منظور این نیست كه تمام مقامها و آوازهای كردی، بدون كم و كاست، در چارچوب دستگاه‌های سنتی ایران قرار می‌گیرند.بعضی از آوازها و مقامهای كردی مانند سیاه‌چمانه و هوره در موسیقی كردی وجود دارند كه در داخل دستگاه‌های موسیقی ایرانی جای نمی‌گیرند و یك دستگاه خاص را می‌طلبند. علت مصونیت این آوازها از موسیقی ایرانی این است كه این مقامها و آوازها بازمانده موسیقی غنی گاتای آیین زرتشت است و هجای این شعر نیز در ردیفهای عروضی جای نمی‌گیرد و جغرافیای سخت و آغوش گرم هورامان مانند سپری از این آوازها دفاع كرده است.موسیقی كردی از دیرباز دارای ویژگی، غنا، ریشه و اصالت بوده است و به صورت سینه به سینه نقل شده است.

ن‍ژاد كرد

نژاد:کردان از حیث قامت بلند هستن قد آنها متجاوز از(1/68)متر است اما راجع به اندازه ی جمجمه كردها نیتیجه تحقیقات مختلف است و موازینی كه راجع به جمجمه ذكر كرده اند تفاوت دارد

بعضی تصور كرده اند كه چون كردان اطفال خود را بنحو خاصی می پیچند سرشان تغیر شكل می دهد چنانچه در اندازه های علمی باید آنها را جزء طبقه دراز سران حساب كرد ولی این داراز سری از جهت تغیر شكل جمجمه اطفال نیست زیرا كه عمل مزبور تا این اندازه موجب تغیر جمجمه نمی شود

از حیث اندازه بینی کُردها از شعبه لپتورینیLepterrhinienne واز لحاظ اندازه صورت و چهره از شعبه لپتوپروزLepteprosope شمرده می شوند رنگ چشم کُردها علی العموم سیاه است.

از حیث رنگ موی انها 82درصد سیاه مو و بقیه بلوطی تیره بوده است

فرهنگ كرد(لباس)

لباس مردانه یك دست لباس كامل مردانه كُردی از قسمتهای زیر تشكیل می شود

1.كه وا پاتول : كه به جای كت و شلوار معمولی می پوشند ولی شكل و دوخت آنها غیر از مد كت و شلوار ی است كه معمول می باشد. كه وا یا كت لباس كردی تقریبا به صورت یک ژاكت نظامی می دوزند با این تفاوتکه كه وا جیب های كناره ای ندارد و ضمنا چاك آن كاملا از طرفین راست و چپ باز می شود بعلاوه غیراز چاك كناره ای آستینهایش چاك دارا ست

دوخت شلوار كردی یا پاتول بدین ترتیب است كه دهانه ای تنگ و بدنه ای گشاد دارد و به جای كمر انتهای آن را كه گشادیش بیش از دوبرابر یك شلوار معمولی است با بندی كه دخین نامیده می شود و از توی قسمت تا شده آن لیفه گذشته می بندند و از كمر به پایین كه وا را داخل پاتول كرده و بند پاتول را روی ان می بندند

2. پشت تندp-shttend از پارچه گلدار به طول شش متر درست می شوند بدین ترتیب كه پارچه را از سمت عرضش تا كرده می دوزند و بعد آن را به صورت مختلف ساده و گره چین به كمر می بندند آنهای كه صاحب اسلحه ی كمریند آن را روی پشت تند می بندند و خنجر را بین پشت تند و كه وا فرو می كنند

3.پچ Pech -پارچه ای است سه متری و اغلب گلدار كه تارهای از آن جدامی كنند و به شكل جالبی طوری كه تارهای ان در طرفین صورت آویزان گردد به دور سر می پیچند .پچ را كه در نواحی سقز مرز می گویند روی كلاه مخصوص به نام عارقچین می بندند عارقچین را از نخ و مخصوصا از نخ های قرقره ای با میل قلاب می بافند و این كار مخصوص زنان و دختران كرد است اغلب برای زیبایی بیشتر آن را از نخهای سیاه وسفید و به مقدا كم نخهای رنگین

پر نقش می بافند.

