مركز تحقیقات غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه تهران

مقدمه:
  افرادی كه بیش از 10 سال است كه دیابت دارند، مردها، افرادی كه كنترل قند ضعیفی دارند، عوارض قلبی- عروقی، رتین و یا عوارض كلیوی دارند، بیشتر از سایر بیماران در معرض خطر زخم پای دیابتی می‏باشند.
 شرایط زیر در پای دیابتی همراه با افزایش خطر قطع عضو است:
 نوروپاتی محیطی و از دست دادن حس محافظتی (Protective)
 تغییر در بیومكانیك پا (درحضور نوروپاتی)
 مداركی دال بر افزایش فشار بر پا 0قرمزی و خونریزی در زیر پینه(كالوس))
 تغییر شكل استخوان
 بیماری عروق محیطی (كاهش یا نبودن نبض)
 سابقه زخم یا قطع عضو
 پاتولوژی شدید ناخن

چگونه می توان دیابت خود را كنترل كرد؟
 شما می توانید با برنامه غذایی درست، فعالیت بدنی منظم و نگهداری وزن د حد ایده آل، به كنترل مطلوب قند خون دست یابید.
 نگهداری وزن در میزان طبیعی به كنترل چربی های خون و كاهش فشار خون نیز كمك می كند. تعدادی از مبتلایان به دیابت برای كنترل قند خون طبق نظر پزشك به مصرف قرص های خوراكی پایین آورنده قند خون یا انسولین نیاز دارند.
كنترل قند خون= فعالیت بدنی منظم+ برنامه غذایی درست
چگونه می توان به طور صحیح غذا مصرف كرد؟
 استفاده از هرم مواد غذایی به شما كمك می كند تا برای تغذیه صحیح از غذاهای متنوع استفاده كنید. زمانی كه غذاهای متنوع می خورید ویتامین ها و مواد معدنی لازم نیز به بدنتان می رسد.
 سعی كنید هر روز از هر گروه از مواد غذایی نام برده شده در هرم زیر استفاده نمایید.
مواد نشاسته ای چیست؟
 مواد نشاسته ای شامل انواع نان، غلات، حبوبات، انواع خمیرها یا سبزیجات نشاسته ای است. در هر وعده غذایی باید از مواد نشاسته ای استفاده كرد. ممكن است شنیده باشید كه مبتلایان به دیابت نباید مواد نشاسته ای بخورند ولی به خاطر داشته باشید كه این توصیه دیگران را هرگز اجرا نكنید. خوردن مواد نشاسته ای برای سلامت هر فرد لازم و ضروری است.
 تعداد واحد كربوهیدارت بستگی به شرایط مختلف دارد:
• میزان كالری مورد نیاز
• برنامه درمانی دیابت
مصرف مواد نشاسته ای سبب كسب انرژی، ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر می شود. غلات كامل مفیدتر از بقیه غلات است زیرا باعث رساندن بیشتر مواد معدنی، ویتامین و فیبر به بدن می گردد.
فیبر موجود در غذاهای گیاهی كه جزئی غیرقابل جذب است، به كاركرد درست روده ها كمك می كند.
یك واحد ماده نشاسته ای شامل چه غذاهایی است؟
1 واحد
 یك برش یا 30 گرم نان (سنگك، تافتون، بربری) یا 3 عدد بیسكویت معمولی یا 1 عدد سیب زمینی كوچك یا 3/1 لیوان برنج پخته یا 3/1 لیوان عدس پخته
2 واحد
 2 برش نان یا 1 عدد سیب زمینی پخته+ 1 عدد بلال (تقریباٌ 15 سانتی متر)
3 واحد
 1 عدد سیب زمینی آب پز+ 5 قاشق غذا خوری برنج پخته+ برش نان
 ممكن است فقط لازم باشد یكی از مواد فوق یا 3 واحد ماده نشاسته ای را مصرف كنید. اگر به خوردن بیش از یك نوع كربوهیدرات در هر وعده غذایی نیاز داشتید از مواد نشاسته ای مختلف استفاده نمایید.
بهترین راه برای خرید، پخت و خوردن مواد نشاسته ای چیست؟
• سعی كنید نان های حاوی غلات كامل (نان سنگك، نان جو و...) تهیه كنید.
