1- در حدیثى از امیرمؤمنان على علیه السلام مى‏خوانیم: «أَلصَّلَاةُ عَلَى النَّبِىِّ وَ آلِهِ أَمْحَقُ لِلْخَطَایَا مِنَ الْمَاءِ إِلَى النَّارِ و السَّلَامُ عَلَى النَّبِىِّ أَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ رِقَابٍ؛ صلوات بر پیامبر و آل او گناهان را محو مى‏كند، شدیدتر از آنچه آب، آتش را خاموش مى‏كند و سلام بر پیامبر و آل او افضل است از آزاد كردن بردگان» «2»

2- در حدیثى از امام صادق علیه السلام مى‏خوانیم: «إِذَا ذُكِرَ النَّبِىُّ فَأَكْثِرُوا الصَّلَاةَ عَلَیْهِ فَإِنَّهُ مَنْ صَلَّى‏ عَلَى النَّبِىِّ صَلَاةً وَاحِدَةً صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ أَلْفَ صَلَاةٍ فِی أَلْفِ صَفٍّ مِنَ الْمَلائِكَةِ وَ لَمْ یَبْقَ شَی‏ءٌ مِمَّا خَلَقَهُ اللَّهُ إِلَّا صَلَّى‏ عَلَى‏ [ذلِكَ‏] الْعَبْدِ لِصَلَاةِ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ صَلَاةِ مَلائِكَتِهِ فَمَنْ لَمْ یَرْغَبْ فِی هَذَا فَهُوَ جَاهِلٌ مَغْرُورٌ قَدْ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ؛ هنگامى كه نام پیامبر برده شود بسیار صلوات بر او بفرستید، چرا كه هركس یك صلوات بر پیامبر اكرم بفرستد خداوند هزار صلوات و درود در هزار صفّ از ملائكه، بر او مى‏فرستد، و چیزى از مخلوقات خدا باقى نمى‏ماند، مگر این كه به خاطر صلوات خدا و فرشتگانش بر او صلوات مى‏فرستند و هر كس به چنین پاداش عظیمى علاقه نداشته باشد، جاهل مغرورى است كه خدا و رسول خدا و اهل بیتش از او بیزارند» «1»

3- در حدیث دیگرى از رسول خدا صلى الله علیه و آله مى‏خوانیم: «كُلُّ دُعَاءٍ مَحْجُوبٌ حَتَّى‏ یُصَلَّى‏ عَلَى النَّبِىِّ؛ هیچ دعایى به اجابت نمى‏رسد مگر اینكه صلوات بر پیامبر فرستاده شود «2»».

4- باز در حدیث دیگرى از همان حضرت مى‏خوانیم: «أَلصَّلَاةُ عَلَىَّ نُورٌ عَلَى الصِّرَاطِ؛ صلوات بر من نور صراط (در قیامت) است «3»».

5- در حدیث دیگرى از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام نقل شده كه فرمود: «مَا فِی الْمِیزَانِ شَیْ‏ءٌ أَثْقَلَ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَتُوضَعُ أَعْمَالُهُ فِی الْمِیزَانِ فَتَمِیلُ بِهِ فَیَخْرُجُ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ فَیَضَعُهَا فِی میزَانِهِ فَتَرَجَّحُ؛ در ترازوى سنجش اعمال (در قیامت) چیزى سنگین‏تر از صلوات بر محمّد و آل محمّد نیست، كسانى‏ هستند كه اعمالشان را در ترازوى سنجش عمل مى‏گذارند، سبك و ناچیز است سپس صلوات بر آن حضرت را بیرون آورده و بر آن مى‏نهند سنگینى مى‏كند و برترى مى‏یابد». «1»

6- در حدیث دیگرى از خود آن حضرت آمده است: «صَلُّوا عَلَیَّ فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَیَّ زَكَاةٌ لَكُمْ؛ صلوات بر من بفرستید، چرا كه صلوات بر من، باعث نموّ (روح و جان) شما مى‏شود» «2»

7- در حدیث دیگرى از آن حضرت آمده است: «إِذَا كَانَ یَوْمُ الْخَمِیسِ بَعَثَ اللَّهُ مَلَائِكَةً مَعَهُمْ صُحُفٌ مِنْ فِضَّةٍ وَ أَقْلَامٌ مِنْ ذَهَبٍ یَكْتُبُونَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ أَكْثَرَ النَّاسِ عَلَىَّ صَلَاةً؛ روز پنج‏شنبه كه مى‏شود خداوند فرشتگانى را با لوح‏هایى از نقره و قلمهایى از طلا مى‏فرستد تا نام كسانى را كه روز پنج شنبه و شب جمعه بیشتر از همه بر من صلوات مى‏فرستند، بنویسند «3»».