البته شایان ذکر است که پیچ فقط مخصوص اکراد نبوده در اکثر مناطق خاورمایانه مردها پیچ می بندند،برای نمونه در هنودستان ، پاکستان،افغانستان،مناطق عربنشین و... ولی پیج هر قومی جداست و مخصوص آن قوم.

4.كراس: كراس همان پیراهن است با این تفاوت كه اولا یقه ندارد و بعلاوه به انتهای آستینها نیز دنباله ای به نام سورانی می دوزند كه آن را درحالت عادی روی آستین كه وا می بندند و در مواقع اضطراریو مخصوصا در مواقع جنگ دو سر سورانی بهم گره زده و به گردن می آویزانند و نیز همین سورانیها باعث تسهیل بالا زدن آستینها در مواقع شستن دست و صورت می باشند.

زنان کُرد ملبس به لباس بسیار زیبایی هستند که اجزای آن بدین قرار است:

1.که وا:که عین کت مردانه کُردی است با این تفاوت که اولا پارچه آن را رنگین انتخاب می کنندو ثنایاًخیلی کوتاه تر می دوزند؛بطوری که حداکثر تا کمرآنها پایین می آید و ان را کولیجه kulegaمی نامند و نیز جیبهای کت مردانه در ان دیده نمی شود.

2.کراس:یا پیراهن زنانه کُرد دارای دوختی ساده با بدنی بلند و دامنی گشاده و دراز است.بطوری که دامن پیراهن روی پای آنها قرار می گیرد و معمولاً آن را از پارچه های بسیار زیبا ،نفیس و گران قیمت تهیه می کنند.

3.پشتند:که عین همان پشتند مردانه است ولی زنها اغلب از نوع رنگارنگ آن استفاده می کنند.زنها وقتی پشتند را می بندند کمی از پیراهن خود را بالا می کشند بطوری که انتهای دامن از مچ پای آنها پایین تر نمی رود.

4.دستمال یا روسری:دستمال زنان کُرد پارچه ای است بسیار نازک و سه گوش که تارهایی در اطراف آن ایجاد می کنند و بدین وسیله بر زیبایی آن می افزایند،اغلب پولکهایی نیز با آن تارها می دوزند تا زیبایی آن را چند برابر کنند.هر چند در مراسم عروسی و فلکلور اکثراً روسری نمی بندند.

دستمال

5.درپه:به جای شلوار پوشیده می شود و با دهانه ای تنگ روی مچ پای آنها قرار می گیرد ولی پوشش ساقهای آن بسیار گشاد می باشد.

درپه

6.کلاو:یا کلاه زنان کُرد بسیار قشنگ و زیباست،این کلاه را از مقوا و به شکل استوانه کتاهی درست می کنند و روی آن را با پارچه مخملی رنگین«معمولاً گلی یا سبزسیر»می پوشانند و بعد روی آن را با پولکهای رنگین یا طلایی و گلابیونهای زرین،مزین می سازند.این کلاه را بوسیله یک رشته طلا که لیره یا نیم پهلوی هایی به آن می آویزندو از زیر چانه عبور می دهند،روی سر نگاه می دارند و دستمال را روی آن می بندند،رشته ای که کلاه را به آن صورت نگاه می دارد«قطاره»نام دارد و اغلب آنهایی که قدرت مالی بیشتری دارند از آناستفاده می کنند و در دو طرف ،در محل اتصال ان با کلاه یک گل طلائی آویزان می نمایند.خانمهای متشخص کُرد اغلب به جای کلاو از«گلگله Gelgla»استفاده می کنند.گلگله رشته طویلی از ابریشم سیاه و سفید است که آویزه های ابریشمی دارد و از روی روسری به شکل جالبی بسته می شود.

از کتاب کُردستان نوشته حبیب الله تابانی ص167تا171..