• سعی كنید مواد نشاسته ای پرچربی و سرخ شده مانند چیپس ذرت، چیپس سیب زمینی، شیرینی، بیسكویت و... كمتر مصرف كنید.
• ماست و شیر كم چربی یا بدون چربی تهیه نمایید.
• به جای سس مایونز از خردل یا آب لیمو استفاده كنید.
• سعی كنید در انتخاب مواد غذایی، انواع بدون چربی یا كم چربی آن را مصرف كنید
• به جای كره، روغن های حیوانی یا مارگارین از روغن مایع (ذرت، آفتاب گردان و...) استفاده كنید.
• سعی كنید تا حد امكان شیرینی، شكلات، ژله، آب نبات و كلیه مواد غذایی كه از قندهای ساده تشكیل شده اند مصرف ننمایید.
سبزیها شامل چه غذاهایی هستند؟
 مصرف سبزیها برای تمامی افراد مفید است. سعی كنید هر روز سبزیهای خام و پخته استفاده نمایید.
 مصرف سبزی ها باعث رساندن ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر به بدن شما می شود. البته انرژی تولید شده از مصرف سبزی ها بسیار اندك است.
 تعداد واحد سبزی هایی كه باید در طول روز مصرف كنید به عوامل زیر بستگی دارد:
• میزان انرژی روزانه مورد نیاز
• غلظت قند خون
یك واحد از گروه سبزی ها شامل چیست؟
1 واحد
 1 عدد هویج پخته یا یك سوم لیوان لوبیا سبز یا قارچ پخته 
2 واحد
1عدد هویج پخته+ 1 كاسه (كوچك) سالاد یا 1 عدد گوجه فرنگی متوسط
3 واحد
 نصف لیوان سبزیجات پخته یا خام خرد شده (گل كلم، ذرت و...)+ 1 عدد گوجه فرنگی متوسط+ سه چهارم  لیوان آب سبزی ها
ممكن است 1 واحد یا بیشتر از سبزی ها مورد نیاز روزانه شما باشد. اگر روزانه بیش از 1 واحد سبزی ها مورد نیاز است، سعی كنید از انواع مختلف سبزی ها استفاده نمایید.
مهم‏ترین راه برای خرید، پخت و خوردن سبزی ها چیست؟
• سعی كنید از سبزی های خام یا پخته بدون چربی یا كم چربی مصرف نمایید. می‏توانید سبزی ها را بدون چربی نیز طبخ كنید.
• سعی كنید از سس سالاد بدون چربی یا كم چربی برای روی سالاد یا سبزی ها استفاده نمایید.
• از پیاز و سیر در غذاها استفاده كنید.
• به جای سس از آبغوره یا آب لیمو در سالاد استفاده كنید.
• در حین پخت به سبزی ها یك قطعه گوشت قرمز یا مرغ اضافه كنید.
• بهتر است سبزی ها سریعاٌ بپزید و سعی كنید آنها را در كمی آب جوش بجوشانید.
• اگر سبزی را بصورت سرخ كرده مصرف می كنید باید از روغن های مایع نظیر روغن زیتون، ذرت و یا آفتابگردان به مقدار بسیار كم استفاده نمایید.
• سعی كنید به سبزی های پخته شده كره یا مارگارین اضافه نكنید.
• اگر نیاز به مصرف سس برای سالاد دارید از ماست كم چربی و یا آب لیمو نی ز می توانید جهت تهیه سس استفاده كنید.
میوه ها شامل چیست؟
 مصرف میوه ها برای همه افراد لازم و ضروری است. با مصرف میوه می توان انرژی، ویتامین ها (C,A)، مواد معدنی و فیبر را به بدن رساند. تعداد واحدهای میوه كه در طول روز مصرف می كنید به عوامل زیر بستگی دارد:
• میزان كالری مورد نیاز
• غلظت قند خون
یك واحد از گروه میوه ها شامل چیست؟
1 واحد
 نصف لیوان آب پرتقال یا 1 عدد سیب كوچك (یا هلو یاكیوی یا پرتقال) یا نصف
گریپ فروت یا 2 قاسق غذا خوری كشمش
2 واحد
 نصف موز بزرگ (5/22 سانتی متر)+ 1 عدد و نصفی انجیر خشك یا یك و یك چهارم لیوان توت فرنگی 
ممكن است به مصرف 1 یا 2 واحد میوه در طول روز نیاز داشته باشید. در صورتی كه در طول روز بیش از 1 واحد باید میوه بخورید، سعی كنید از انواع میوه ها استفاده نمایید.