8- در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام از پیغمبر اكرم صلى الله علیه و آله چنین نقل شده است كه روزى به على علیه السلام فرمود: «أَلَا أُبَشِّرُكَ؟ قَالَ: بَلَى‏ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَإِنَّكَ لَمْ تَزَلْ مُبَشِّراً بِكُلِّ خَیْرٍ. فَقَالَ: أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ آنِفاً بِالْعَجَبِ. فَقَالَ أَمیرُالْمُؤْمِنینَ: وَ مَا الَّذِی أَخْبَركَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: أَخْبَرَنِی أَنَّ الرَّجُلَ مِنْ أُمَّتِی إِذَا صَلَّى‏ عَلَیَّ فَأَتْبَعَ بِالصَّلَاةِ عَلَى‏ أَهْلِ بَیْتِی فُتِحَتْ لَهُ أبْوَابُ السَّمَاءِ وَ صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِكَةُ سَبْعِینَ صَلَاةً وَ أَنَّهُ إِنْ كَانَ مِنَ الْمُذْنِبِینَ تَحَاتُّ عَنْهُ الذُّنُوبُ كَمَا تَحَاتُّ الْوَرَقُ مِنَ الشَّجَرِ؛ آیا به تو بشارت بدهم؟ على علیه السلام عرض كرد: آرى پدر و مادرم فدایت، تو همیشه بشارت دهنده به همه نیكى‏ها بوده‏اى.

پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: جبرئیل الآن از چیز عجیبى به من خبر داد، امیرمؤمنان علیه السلام پرسید: چه خبرى داده، اى رسول خدا؟ فرمود: به من خبر داد كه یكى از امّت من‏ هنگامى كه صلوات بر من مى‏فرستد و به دنبال آن صلوات بر اهل بیتم؛ درهاى آسمان به روى او گشوده مى‏شود و فرشتگان هفتاد صلوات بر او مى‏فرستند و اگر از گنه‏كاران باشد، گناهانش فرو مى‏ریزد آن گونه كه برگها از درختان مى‏ریزند «1»».

9- در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «أَكْثِرُوا الصَّلَاةَ عَلَیَّ فَإِنَّ اللَّهَ وَكَّلَ بِی مَلَكاً عِنْدَ قَبْرِی فَإِذَا صَلَّى‏ عَلَىَّ رَجُلٌ مِنْ أُمَّتِی قَالَ ذَلِكَ الْمَلَكُ یَا مُحَمَّدُ: إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ صَلَّى‏ عَلَیْكَ السَّاعَةَ؛ زیاد صلوات بر من بفرستید؛ چرا كه خداوند فرشته‏اى را نزد قبر من مأمور ساخته كه هر فردى از امّت من، صلوات بر من بفرستد آن فرشته مى‏گوید: فلان كس، فرزند فلان، هم اكنون بر تو صلوات فرستاد». «2»

10- در حدیثى از امام باقر علیه السلام از رسول خدا صلى الله علیه و آله چنین نقل شده است: «مَنْ صَلَّى‏ عَلَیَّ إِیمَاناً وَاحْتِسَاباً إِسْتَأْنَفَ الْعَمَلَ؛ هر كس از روى ایمان و به خاطر خداوند، بر من صلوات بفرستد (تمام گناهانش بخشوده خواهد شد و) اعمال خود را از نو آغاز مى‏كند «3»».

11- نه تنها به هنگام ذكر نام پیامبر صلى الله علیه و آله باید صلوات بر او فرستاد، بلكه به هنگام نوشتن نیز تأكید شده است كه صلوات را بنویسند؛ آن گونه كه در حدیثى از پیامبراكرم صلى الله علیه و آله مى‏خوانیم: «مَنْ صَلَّى‏ عَلَىَّ فِی كِتَابٍ لَمْ تَزَلِ الْمَلَائِكَةُ تَسْتَغْفِرُ لَهُ مَادَامَ اسْمِی فِی ذلِكَ الْكِتَابِ؛ كسى كه در نوشته‏اى صلوات بر من بنویسد، فرشتگان- مادامى كه اسم من در آن نوشته است- براى او استغفار مى‏كنند «4»».