امروزه جوانان پسر کُرد خیلی بندرت پیچ می بندند و منسوخ گریده است.همچنین دختران جوان کُردی دیگر کلاو یا گلگله نمی گذارند.ولی به هر حال پیچ و کلاو جز فرهنگ مردم کُرد است.

سلام دوستان

انجمنی را به اسم انجمن علمی فرهنگی آویهنگ را اندازی کردیم .که تمامی دوستان علاقمند می توانند بطور آزاد در این انجمن ثبت نام کنند و در موارد مختلف مطلب بنویسند و برا ی دیگران بفرستند تا همه از ان استفاده کنند .

این هم ادرس انجمن علمی فرهنگی آویهنگ

سایت انجمن علمی آویهنگ شروع بکار کرد از دوستانی متخصص در هر رشته که تمایل همکاری دارند دعوت به همکاری می شود.

http://avihang.mihanbb.com

سلام

دوستان اگه عکسی در رابطه با روستای اویهنگ یا مردم ان دارید می تونید به ایمیل من ارسال کنید .

avihang3d@gmail.com

یکی از باشکوه ترین  مراسمهای دیرینه در اویهنگ روز سیزده بدر است این روز اویهنگی ها با دیگر کردها بسیار شبیه استبنابر سنتی دیرینه مردم ده به باغ و دشت و صحرا می‌روند و روز خود را در بیرون از خانه سپری می‌كنند. سیزده بدر جشن واقعی بهار است.

مردم طبیعت دوست اویهنگ در این روز بیرون از ده دست جمعی شروع به شادی وپایکوبی می کنند. بچه ها به بازی مشغول می شوند جوانها با همراهی میانسالان به رقص کردن (هل په رکی) مشغول می شوند افراد مسن سال هم در کنار هم نشسته وساعتی رابه گپ زدن با هم مشغول می شوند گاهی هم جوانها وبچه ها را کنار خود جمع کرده واز اداب ورسوم سیزده بدر برایشان تعریف می کنند مثلا خیلی از انها به این نکته اشاره می کنند در این روز بلاها زیاد می شوند پس باید مراقب خودتان باشید چون این روز روز نحسی هست (البته خیلیها هم میگن که این روز اصلا نحس نیست نحس بودن یا نبودنش با خودتان...)و بر این اعتقادند که برای دور کردن نحسی و درد بلاها در طول سال هر فرد باید در این روز تعداد 13 سنگ ریزه را برداشته ودرد و بلاها و مصیبت های خود را بر سنگها خوانده وانها را از پشت پرتاب کند.

اما مردم این روستا هر کجا باشند این روز را گرامی می دارند.چون خیلی از افراد ده به شهرها یا کشورهای دیگری مهاجرت کرده اند(که بعدا در این مورد بحث خواهم داشت)اما فرهنگ واداب رسوم خود را فراموش نکرده اند مثلا مردمی که به شهرای اطراف مانند سنندج مریوان و... مهاجرت کرده اند همراه مردم شهر در این روز به دامن طبیعت پناه می برند.

از غذایی مخصوص این روز دو تا را می توان نام برد که بسیار طرفدار دارند یک نوع آش محلی به اسم اش دوغ (دوخ وا)  کسانی که به استان کردستان در ایام عید امده اند حتما مزه این غذا را چشیده اند و دیگری دلمه (یا په را خی) می باشند و....

عکسهای زیبا از طبیعت و روستای اویهنگ.

 این عکسها مربوط به اوایل بهار است .در روزهای بعد عکسهای بیشتری از فصلهای مختلف آویهنگ در این وبلاگ برای دانلود قرار می دهم.

ازاینجا دانلود کنید.1............2............3

گویش شناسی زبان كردی : زبان كردی ، كه یكی از زبانهای اصیل ومتعدد آریایی است ، دارای لهجه ها و ته لهجه های مختلفی است ، كه ذیلا” به صورت اختصار به بررسی آنها می پردازیم : ۱- گویش كرمانجی : گویش( كرمانجی ) با الفبای لاتین نوشته می شود . برای نشان دادن تمایز تلفظ ، علایم خاصی را برای پاره ای از حروف لاتین در نظر گرفته اند ، مانند حرف ( Ç ) و حرف ( Ģ) . در گویش (كرمانجی ) حرف (ك) و (گ) دو نوع تلفظ دارند . كلمة (كرمانجی ) از كلمة (كرمانج ) مشتق شده است ، كه نام بخش وسیعی از كردهای شمالی و غربی مناطق كردنشین جهان است . در پاره ای از مناطق ایران ، برای نمونه در شمال خراسان نیز كردها به این لهجه صحبت می كنند . خیلی از رسانه های كردی ، موازی با گویش (سورانی) ” زبان استاندارد ” كردی ، به گویش كرمانجی نیز برنامه دارند . شهرها و مناطق ذیل ، بخشی از كردهای كرمانجی را تشكیل می دهند : دیاربكر (آمد) ، وان ، دهوك ، قامیشلی ، عفرین ، ارض روم ، درسیم ، سلوپی ، زاخو و شیروان و قوچان و درگز و بجنورد و اسفراین (به طور کلی شمال خراسان )و خیلی از مناطق دیگر . خیلی از شاعران مشهور كرد به این گویش شعر سروده اند، مانند : استاد احمد خانی ، علامه ملای جزیری ، جگر خوین و جعفر قلی (از مردمان قدیم شهرستان درگز)که آثاری بسیار بلیغ واصیل از خود بر جای گذاشته است و غیره . گویش( كرمانجی ) زبان كردی ، دارای ته لهجه های مختلفی است ، مانند : بادینی ، شكاكی ، داسنی ( دهوكی) ، وانی ، سرحدی ، بوتانی و غیره . حدود 30 در صد از كردهای جهان ، در زندگی روزمرة خود ، از گویش( كرمانجی ) استفاده می نمایند . ۲- گویش سورانی : گویش( سورانی ) ، به نحوی ، به صورت زبان استاندارد كردی در آمده است . در اكثر دانشگاههایی كه درآن ها زبان كردی را تدریس می نمایند ، به عنوان زبان استاندارد از این گویش استفاده می كنند ، مانند دانشگاه پاریس ، صلاح الدین ، دهوك و سلیمانیه . اكثرا” هم در مكاتبات اداری دولت های محلی كردستان ، از این گویش استفاده می شود . كلمة ( سورانی ) از كلمة (سوران ) مشتق شده است . (سوران) نام منطقه ای از مناطق كردنشین و اسم گروهی از كردها می باشد . مركزاین منطقه دراطراف شهر (سوران) قراردارد . به طور كلی ، گویش(سورانی) زبان كردی ، در این شهرها و مناطق اطراف آن ها تكلم می شود : سنندج ، مهاباد ، سقز ، بوكان ، اشنویه ، بانه ، مریوان ، دیواندره ، كامیاران ، نقده ، پیرانشهر ، سردشت ، سلیمانیه ، اربیل ، كویه ، دربندی خان ، رانیه ، قلعه دیزه ، رواندوز ، حریر و چندین شهر، قصبه و روستای دیگر . این مناطق عمدتا” در قسمتهای مركزی و شرقی حوزه زندگی كردها قرار دارند . در گویش (سورانی) ، حروف عربی ” ح ” و ” ع” ، حالت فونتیكی خود را حفظ كرده و به همان آوای عربی دقیق تلفظ می شوند . در الفبای این گویش ، حروف عربی ث ، ذ ، ص ، ض ، ط و ظ حذف شده است . یعنی به جای حروف (ث ) و( ص) از حرف (س ) ، به جای حروف (ذ) ، (ض ) و ( ظ )، از حرف (ز) و به جای حرف (ط) ، از حرف ( ت ) استفاده می شود. در این گویش ، حرفی وجود دارد به شكل ( ض ) ، كه تلفظش درست مانند تلفظ حرف v) ( لاتین است . در گویش (سورانی) زبان كردی ، حركات با حروف است ، یعنی هر كلمه ای همانطور كه نوشته می شود ، تلفظ می گردد . این گویش بطور معمول با الفبای شكل عربی ( همان فارسی ) نوشته می شود ، مگر در موارد