سالمندی (عبور از مرز ۶۰ سالگی )

سازمان بهداشت جهانی سالمندی را به ترتیب زیر تعیین می کند :

سالمند جوان
 ۷۴-۶۰ سال
 
سالمند
 ۹۰ – ۷۴ سال
 
سالمند پیر
 ۹۰ سال به بالا
 

در آغاز قرن بیست ویکم قرار داریم قرنی که امید به زندگی برای جهانیان  از مرز ۶۶ سال گذشته است .

سالخوردگی جمعیت :

سالخوردگی جمعیت عبارتست از مرحله ای که طی آن افراد سالمند نسبت بیشتری از کل جمعیت را به خود اختصاص می دهد . با کاهش میزان باروری کلی از یک سو و کاهش میزان مرگ وافزایش امید به زندگی از سوی دیگر ، ساختار سنی جمعیت از گروههای سنی جوان تر به پیرتر تغییر می یابد.

جهان در حال پیر شدن :

هر سال حدود  ۷ /۱ %   به جمعیت جهان  افزوده میشود .این افزایش برای جمعیت ۶۵ سال و بالاتر  ۵/۲%  است .واین فاصله ترکیب سنی جهان را به سوی پیر شدن سوق میدهد .

پیش بینــی میشــــود :

ربع قرن دیگر جمعیت سالمندان به ۲/۱ میلیــــارد نفر یعنی ۱۴%جمعیت جهان  برسد .

در سال ۲۰۵۰ حدود ۲ بیلیون یعنی به  ۲۱% جمعیت جهان برسد و  برای اولین بار در تاریخ در سال ۲۰۵۰جمعیت زیر ۱۵ سال و بالای ۶۰ سال مساوی می شوند یعنی هر کدام ۲۱% .

در سال ۲۰۰۰ ،۲۰% از جمعیت اروپا ، پیر ترین قاره جهان سالمند بوده  و در سال ۲۰۵۰ حدود ۳۷% جمعیت آن ر ا  سالمندان تشکیل میدهد . آفریقا جوانترین قاره جهان ، در سال ۲۰۰۰ ، ۵%  جمعیت سالمند  ودر سال ۲۰۵۰ ، ۱۰%جمعیت سالمندان را دارد.

برخی از مسائل و مشکلاتی که در کشورهای در حال توسعه بر مسئله سالمندی تاثیر می گذارند :

۱٫ نرخ رشد بالاتر جمعیت به معنی جمعیت سالمند بیشتر در آینده خواهد بود

۲٫ این کشور ها هنوز با مشکلات ناشی از توسعه دست به گریبان هستند و به بررسی مسائل مرتبط با پیر شدن جمعیت نمی اندیشند .در نتیجه برای آینده پیش بینی های لازم بعمل نیاورده به طور ناگهانی با پدیده سالمندی  جمعیت و دشواریهای حاصل از آن روبرو خواهند شد.

۳٫ در کشورهای در حال توسعه سرعت سالخوردگی جمعیت بیشتر است و در مقایسه با کشور های توسعه یافته ، مدت زمان کمتری طول می کشد تا جمعیت سالمندان ۲ برابر شود . بنابراین ، این کشورها آمادگی کافی برای رویارویی با این وضعیت را نخواهند داشت و این مسئله بعنوان تغییری در نظام اجتماعی ، مشکلات بسیاری برای آنان بوجود خواهد آورد .

۴٫ بر خلاف کشورهای توسعه یافته ، در این کشورها درصد بالایی از سالمندان در مناطق روستایی زندگی می کنند. گفته می شود تا سال ۲۰۲۵ ، ۸۲% از سالمندان کشور های توسعه یافته در شهرها زندگی خواهند کرد . حال آنکه این رقم برای کشورهای در حال توسعه ۵۰% خواهد بود .

۵٫ در کشورهای در حال توسعه سالمندان معمولاٌدر خانواده های گسترده ، که چند نسل را در بر می گیرد زندگی می کنند و تعداد سالمندانی که تنها به سر می برند نسبت به کشورهای پیشرفته کمتر است .