12- عایشه از پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نقل مى‏كند كه فرمود: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَلْقَى اللَّهَ غَداً رَاضِیاً فَلْیُكْثِرِ الصَّلَاةَ، عَلَىَّ؛ كسى كه دوست دارد خدا را فرداى قیامت ملاقات كند در حالى كه از او خشنود باشد، پس زیاد بر من صلوات بفرستد «1»».

كوتاه سخن این كه روایات بسیار فراوانى در این زمینه نقل شده، كه از اهمیّت فوق‏العاده صلوات و درود بر پیامبر و آل حكایت مى‏كند، به گونه‏اى كه در كمتر عملى از اعمال، این همه ثواب و فضیلت دیده مى‏شود و آنچه ما در احادیث دوازده‏گانه بالا آوردیم، در واقع بخش كوچكى از آن است.

***

 پاسخ به چند سؤال‏

1- این همه اهمیّت براى چیست؟

در اینجا قبل از هر چیز، این سؤال پیش مى‏آید كه این همه اهمیّت براى چیست؟ و چه فلسفه‏اى در صلوات بر پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نهفته شده است؟

در پاسخ این سؤال مى‏توان گفت كه نخستین فلسفه آن این است كه پیامبراكرم صلى الله علیه و آله و مقام شامخ او فراموش نشود، و لازمه آن این است كه اسلام و برنامه‏هاى اسلامى متروك نمى‏شود و به این ترتیب ادامه صلوات بر پیامبر صلى الله علیه و آله رمز بقاى اسلام و نام مبارك او است.

دیگر این كه این صلوات و درود سبب مى‏شود كه ما به مقام والاى آن حضرت بیشتر آشنا شویم و از اخلاق و اعمال و صفاتش الگو بگیریم و لذا از بعضى از تعبیرات استفاده مى‏شود كه صلوات بر آن حضرت، باعث پاكیزگى اخلاق و طهارت اعمال و ریزش گناهان ما مى‏شود؛ چنان كه در زیارت جامعه مى‏خوانیم: «وَ جَعَلَ صَلَاتَنَا عَلَیْكُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وِلَایَتِكُمْ طِیباً لِخُلْقِنَا وَ طَهَارَةً لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْكِیَةً لَنَا وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا؛ خداوند صلوات ما را بر شما (پیامبر و آل پیامبر) و ولایت ما را نسبت‏ به شما، سبب پاكیزگى اخلاق، طهارت نفوس و نموّ و رشد معنوى و كفّاره گناهان ما قرار داده است» «1».

در روایات متعدّد دیگرى نیز اشاره به بخشودگى گناهان، به هنگام درود بر پیامبر و آل او شده است.

از طرفى صلوات و درود بر پیامبر و آل او، رحمت تازه الهى را بر روح پاك آنها فرو مى‏فرستد و از آنجا كه آنها منبع فیض‏اند، از سوى آنها به امّت نیز سرازیر مى‏شود بنابراین، درود و رحمت بر آنها، در واقع درود و رحمت بر خود ما است.

اضافه بر این، فرستادن صلوات و درود بر آن بزرگواران، نوعى حق‏شناسى و قدردانى و تشكّر از زحماتى است كه براى هدایت امّت كشیده‏اند و بى شكّ این حقّ‏شناسى و قدردانى اجر و پاداش الهى دارد.

2- آیا صلوات بر پیامبر براى او اثرى دارد؟

سؤال دیگرى كه در اینجا مطرح است این است كه آیا صلوات و درود بر پیامبر و آل او، در مقام و منزلت آنها اثر دارد؟

گاه بعضى از ناآگاهان مى‏گویند: هیچ اثرى ندارد چون آنها به مقاماتى كه باید برسند، رسیده‏اند؛ ولى سستى این سخن با توجّه به این كه سیر تكاملى انسان هیچ حدّ و مرزى را نمى‏شناسد و به سوى نامتناهى پیش مى‏رود، آشكار مى‏شود و لذا با صراحت در بعضى از دعاها كه در تشهّد و غیر آن خوانده مى‏شود، عرضه مى‏داریم:

 «وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ؛ درجه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله را بالاتر از آنچه هست، بالا ببر». «2»

از این رو، قرآن مجید نیز با صراحت مى‏گوید: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً؛ خدا و فرشتگانش بر پیامبراكرم‏ درود و رحمت مى‏فرستند، اى كسانى كه ایمان آورده‏اید بر او درود بفرستید و سلام گویید و تسلیم (فرمان او) باشید» «1»

تعبیر به فعل مضارع «یُصَلُّونَ» دلیل بر ادامه این رحمت است و به یقین هر مسلمانى كه سخن از توحید و اسلام مى‏گوید، رحمت تازه‏اى براى بنیانگذار این آیین نوشته مى‏شود و این رحمت با انجام اعمال او نیز تداوم مى‏یابد، چرا كه این سنّت‏هاى حسنه را او بنیان نهاد.