چه نكاتی را هنگام مصرف میوه ها باید رعایت كرد؟
• سعی كنید میوه ها را بصورت خام مصرف كنید.
• میوه های خشك شده در واقع شكل تغلیظ شده هستند كه مقادیر زیادی قند دارند، بنابراین باید به میزان اندكی مصرف شوند.
• انگور دارای قند زیادی است كه اگر آنرا به مقدار زیاد مصرف كنید بركنترل قند خون شما اثر می گذارد.
• در هنگام خرید سعی كنید میوه های كوچك تر انتخاب كنید.
• خوردن میوه ها بصورت كامل بهتر از مصرف آب میوه ها است.
• سعی كنید در صورت مصرف آب میوه، از آب میوه صددرصد طبیعی و بدون شكر اضافه شده استفاده كنید.
• از دسرهای آماده كه چربی و قند بالایی دارند استفاده نكنید.
• اگر علاقه زیاد به مصرف آب میوه دارید آنرا با افزودن آب رقیق نمایید و یا آب را به میوه له شده اضافه كنید و به خاطر داشته باشید كه نباید به آن شكر اضافه نمایید.
• همچنین به منظور پیشگیری از یبوست و دیگر عوارض گوارشی سعی كنید تاحد امكان میوه ها را با پوست مصرف كنید.
گروه شیر شامل چه غذاهایی است؟
 مصرف ماست و شیر بدون چربی و یا كم چربی برای سلامت همه افراد ضروری است. مصرف شیر و ماست سبب تولید انرژی و دریافت كلسیم، ویتامین A، پروتئین و سایر ویتامین ها و مواد معدنی می شود.
 هر روز شیر بدون چربی یا كم چربی بنوشید و ماست كم چربی یا بدون چربی مصرف كنید.
 تعداد واحد مصرفی از لبنیات به شرایط زیر بستگی دارد:
• میزان انرژی روزانه مورد نیاز
• غلظت قندخون
نكته مهم: اگر باردار هستید یا به نوزاد خود شیر می دهید، روزانه 5-4 واحد شیر و ماست مصرف كنید.
یك واحد شیر و جانشین های آن شامل چه غذاهایی است؟
 غذاهای پروتئینی شامل گوشت قرمز، ماكیان (مرغ، بوقلمون و..)، ماهی، تخم مرغ و پنیر است.
 هر روز مقدار كمی از این مواد را در برنامه روزانه بگنجانید.
 مصرف روزانه پروتئین ها به ترمیم و ساخت بافت های بدن و عضلات كمك می كند و سبب تأمین ویتامین B6 و B12 و مواد معدنی (آهن و...) نیز می گردد.
 تعداد واحدهای مورد نیاز از مواد پروتئینی به شرایط زیر بستگی دارد:
• میزان انرژی مورد نیاز روزانه
• غلظت قند خون
یك واحد گوشت و جانشین های آن شامل چه غذاهایی است؟
1 واحد
 30 گرم گوشت قرمز، ماكیان یا ماهی پخته شده یا 30 گرم پنیر بصورت زیر:
 1 عدد ران كوچك مرغ یا 1 قوطی كبریت پنیر یا 30 گرم ماهی تن نصف لیوان حبوبات پخته شده یا 20 عدد تخم مرغ
بهترین راه برای خرید، پخت و مصرف غذاهای پروتئینی چیست؟
• سعی كنید كم چربی ترین گوشت را بخرید.
• پوست مرغ دارای چربی زیاد است؛ قبل از پخت پوست آن را كامل جدا كنید.
• سعی كنید كه گوشت را بدون افزودن چربی طبخ كنید.
• به جای سرخ كردن تخم مرغ، آن را با پوست آب پز كنید.
• برای طعم بخشیدن بیشتر به این مواد از آبغوره، آب لیمو، سس گوجه فرنگی و.. استفاده كنید.
• فرآورده های گوشتی نظیر سوسیس، كالباس و همبرگر دارای چربی زیادی هستند، بنابراین مصرف آنها را به حداقل برسانید.
• سعی كنید ماهی بیشتر مصرف كنید و به جای سرخ كردن ماهی، آن را بصورت آب پز، بخار پز و یا كبابی مصرف نمایید.