۶٫ از آنجا که در کشورهای در حال توسعه نظام های حمایت اجتماعی آنقدر وسیع نیستند تا همه سالمندان را پوشش دهند ، خانواده مهمترین پشتوانه و بهترین منبع حمایت مالی و اجتماعی و معنوی برای سالمندان محسوب می شود .

با توجه به تفاوتهای مذکور در بالا ، کشورهایی با شرایط کشور ما نمی توانند در مورد رسیدگی به مسئله پیر شدن جمعیت ، از کشورهای توسعه یافته تقلید کرده و براساس شیوه های آنان برنامه ریزی نمایند . همانطور که شرایط و  مسائل ما متفاوت هستند ، نیازهای ما هم متفاوت بوده ، سیاست ها و برنامه ریزی های متفاوتی را طلب میکند.

چرا جمعیتی سالخورده می شود؟

* موفقیت در برنامه های تنظیم خانواده سبب شده میزان باروری کلی  (Total Fertility) TFRدر کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما کاهش یابد بنابراین تعداد فرزند آوری کمتر شده ، به جمعیت بزرگسالانی که روزی پیر خواهند شد افزوده می شود .

* بهبود شرایط بهداشتی و درمانی سبب کاهش مرگ ومیر شده در عوض امید به زندگی (Life Expectancy) طولانی تر افزایش یافته است . در کشور ما عمر متوسط برای مردان ۶۷ سال و برای زنان ۷۰ سال می باشد.

* در موارد نادر ، رویدادهایی سبب می شود جمعیت جوان یک منطقه از بین بروند همین امر سبب افزایش میزان درصد جمعیت سالخورده می شود مانند آفریقا جوان ترین قاره جهان که شیوع ایدز در آنجا و مرگ ومیر جوانان ، افزایش در صد جمعیت سالخورده را در پی داشته است .

ترکیب جمعیتی ایران

شاخصهای آماری نشان میدهد که پیر شدن جمعیت در کشور ما آغاز شده است و پیش بینی میشود که در فاصله سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ به میانه  سنی جمعیت کشور ۱۰ سال افزوده شود۰( سال ۷۵، ۴/۱۹ – سال ۱۴۰۰ ، ۲/۳۲ میرسد )

سرشماری ۱۳۷۵ نشان داد که ۶/۶ % از جمعیت کشورمان افراد ۶۰ سال و بالاتر هستند (یعنی حدود ۷/۳ میلیون نفر ) بر اساس سرشماری DHS این رقم به۸/۷ % رسیده  و پیش بینی میشود که ظرف ۲۰ سال آینده به بیش از ۲ برابر حدود ۵/۸ میلیون نفر افزایش یابد و در واقع شدت سالخوردگی در کشور از سال ۱۴۱۰ به بعد خود نمایی می کندو این به معنای انفجار جمعیت سالمند در کشور ماست  .

هم اکنون بیش از ۵۰% از جمعیت کشور ما زیر ۲۰ سال است و سالمندان بالای ۶۰ سال حدود ۸/۷ % از کل جمعیت را تشکیل می دهد این ارقام نشاندهنده این است که کشور ما کشور جوانی است و برآوردن نیازها و تامین آتیه مناسب برای جمعیت جوان آن مستلزم برنامه ریزی ها وسیاستگذاریهای ویژه می باشد .

از طرف دیگر اگرچه عدد۸/۷ % عدد کوچکی بنظر میرسد اما در مدت زمان کوتاهی این رقم آنقدر بزرگ خواهد شد که ناگهان با جمعیت بزرگی از سالمندان مواجه خواهیم شد . بنابراین جامعه ما فقط با مشکلات مربوط به جوانان دست به گریبان نیست و ما هم برای رسیدگی به مسائل جوانان باید برنامه ریزی کنیم و هم باید برای جمعیت سالمندی که به زودی با آن روبرو خواهیم شد آمادگی لازم را داشته باشیم .