در هر دوره ای كه
شیعیان تحت فشار حكومتها نبوده اند، عزاداری برای ائمه اطهار و فاطمه زهرا ـ سلام الله
علیها ـ بیشتر می
شده و شیعیان با خیالی آسوده تر و آشكارا به عزاداری می پرداخته اند.
اما در دوره هایی كه این فشار و تهدید از ناحیه حكومت و حاكمان وجود داشته، عزاداری
كمتر، و به صورت مخفیانه صورت می گرفته و به واسطه همین امر در دوره های اخیر كه شیعه
كمتر احساس خطر كرده عزاداری برای حضرت زهرا و سایر معصومین ـ علیهم السلام ـ بیشتر
و بهتر شده است. ابن اثیر می نویسد: «در قرن سوم و چهارم و پنجم و همزمان با تشكیل
دولت های آل بویه در عراق و حمدانیون در سوریه و فاطمیون در مصر، مذهب شیعه گسترش یافت و مراسم عزاداری توسعه یافت.»[1] هرچند بیشتر
این عزاداریها، مختص سالار شهیدان امام حسین ـ علیه
السلام ـ بوده است. اما به هر حال عزاداری برای سائر ائمه و حضرت زهرا ـ سلام الله
علیها ـ هم به صورتی محدود وكمتر قطعاً برگزار می شده است «با گسترش تسلط دیلمیان بر
بغداد در این شهر كه از سالها پیش مركز اجتماع شاعران شیعی بود انجمن ها تشكیل گردید
كه در آن فضیلت های اهل بیت را نقل نموده و بر مظلومیت آنان اشك می ریختند.»[2]
در دوره هایی كه حاكمان سنی حاكمیت داشتند، شیعیان نمی توانستند عزاداری كنند به عنوان نمونه در دوران حكومت عباسیان «... علویان یا از دم تیغ گذشتند و یا در سیاه چالها پوسیدند و یا از ترس جان گمنام در دهكده ها و بیغوله ها بسر می بردند... نوحه گری در مجلس های سری و سپس بر سر بازارها بر دختر پیغمبر و ستمهایی كه بر او و فرزندان او رفته است آغاز شد.»[3]
ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ به مسئله عزاداری اهمیت خاصی می دادند و در گسترش آن تلاش زیادی داشتند «به جرأت می تواند گفت: ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ در گسترش فرهنگ عزاداری به ویژه دربارة امام حسین ـ علیه السلام ـ نقش بسزایی داشتند.»[4] در دوره های اخیر،که مقداری فضا ی آزادانه برای شیعیان ایجاد گردید وتوانستند برخی از مراسم وشعائر خودرا آزادانه برگزار کنند؛ شاید بتوان گفت ازدوره صفویه به بعد عزاداریها علنی شده، «در دورانهای اخیر، عزاداری از نظر كمیّت و كیفیت رشد می كند. در سالگرد رحلت پیامبر و امامان معصوم و حضرت زهرا ـ علیهم السلام ـ و... مراسم عزداری بر پا می شود».[5] علمای بزرگ ما به ایام شهادت معصومین توجه خاصی داشتند و برای ذكر فضائل آن بزرگواران در ایام شهادت ثواب زیادی قائل بودند، در این رابطه شهید مطهری(ره) می فرماید: «ایام فاطمیه است چرا ذكر فضائل و زندگی اهل بیت پیغمبر این همه اجر و ثواب دارد آنها انسانهای ساخته شده هستند...»[6] و باید توجه داشت كه چون در تاریخ شهادت حضرت زهرا اختلاف نظر وجود دارد، لذا در هر دوره تاریخ مشهور شهادت آن حضرت عزاداری برپا می شود.
البته تعبیر به «دهة فاطمیه» كمتر می شود و بیشتر «ایام فاطمیه» گفته می شود در این ایام، ممكن است در برخی از جاها یك روز و در برخی از جاها چند روز برای آن حضرت عزاداری شود. از طرفی باید توجه داشت كه مصیبت حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ مصیبتی عظیم است و هر چه مصیبت بزرگتر باشد، عزاداری مربوط به آن هم بیشتر خواهد بود. آیت الله وحید خراسانی آن را مصیبت كبری می نامد ایشان می گوید: «... در این مصیبت كبری كه ناموس خدا و بضعة خاتم انبیاء وكفو سید اوصیاء و مادر ائمه هدی نیمه شب دفن شد... به پاخیزیم و آنچه در توان داریم در تعظیم شعائر شهادت او انجام دهیم.»[7] به واسطه همین بزرگی مصیبت است كه شیعیان ممكن است چند روز قبل یا بعد از شهادت اقامه عزا كنند. از طرفی به واسطه نزدیك بودن این دو روزاختلافی، كم كم یك حالت پیوستگی بین ایام به وجود آمده و برخی آن را به دو دهه تقسیم كرده و آن را اختصاص به حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ داده اند. و روایتی در این زمینه وجود ندارد. اما سیره ائمه اطهار و علمای دین بزرگداشت شهادت آن حضرت بوده است.
در فرهنگ دینی ما یكی از برنامه هایی كه نشان دهنده پیوند و دوستی شیعه با اولیای دین و امامان معصوم است،
منبع : مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم
