شهر فریمان یكی از كهن ترین زیستگاههای خراسان بوده و به طوریكه مصداق آن تپه ها ومحوطه های تاریخی است كه از هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح تا اواخر دوره اسلامی دراین شهرستان وجود دارد. فریمان در گذشته همواره از وقایع تاریخی نیشابور متاثر بوده و به رغمی كه این منطقه اسفنج یا اشبند نامیده شده است و از مضافات نیشابور كهن بوده است. مركز آن فرهاد گرد یا ده فرهاد بود كه اكنون در 15 كیلومتری غرب شهر فریمان قرار دارد. همچنین راه یكی از انشعابات جاده ابریشم كه سنگ بست را به هرات اتصال می داد دراین منطقه قرار داشت. سنگ بست به سبب موقعیت ممتازش بر كنار جاده ابریشم و استقرار آن در تقاطع راه های پنج گانه : مرو، هرات- قهستان، نیشابور و توس بسیار مورد توجه و با اهمیت بود. این اهمیت چنان زیاد بود كه ارسلان جاذب سپه سالار در دوره غزنوی در این مكان كاروانسرای بزرگی ساخت و آخر الامر در جوار همان عمارت به خاك سپرده شد.

این مكان در فاصله 52 كیلومتری فریمان و در روستایی به نام رزمگاه واقع گردیده است و براساس مستندات تاریخی محل مبارزه رستم و اسفندیار می باشد. بنای مزبور كه اكنون تنها ایوان آن به جای مانده شامل گنبد خانه و ایوان متصل به ضلع قبله آن بوده است. در مجموع طرح معماری و تزئینات و قاب بندیهای گچی باقیمانده در زیر ایوان بنا قبل مقایسه با شیوه معماری خراسان در سده های هشتم تا یازدهم هجری می باشد.

 بنای تاریخی مذهبی عشق آباد

این مزار در 10 كیلومتری غرب فریمان در روستای عشق آباد واقع است و مرقد سید نظام الدین از نوادگان امام سجاد (ع) در آنجا قرار دارد. بنای آرامگاه مربوط به دوره تیموری است ولی شالوده اصلی آن به دوره ایلخانی و حتی سلجوقیان می باشد. این بنا دارای ایوان نسبتاً بزرگی است كه به سمت شرق ساخته شده و تزئینات رسمی بندی و گچی زیبایی سقف ایوان را مزین كرده است. در سمت چپ ایوان نیز با استفاده از آجر كلمه محمد (ص) به صورت مشبك و در قسمت راست آن كلمه علی (ع) نقش بسته است.

سوغات و ره آورد سفر

از سوغات شهرستان فریمان می توان از قالیچه های نفیس كه در اغلب مناطق روستایی و بعضی نقاط شهری بافته می شوند یاد كرد. همچنین فریمان از دیرباز به عنوان یكی از مهمترین مراكز تولید قند كلمه شناخته می شده كه امروزه نیز قند فریمان در سبد سوغات گردشگران جای گرفته است.

بند تاریخی فریمان

یكی از مهمترین جاذبه های طبیعی و تاریخی سیاحتی فریمان بندی به همین نام است. این سازه در 10 كیلومتری شهر فریمان واقع است و بنای اولیه آن به عصر مغول و به روایتی به دوران صفوی بر می گردد. اثر مزبور یك بار در دوران عین الدوله مرمت و سپس در زمان پهلوی و اخیراً هم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ارتفاع آن افزایش داده شده است. این بند دستخوش حوادث طبیعی زیادی بوده است. گویا سطح اولیه بستر آن آجر فرش بوده كه بر اثر رسوب و گل و لای زیادی پوشیده است. ارتفاع كنونی آن 20 متر می باشد و دارای پشت بندهای آجری بسیار مستحكمی است.

بافت قدیمی فریمان (چهار دالان)

بافت قدیمم فریمان شامل بناهای متعددی است كه در دوره پهلوی اول توسط مهندسین آلمانی ساخته شده و جز اولین سازه های بتنی در ایران به شمار می رود. در حال حاضر اكثر این بناها در تملك ادارات شهرستان فریمان می باشد كه شامل : ساختمان شهرداری، بنیاد شهید، فرماندهی انتظامی و اداره مالیات و امور دارایی در مركز به صورت قرینه و ساختمان های بانك چهاردالان، آبخوری نوبخت، دادگستری و ورودی های فریمان بوده كه همگی مربوط به دوره پهلوی می باشد.