استثنایی . ولی در حروف (ر) ، (ل) ، (و) و (ی) بر حسب مورد ، برای نشان دادن تمایز حالت تلفظ ، از علامتی به شكل (7) استفاده می كنند . شاعران مشهور كلاسیك سرای كرد ، اكثرا” به این گویش شعر سروده اند ، مانند : نالی، محوی ، حاجی قادر كویی ، قانع ، هژار ، هیمن و امثال آنها . خیلی از روزنامه ها ، مجلات ، رادیو ها ،ماهواره ها ، تلویزیونها ، پایگاههای انترنتی و سایر رسانه ها از این گویش استفاده می كنند . بخشی از ته گویش های (سورانی) عبارتند از : ته لهجه اربیلی ، اردلانی ، مكری ، بابانی ، بان ایلاخی و غیره . روی هم رفته بطور بسیار تخمینی می شود گفت ، كه گذشته از اینكه این گویش به صورت زبان استاندارد كردی در آمده است ، حدود 30 در صد از كردها ، در زندگی روز مرة خود ، از این زبان استفاده می كنند . 3- گویش اورامی : گویش (اورامی) ، به روایتی نه تنها از قدیمی ترین گویش های زبان كردی است ، بلكه از اصیل ترین گویش های آریایی نیز می باشد ، كه این موضوع نظریه قدیمی ریشه بودن اورامی را برای زبان فارسی تقویت می كند . این كلمه ،از كلمة ( اورامان ) مشتق شده است ، كه منطقة زندگی كردهای اورامی است . زبان اوستایی و پهلوی ، كه از زبانهای قدیمی آریایی می باشند ، با این زبان قرابت دارند . این قرابت گاهی به حدی است ، كه افرادیكه به كردی اورامی مسلط می باشند ، می توانند تا اندازة زیادی از متون سنگ نوشته ها و پوست نوشته های دوران باستان ، كه به زبان اوستایی ویا پهلوی نوشته شده اند ، سر درآورند . لذا به نظر زبانشناسان ، فراگیری زبان كردی ، برای فارسی زبانها ، بسیار كار مثبتی است و به منزلة یادگیری زبان لاتین ، توسط فرانسوی زبانان می باشد . گویش( اورامی) زبان كردی نیز با حروف عربی ( فارسی ) نوشته می شود . در گویش اورامی ، حروفی و جود دارد ، كه تلفظ آن در سایر گویش های كردی یا فارسی نیست ، مانند حرف ﻨ) ) كه مانند The در انگلیسی تلفظ می شود . گویش اورامی دارای چند ته لهجه است ، مانند : ته لهجه اورامان تخت ، پاوه و لهون . روی هم رفته مردم اورامان تخت ، اورامان لهون ، اورامان حلبجه و اورامیهای نزدیك شهر موسل و غیره با این لهجه صحبت می كنند . خیلی از شاعران كرد به گویش اورامی زبان كردی شعر سروده اند ، كه اكثرا” سبك كلاسیك و بیشتر ده هجایی می باشند ، كه یكی از آنها پیر شالیار اورامی است . پیرشالیار كبیر ( پیر شالیار دیگر نیز هست )، خود زرتشتی و حالت رهبریت دینی داشته است و هنوز عبادتگاه و آرامگاهش در اورامان تخت ، مورد احترام بسیار زیاد است . هر ساله هزاران نفر به زیارتش می روند . از شاعران دیگر اورامی سرا ، صیدی (سیدی) اورامی ، مولوی كرد، میرزا عبدالقادر پاوه ای و دهها شاعر برجسته دیگر می باشند . روی هم رفته ،مردم اورامان سمبول مهر ، صداقت ، كرامت ، قناعت ، كوشش و تمام صفات بارز یك انسان می باشند ، به همین دلیل این خطه ، سرزمین شاعر خیزی بوده است و تاریخ ادبیات كرد ، مملو از اسماء شعرای اورامی سرا است . خیلی از دست نوشته های ادبی ، عرفانی و غیره نیز به این گویش وجود دارد ، كه هنوز بخش عظیمی از آنها جمع آوری و چاپ نشده است . 4- لهجة لری : چنانكه می دانیم ، برخی زبانشناسان و محققین بر این باورند ، كه لری هم یكی از لهجه های زبان كردی است ، كه یكی از آنها استاد علاءالدین سجادی بوده است . استاد علاءالدین سجادی نویسنده كتاب وزین و مشهور تاریخ ادبیات كرد ، در این اثر بر این قضیه تاكید داشته است . نگارنده این نوشته هم بر این باور است. لهجة لری ، لهجه ایست از لهجه های آریایی كه از نقطه نظر فونولژی ، در بین زبان كردی و فارسی قرار دارد ، تا به طرف شمال لرستان حركت می كنید ، این لهجه بیشتر به زبان كردی نزدیك می شود . اكثر مردم استان لرستان ، بخشی از استان كرمانشاهان، بخشی از استان خوزستان ، قسمتی از چهار محال بختیاری ، ایلام و بویر احمد و حتی قسمتی از استان اصفهان نیز،به لهجة لری صحبت می كنند . لهجة لری شامل ته لهجه های فراوانی است ، كه گاهی از شهری به شهر دیگر تغییر می كند و اظهار نظر دقیق در مورد آنها ، نیاز به یك تحقیق وسیع میدانی دارد . شاعران فراوانی به این لهجه شعر سروده اند ، كه نام قسمتی از آنان در تاریخ ادبیات كرد ثبت است ، برای مثال : باباطاهر عریان ، بابا نلوس لرستانی ، بهلول ماهی و غیره . بیشتراهل قلم ، لهجة لری را با الفبای عربی( فارسی ) نوشته اند . ولی گاهی در كتب تحقیقی از الفبای لاتین نیز استفاده شده است . 5- گویش گورانی : نام گویش ( گورانی) از كلمة ( گوران ) مشتق شده است . (گوران) جمع (گه وره ) است و (گه وره) در زبان كردی به معنی بزرگ یا گبر ( زرتشتی ) است . از نقطه نظر زبانشناسی ، بخشهای وسیعی از مناطق جنوبی كردنشین ، مانند اكثریت استان كرمانشاهان ، اكثریت استان ایلام و بخشی از لرستان به این گویش از زبان كردی صحبت می كنند . قسمتی از ته لهجه های این گویش، عبارتند از : ایلامی ،كلهوری ، لكی ، فیلی و غیره . عقیده بر این است ، كه كلمة لک از دو بخش (ل+ک) که حرف( ل ) از كلمة( لر) و حرف ( ك )از کلمه ی كرد، تشكیل شده است . كتابهای دینی مذهب اهل حق ، كه یك مذهب باستانی و اصیل كردی است ، به این گویش نوشته شده است ، كه یكی از آنها كتاب سرانجام می باشد . مذهب اهل حق به میان سایر ملل نیز صادر شده است، برای مثال به میان تركهای آذربایجان شرقی ، ساكنان رودهن و بومهن در استان تهران ، كلار دشت در مازندران و خیلی از جاهای دیگردر تركیه و عراق . خیلی از شاعران نامی كرد به این گویش شعر سروده اند ، كه خانای قوبادی ، غلامرضاخان اركوازی ، شامی كرماشانی و صدها شاعر و اهل قلم برجسته، برخی از آنها می باشند . توضیح : برخی از محققین ، بطور اشتباه گویش( گورانی) را گویش (كلهوری) نامیده اند و گویش های( لكی) و( فیلی) و غیره را از ته لهجه های گویش كلهوری به حساب آورده اند، در صورتیكه ته لهجة (كلهوری) خود از ته لهجه های گویش(گورانی )است ، كه طوایف (كلهور) استان كرمانشاهان با آن تكلم می كنند . سی جی . ادموندس در كتاب كردها ، تركها و عربها می نویسد ” پرجمعیت ترین طایفة كرد (كلهور)ها هستند ” . برخی از(كلهر)ها ، قرنها پیش به منطقة شاهیندژ در آذربایجان غربی تبعید شده اند ، كه (كلهر) دیر آمدی نامیده می شوند و هنوز نوعی لهجة كلهوری را حفظ كرده اند . منطقة كلهرآباد در بوكان نیز به اسم همین طایفه از كلهر نامگذاری شده است و ساكنان آن اكثرا” كلهر دیر آمدی می باشند . همانطوریكه ، لهجة لری از لحاظ زبانشناسی در میان زبان كردی و زبان فارسی قرار دارد ، گویش ( گورانی) نیز در میان گویش (سورانی) و لهجة( لری) قرار دارد . 6- گویش زازاكی(زازایی ) : این گویش نیز از گویش های زبان كردی است ، كه از لحاظ لغت ، دستور و سایر معیارهای زبانشناسی ، با اكثر گویش های كردی دیگر، مقداری فاصله گرفته است ، كه قبل از هر گونه اظهار نظری در این مورد ، نیاز به تحقیق بیشتری می باشد