3- با چه الفاظى درود بفرستیم؟

سؤال دیگرى كه در اینجا مطرح است، این است كه چگونه و با چه الفاظى باید بر آن حضرت صلوات فرستاد؟

در این زمینه نیز روایات متعدّدى از طرق شیعه و اهل سنّت به ما رسیده و در همه آنها تأكید شده است كه باید آل محمّد علیهم السلام به هنگام فرستادن صلوات ذكر شوند، كه ما در اینجا به ذكر چند روایت از طرق اهل سنّت، بسنده مى‏كنیم:

در «الدّر المنثور» از «صحیح بخارى» و «مسلم» و «ابو داود» و «ترمذى» و «نسائى» و «ابن ماجه» و «ابن مردویه» و گروه دیگرى، از «كعب بن عجره» نقل شده كه مردى خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله عرض كرد: «أَمَّا السَّلَامُ عَلَیْكَ فَقَدْ عَلِمْنَاهُ فَكَیْفَ الصَّلَاةُ عَلَیْكَ؛ سلام بر تو را مى‏دانیم چگونه است، امّا صلوات و درود بر تو باید چگونه باشد؟» پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود بگو: «أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ عَلَى‏ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّیْتَ عَلَى‏ آلِ إِبْراهِیمَ إِنَّكَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ. أَلَّلهُمَّ بَارِكْ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ على آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى‏ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّكَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ»

نویسنده تفسیر «الدّر المنثور» اضافه بر حدیث فوق، هیجده حدیث دیگر نقل‏ كرده كه در همه آنها تصریح شده كه «آل محمّد» را باید به هنگام صلوات ذكر كرد؛ این احادیث از كتب مشهور و معروف اهل سنّت از گروهى از صحابه از جمله «ابن عبّاس»، «ابوسعید خدرى»، «ابوهریره»، «طلحه»، «ابومسعود انصارى»، «بریده»، «ابن مسعود»، «كعب بن عجره» و «امیرمؤمنان على علیه السلام» نقل شده است «1»

در «صحیح بخارى» «2»  روایات متعدّدى در این زمینه نقل شده و در «صحیح‏مسلم» «3»

 نیز، دو روایت آمده است و جالب این كه در «صحیح مسلم» با آن كه در احادیث فوق چند بار «محمّد و آل محمد»، با هم ذكر شده، عنوانى را كه براى این باب انتخاب كرده «باب الصّلاة على النّبى صلّى اللّه علیه و سلّم» (بدون ذكر آل) مى‏باشد!

این نكته نیز لازم به یادآورى است كه در بعضى از روایات اهل سنّت و بسیارى از روایات شیعه، حتّى كلمه «عَلَى‏» میان «محمّد و آل محمّد» فاصله نشده است و كیفیّت صلوات به این صورت است: «الَّلهُمَّ صَلِّ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».

این سخن را با حدیثى از «صواعق ابن حجر» «4» پایان مى‏بریم. او نقل مى‏كند كه پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: «لَاتُصَلُّوا عَلَىَّ الصَّلَاةَ الْبَتْرَاءَ! فَقَالُوا: وَ مَا الصَّلَاةُ الْبَتْرَاءُ؟ قَالَ:

یَقُولُونَ: «أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ» وَ تُمْسِكُونَ؛ بَلْ قُولُوا: أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛ هرگز صلوات ناقص و ناتمام بر من نفرستید! عرض كردند: صلوات ناقص و ناتمام چیست؟ فرمود: اینكه فقط بگوئید: «أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ» سپس امساك كنید، بلكه بگوئید: «أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ آل مُحَمَّدٍ»».

در جلد اوّل كنز العمّال نیز روایات متعدّدى در این زمینه دیده مى‏شود.

4- صلوات و درود واجب است، یا مستحب؟

سؤال دیگر این كه آیا صلوات فرستادن بر پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله واجب است یا مستحبّ؟ ظاهر آیه شریفه پنجاه و شش سوره احزاب «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبیِّ ....» وجوب است؛ زیرا مى‏دانیم امر، ظاهر در وجوب مى‏باشد مگر این كه قرینه‏اى بر خلاف آن قائم شود و در این آیه خداوند امر به صلوات و سلام بر پیامبر كرده است؛ بنابراین، حدّاقل لازم است یك بار بر آن حضرت صلوات و درود و سلام فرستاد؛ این در حالى است كه مشهور فقهاى شیعه و جمعى از فقهاى اهل سنّت معتقد به وجوب صلوات در تشهّد هستند.

 «ابن قُدامه» فقیه معروف اهل سنّت در كتاب «المغنى» مى‏گوید: در تشهّد اوّل، باید بر پیامبر صلوات بفرستد و بگوید: «أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ عَلَى‏ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّیْتَ عَلَى‏ إِبْرَاهِیمَ ... وَ هِىَ واجبةٌ فی صحیح الْمَذْهَب وَ هُو قول الشّافعى و اسحاق ...؛ صلوات فرستادن بر پیامبر و آلش در فتواى صحیح واجب است و «شافعى» و «اسحاق» نیز بر همین عقیده‏اند». سپس از «ابن راهویه» (از فقهاى اهل سنّت) نقل مى‏كند: «لو أنّ رجلًا ترك الصَّلَاة عَلَى النّبى صلى الله علیه و آله فِى التشهّد بَطَلَتْ صَلَاتُهُ؛ اگر كسى صلوات بر پیامبر را در تشهّد ترك كند، نمازش باطل است» سپس مى‏افزاید: ظاهر مذهب «احمد» (امام معروف اهل سنّت) نیز وجوب آن است. «1»

نویسنده كتاب «التّاج الجامع للاصول» (شیخ منصور على ناصف) در ذیل آیه پنجاه و شش سوره احزاب (إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ ...) تصریح مى‏كند كه‏ ظاهر آیه این است كه صلوات و سلام، بر پیامبر اكرم واجب است و این سخن مورد اتّفاق علما مى‏باشد «1».

5- مفهوم واقعى صلوات‏

آخرین سؤالى كه در اینجا مطرح است این است كه مفهوم صلوات چیست؟

معروف در میان علما و دانشمندان این است كه صلوات اگر از سوى خداوند باشد به معناى رحمت است و اگر از سوى فرشتگان و انسانها باشد به معناى طلب رحمت است. یا به تعبیرى كه در روایت امام كاظم علیه السلام آمده است در پاسخ این سؤال كه معناى صلوات خدا و ملائكه و مؤمنان در آیه شریفه «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ ...» چیست؟ فرمود: «صَلَاةُ اللَّهِ رَحْمَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ صَلَاةُ الْمَلَائِكَةِ تَزْكِیَةٌ مِنْهُمْ لَهُ، وَ صَلَاةُ الْمُؤْمِنینَ دُعَاءٌ مِنْهُمْ لَهُ؛ صلوات خداوند رحمتى از ناحیه او است و صلوات ملائكه، تقدیس و پاك شمردن آنها است نسبت به پیامبر صلى الله علیه و آله و صلوات مؤمنین، دعا و تقاضاى رحمت است از آنها براى پیامبر صلى الله علیه و آله». «2»

بعضى معتقدند تمام این معانى به یك اصل باز مى‏گردد و آن ثناى جمیل است خواه به صورت فرستادن رحمت بوده باشد، یا تقدیس و پاك شمردن، و یا تقاضاى رحمت، كه هر كس به مقتضاى حال خودش آن را انجام مى‏دهد. «3»

و از آنجا كه ریشه اصلى این لغت، «صَلْى» (بر وزن سعى) به معناى در آتش افكندن، یا سوختن و برشته شدن در آتش است، بعضى معتقدند كه صلوات به معناى دور كردن آتش عذاب الهى است، كه نتیجه آن رحمت یا تقاضاى رحمت است؛ ولى بعضى میان «صَلْو» كه به اصطلاح ناقص واوى است، با «صَلْى» كه ناقص‏ یایى است، فرق گذاشته‏اند و معناى اخیر را مربوط به «صَلْى» دانسته‏اند و معانى قبل را مربوط به «صَلْو». (دقّت كنید!)

به هر حال، تمام اینها نشان مى‏دهد كه با هر صلوات و سلامى كه به پیامبر صلى الله علیه و آله فرستاده مى‏شود، رحمت تازه‏اى بر روان پاك او نازل مى‏گردد و بعید نیست كه این رحمت از ناحیه آن منبع عظیم الهى، به سوى امّتش نیز سرازیر شود. از همین رو صلوات و درود بر پیامبر صلى الله علیه و آله مایه رحمت و پاكى و آمرزش براى خود انسان است.

--------------

منبع: پیام امام امیرالمؤمنین علیه‏السلام (اثر آیه الله مکارم شیرازی )، ج‏3، ص: 194