مقبره ارسلان جاذب و میل ایاز

این مقبره مربوط به ارسلان جاذب و الی و سپهسالار توس و یكی از دو سردار سلطان محمود غزنوی است كه در مدخل جنوبی دشت توس در محل سنگ بست رباطی بنا نهاد و گور خود را نیز در میان آن رباط ساخت. وی در سالهای 419 تا 420 ه. ق وفات یافت و در همان مكان به خاك سپرده شد این بنا از آثار ارزشمند قرون اولیه اسلام در خراسان است كه به صورت چهار طاقی تبدیل به هشت ضلعی بر فراز آن قرار گرفته است. فضای داخلی آن با رنگ های مختلف و نقوش هندسی، كتیبه كوفی و گچبری و آجر چینی خفته و راسته بنا و خط كوفی معقلی زیر گنبد و تكرار كلمه محدود در آن از ویژگیهای این بنا است. به فاصله كمی از این مقبره میل ایاز قرار دارد.

خانه و موزه شهید مطهری

درمیان بناهای تاریخی- فرهنگی شهرستان فریمان مكان زندگی پربار استاد مطهری و محل نشو و نمای ایشان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در گذشته این مكان خانه باغی با وسعت حدود 2700 مترمربع را به خود اختصاص می داد كه از مجموع زیربنای قدیمی آن تنها حدود 120 متر شامل دو اتاق، هال و پذیرایی و فضای بهار خواب (تراس) بر جای مانده است. موزه شهید مطهری پس از تكمیل كارهای مرمتی به مناسبت بزرگداشت هفته میراث فرهنگی و روز جهانی مزوه در 28 اردیبهشت ماه 1382 با همكاری صمیمانه میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی و بنیاد شهید مشتمل بر آثار و یادگاریهای به جای مانده از آن شهید افتتاح شد. هم اكنون دراین موزه بیش از یكصد جلد از آثار استاد در معرض دید عموم قرار گرفته كه علاوه بر آن می توان به لوازم شخصی و یادداشت های استاد، تصاویر استاد در سنین مختلف به همراه والدین و دوستانشان اشاره نمود.

موزه مردم شناسی فریمان

ساختمانی كه امروزه مكان موزه مردم شناسی است، پیش از این ابتدا محل استقرار كارشناسان و مهندسین خارجی و سپس بنای اداری املاك برای رسیدگی به امور اراضی فریمان بوده است. این خانه قدیمی در دوران رونق خود به صورت خانه باغی با آبنما روان شناخته شده كه هم اكنون تنهای بنای مركزی و محوطه پیرامون آن بر جای مانده است. بنای مزبور در سال 1386، به تملك سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی درآمد و پس از مرمت فضاآرایی به سبك قدیم در هفدهم بهمن ماه 1387 به عنوان موزه مردم شناسی فریمان افتتاح گردید. در غرفه های این موزه جلوه هایی از زندگی مردم، آداب و رسوم، فنون بافته ها و مشاغل سنتی شهرستان فریمان برای بازدید عموم علاقه مندان در قالب فرت بافی، عطاری، شب یلدا، مكتبخانه، حلاجی، قالیبافی و بخش انتشارات و راهنمای گردشگران به نمایش گذاشته شده است. 

آبگرم شاهان گرماب در بخش قلندر آباد شهرستان فریمان و در دهستان سفید سنگ واقع گردیده است. فاصله ی این آبگرم تا شهرستان فریمان حدود 57 كیلومتر می باشد و در آنجا آبگرم زلال، بی بو و بیرنگ با حدود 48 درجه حرارت كه فاقد گوگرد و آمونیاك و شوره است قرار گرفته. اثر درمانی این آب بر روی امراض پوستی مربوط به گوگرد نیست بلكه مربوط به سیلیكات های آن است و چون از نظر كمی، املاح زیادی ندارد نوشیدن آن بی ضرر بوده و برای معالجه سنگهای مجاری ادراری و بیماری اگزما فوق العاده مفید است. طبق مستندات بنای واقع در این مكان دارای كتیبه ای بوده كه سال ساخت آن 1087 ه.ق و به دستور شاه سلیمان صفوی ذكر شده است.