روغن ها و چربی ها شامل چه غذاهایی است؟
 همان طور كه در هرم مواد غذایی مشاهده می كنید روغن ها و چربی ها در قله هرم قرار دارند. یعنی باید مصرف آنها را به حداقل رساند. بعضی از چربی ها و روغن ها دارای چربی های اشباع و كلسترول می باشد كه برای سلامتی مضر است. مصرف این غذاها انرژی فراوانی در بدن شما تولید می كند ولی مواد مغذی كمی به بدنتان می رساند. غذاهای پرچربی شامل كره، مارگارین، سس سالاد، روغن ها، مایونز، خامه، پنیرخامه ای، سرشیر، چیپس سیب زمینی و... می باشد.
یك واحد از روغن ها و چربی ها شامل چه غذاهایی است؟
1 واحد
 1 قاشق مرباخوری روغن (آفتابگردان، ذرت، زیتون، سویا، پنبه دانه) یا 10 عدد زیتون كوچك
2 واحد
 1 قاشق مرباخوری مارگارین+ 2 قاشق مرباخوری تخمه كدو یا 12 عدد بادام خشك، در هر وعده غذایی ممكن است 2-1 واحد از این مواد مورد نیاز باشد.
مواد قندی شامل چه غذاهای است؟
 همان طور كه مشاهده می كنید مواد قندی (نوشابه، شربت، مربا، شكر و عسل، آب نبا، شكلات) نیز در رأس هرم قرار دارند، بنابراین باید از این مواد به مقدار بسیار كم مصرف نمایید (تا حدامكان مصرف نكنید). این مواد سبب تولید انرژی در فرد می شود اما هیچ ماده مغذی به بدن نمی رسانند. بعضی از مواد قندی مثل كیك، دسرها و انواع شیرینی ها حاوی مقدار زیادی چربی نیز می باشند. مصرف كم این مواد نیز به كاهش وزن كمك می كند و قند خونتان را نیز كنترف می نماید.
یك واحد مواد قندی شامل چه غذاهایی است؟
1 واحد
 1 عدد شیرینی (1 قطعه 3 سانتی متر) یا 1 قاشق مرباخوری شربت
 لازم به ذكر است كه مصرف مواد قندی باعث می شود قند خون به سرع بالا رود.
چند نكته مهم:
• سعی كنید روزانه از تمام گروه های مواد غذایی استفاده كنید.
• سعی كنید غذاهای متنوع مصرف كنید تا مواد معدنی و ویتامین ها به مقدار كافثی به بدنتان برسد.
• به اندازه كافی مواد نشاسته ای، سبزی ها و ماست و شیر مصرف كنید.
• روزانه از مواد پروتئینی نیز استفاده نمایید.
• در هر وعده غذایی باید سعی كنید كه حداقل از هر 3 گروه غذایی مختلف استفاده نمایید؛ برای مثال ساندویج تخم مرغ كه در آن گوجه فرنگی، كاهو و جعفری استفاده شده باشد.
• مواد غذایی كه روزانه مصرف می كنید به 3 وعده اصلی و 3 میان وعده تقسیم نمایید.
• غذا خوردن منظم در تنظیم میزان قند خون اثر زیادی دارد به خصوص اگر قرص یا انسولین مصرف می كنید.
• گنجاندن سبزی ها و میوه ها به مقدار كافی در غذای روزانه را فراموش نكنید.
• به هنگام طبخ غذا از نمك كمتری استفاده كنید و سعی نمایید كه پس از پخت، نمك به غذا اضافه نكنید.
• از گیاهان معطر و ادویه های فاقد نمك برای طعم دادن به غذا استفاده كنید.
• از غذاهای كنسرو شده كه در طی فرآیندهای صنایع غذایی نمك به آنها افزوده می شود كمتر استفاده كنید.
• مصرف هفتگی تخم مرغ را محدود كنید (حداكثر هفته ای 2 بار)
• به هنگام مصرف روغن، هیچ گاه روغن را در ظرف سرازیر نكنید.
• روزانه 8-6 لیوان مایعات بدون شیرینی بخورید.
• سعی كنید وزن مطلوب خود را حفظ نمایید.
• مغزهای گردو، بادام و... در گروه چربی ها قرار می گیرند و هر واحد آنها برابر 2 قاشق غذا خوری است.