 کشف قباله های اورامان در سالهای آغازین سده ی بیستم میلادی را می توان به عنوان حادثه ای شگرف درباره ی تاریخ وزبان قوم کرد به شمار آورد . پیدایش سه قباله ی باستانی د رمنطقه اورامان واقع در کردستان ایران که در سال 1913 میلادی توسط ایلیس منس در مجله ی مطالعات عصر هلنی منتشر شد ، دیرینه شناسی اورامان و قوم کرد را در فصل جدیدی از مطالعه و پژوهش قرار داد.

ویژگیهای زبانی ، رابطه اجتماعی و اقتصادی مردم با یکدیگر و دین و آیین ساکنان منطقه را می توان با مطالعه ی سندهای سه گانه ی یافته شده در منطقه ی اورامان ایران بررسی کرد .

دیرینه پژوهی اورامان می نمایاند که مردم اورامان ، پیش از اسلام آیین زردشت داشته اند و از اوستا و ماریفه ت پیر شالیار( معرفت پیر شهریار ) پیروی می کرده اند . پیر شالیار اول از رهبران بزرگ آیین زرتشت بوده و کتاب او مانند اوستا به اورامی کهن نوشته شده است . معرفت پیر شهریار دو بخش دارد که بخش نخست آن سروده ها و نیایش های زردشت و بخش دوم که در زمان پیر شالیار دوم نوشته شده و درباره ی راه  و روش دین اسلام  وچگونگی رفتار و گفتار پیروان آن است . در این کتاب سروده هایی آموزنده نیز وجود دارد که در آنها می توان تصویرهای ادبی تازه ای را دید . در این سرودها ، درختان نیز مانند آدمها زنده اند و برگ ها و ریشه ها دل و جان آنهایند که روزگاری پر برگ و زنده اند و پس از چندی برگ آنها فرو می ریزد و می میرد . همچنین در این سرودها از زایش و نوزایی هر موجود از همنوع خود سخن رفته است .

 منظره ی زیبا و دلبربای هورامان با کوه های سر به فلک کشیده و جنگلهای زیبا و ستیغ های پر برف و دره های سرسبزش  ، چشم هر بیننده ای را می نوازد و نام " هورامان " اندیشه را به تامل بر می انگیزد که آیا این وارژه ، از دو بخش ( هور - آمان ) ساخته شده و در زبان سورانی به معنی ( روژ هه لاتن ) یا بیرون آمدن و سرزدن خورشید است ؟ و یا به معنی ابرناکی آسمان و بارش آن و پناهندگی و پناهگاه و دژ استوار و سخت و سر به آسمان کشیده است ؟

 زبان هورامی ( گورانی ) ، لهجه های گوناگون دارد که گویشوران کُرد سالیان سال با آن سخن می گفته اند .

بر پایه طبقه بندی زبانی ، هورامی از لهجه های اصلی گوران و از نیامیخته ترین و کهن ترین لهجه های کردی دانسته شده است که با وجود گویشوران اندک آن ، اثرهای ادبی پر مایه ای با آن نوشته و سروده شده است .

قبل از هر چیز سال نو را به تمام دوستداران آن و همچنین کسانی که این وبلاگ را می خوانند صمیمانه تبریک میگم و ارزوی شادابی و سالی پر از موفقیت دارم.

حدود 25 روز مانده به اولین روز بهار آویهنگی ها  کم کم خود را برای رسیدن سال نو آماده می کنند . از اولین کارهای که برای سال نو انجام می دهند مهیا کردن اتش نوروز است برای اینکار جوانان به کوه می روند و شروع به جمع آوری خار و بوته های خشک گون  می کنند و این خار ها را بصورت تپه ای بروی پشت بامها می برند تا بزرگترین اتش را در بین مردم ده بروی پشت بام خود داشته باشد.
برای آوردن خار از هر خانواده  دو یا چند نفر در طول این دوره به کوه وصحرا میروند.اما همزمان با مردان که وظیفه جمع اوری سوخت نوروز را دارند زنان در این مدت شروع به کارهای دیگر سال نو می کنند از جمله کاشتن سبزه .که آن را داخل ظرفی کاشته وجلوی پنجره یا روی طاقچه می گذارند و همچنین تخم مرغ های محلی را با رنگهای طبیعی که از گیاهان می گیرند رنگ می زننددر این مدت کم کم تمام وابستگان هر خانواده دور هم جمع شده تا با هم اتش سال نو را روشن کنند .اما یک روز مانده به سال نو تمام مردم منطقه لباس نو برتن کرده و گوسفندی را کشته تا گوشت روز اول سال نو انها اماده شود غروب یک روز مانده به نوروز به نشانه پیشواز چند تا از ان خار ها را که جمع کرده بودند اتش می زنند .    اما هیجان ترین زمان . غروب نوروز است که هر خانواده بروی پشت بام رفتهوهمزمان با دیگر مردم ده با هم اتش غروب را روشن می کنند که بسیار دیدنی وشادی اور است چون در این فرهنگ چیزی به اسم تحویل سال در ساعت مشخص وجود ندارد به همین دلیل مردم هر ساله جشن را از غروب اولین روز سال با روشن کردن اتش شروع می کنند عده ای از جوانها پارچه های نخی را بصورت توپ گرد کرده و چند روزی ان را درون نفت قرار داده و در ان شب ان را روشن می کنند و ان را به شکلهای گوناگونی می چرخانند عده ای هم از چوب درختی بنام (MERRY )تیرهای ساخته که در انتهای ان کلوله های اتشی می گذارند و این تیر ها را بوسیله پارچه ای که شیبه طناب است شلیک می کنند عده ای هم از روی اتش می پرند و عقیده دارند هرکس بتواند از روی این اتش بدون هیچ صدمه ای بپرد ان سال را با موفقیت طی می کند اما غذاهای روز جشن نوروز . در این منطقه بیشتر از خواکهای گوشتی است که در این ایام استفاده می شود وعلاوه بر گوشت مردم یک نوع غذایی دیگر دارند که شبیه ماکارونی است واین غذا را خودشان تهیه می کنند و مواد اولیه ان از کندم است که ارد را بصورت خمیر بعد کمی برشته وان راشبیه نان محلی دار اورده بعد رشته رشته می کنند  بعد ان را شبیه پلو دم می کنند .اما عیدی دراینجا بیشتر خواکی های است مثل انواع خشکبار که جیب تمام بچه ها از هر نوع خشکبار پر شده در این چند روز عدهای از بچه ها بروی پشت بام ها رفته وسبدی را بوسیله یک طناب از نور گیر هر خانه به ایین می فرستند و صاحب خانه هم هر چه دم دست داشته باشد داخل ان می ریزد.وچند روزی شادی و خوشحالی چون اقوام این منقطه معتقدند در این روز گرما بر سرما تسلط پیدا می کند.و........