قسمت های داخلی این بنا شامل حجره ها، اصطبل، هشتی ورودی و حیات مركزی است و نمای بیرونی آن دارایی چهار برج می باشد. این رباط در محدوده شهر فریمان قرار دارد و از جمله رباط های با پلان مربعی مشتمل بر قوس ها، درگاهی ایوان، ورودی و سایر ویژگیهای خاص است. بنابر شاهد این بنا در دوره صفویه بنیان گردیده و بعدها نیز مورد مرمت و بازیابی قرار گرفته است. رباط فریمان پیش از این در راه یكی از مسیرهای فرعی راه ابریشم كه سنگ بست را به هرات متصل می كرد، واقع شده بود.

رباط سنگ بست

این بنا را حمدالله مستوفی به امیر علیشیرنوایی نسبت داده كه بر روی ویرانه های بنایی از ارسلان جاذب و الی توس در دوره غزنوی ساخته شده است. رباط سنگ بست با نقشه ی مستطیل دارای برجهای دیده بانی و نگهبانی در ساختار آن می باشد. نیم برجهایی جهت تقویت دیوارهای اصلی و مرتفع آن وجود دارد. سر در ورودی این بنا شباهتی بسیار با كاروانسرای مهیار در اصفهان داشته و فضای داخلی آن در حیاط مركزی مشتمل بر حجره ها و اتاق های ویژه اقامت كاروانیان و اصطبل می باشد.

تفرجگاه طبیعی زركك

در فاصله 17 كیلومتری جنوب غربی شهرستان فریمان در حد واسط جلگه رخ و مركز شهرستان در بین دو رشته كوه، منطقه ی زیبای قطار النگ و یخ آبی واقع شده است. این منطقه دارای چشمه های جوشان و طبیعتی سرسبز می باشد كه هر ساله تعداد زیادی از مسافران و گردشگران و طبیعت دوستانب از آن بازدید می نمایند. روستاهای باغ عباس و چهارتكاب نیز از سایر روستاهای هدف گردشگری شهرستان فریمان می باشد.

مزار بی آبه

این مزار در فاصله 27 كیلومتری جنوب فریمان و در روستایی به همین نام واقع شده است. طرح كلی این بنا چلیپایی شكل ساخته شده است بطوری كه در میانه آن یك فضا مربع شكل به ابعاد 690*690 سانتیمتر قرار گرفته و در هر چهار طرف آن ایوانی ایجاد شده است. این بنا فاقد كتیبه می باشد اما احتمال ساخت چنین مزاری در سده های نهم تا یازدهم هجری به واسطه روی كار آمدن صفویان و گسترش مذهب تشیع بیشتر است.

این مكان وسیع ترین باغ ملی استان می باشد و عوارض معماری به كار رفته در فضای ورودی آن شامل ستونهای پیوسته در ورودی غربی و سبك دیوارها كه مربوط به دوره پهلوی اول می باشد. محدوده شهری مزبور را در زمره منحصر به فردترین باغ ملی های كشور در آمده است. این باغ در هسته مركزی این شهر قرار گرفته و محلی دلنشین برای گذراندن اوقات مسافران و سیاحان به شمار می آید. عمارت میانی آن همزمان با باغ ملی احداث گردیده ولی در سالهای گذشته تغییراتی در نمای بنا صورت گرفته است.

آداب و رسوم مردم فریمان

در فریمان نژادهای مختلفی اعم از فارس خاوری، ترك، عرب عربخانه و بلوچ در كنار هم زندگی می كنند. شغل اكثر مردمان این دیار كشاورزی و دامداری است كه از رواج خوبی برخوردار می باشد. از آیین ها و آداب مردم فریمان می توان از مراسم چهارشنبه سوری و مراسم سمنوپزی در آن یاد كرد. فریمانی ها در روز چهارشنبه سوری سمنویی به نام حلوای سرخ یا حلوای بی بی به نیت حضرت فاطمه (س) می پزند. این رسم به وضوح با آیین های كهن آب و اتش در آمیخته است. عوام فریمان به آل و جن اعتقاد دارند و برای رفع این موجودات دور خود را حصار كشی می كنند. از بازیهای متدوال میان كودكان این ناحیه می توان از كوطار بازی و لنگه بازی یاد كرد و از ورزشهای سنتی این شهرستان می توان به كشتی پهلوانی یا كشتی با چوخه اشاره نمود.

مشاغل و هنرهای سنتی

حلاجی، آهنگری، مسگری و خراطی از دیگر مشاغل این شهر به شمار می روند.

برج بند فریمان