فرمانده نزن حرف وداع یار می‌آید
نزدیک شد آنروز که آفتاب برآید
پرچم برسد دست ولی از دو کف تو
آنروز تمام غم دوران سرآید
در هر دوره ای كه
شیعیان تحت فشار حكومتها نبوده اند، عزاداری برای ائمه اطهار و فاطمه زهرا ـ سلام الله
علیها ـ بیشتر می
شده و شیعیان با خیالی آسوده تر و آشكارا به عزاداری می پرداخته اند.
اما در دوره هایی كه این فشار و تهدید از ناحیه حكومت و حاكمان وجود داشته، عزاداری
كمتر، و به صورت مخفیانه صورت می گرفته و به واسطه همین امر در دوره های اخیر كه شیعه
كمتر احساس خطر كرده عزاداری برای حضرت زهرا و سایر معصومین ـ علیهم السلام ـ بیشتر
و بهتر شده است. ابن اثیر می نویسد: «در قرن سوم و چهارم و پنجم و همزمان با تشكیل
دولت های آل بویه در عراق و حمدانیون در سوریه و فاطمیون در مصر، مذهب شیعه گسترش یافت و مراسم عزاداری توسعه یافت.»[1] هرچند بیشتر
این عزاداریها، مختص سالار شهیدان امام حسین ـ علیه
السلام ـ بوده است. اما به هر حال عزاداری برای سائر ائمه و حضرت زهرا ـ سلام الله
علیها ـ هم به صورتی محدود وكمتر قطعاً برگزار می شده است «با گسترش تسلط دیلمیان بر
بغداد در این شهر كه از سالها پیش مركز اجتماع شاعران شیعی بود انجمن ها تشكیل گردید
كه در آن فضیلت های اهل بیت را نقل نموده و بر مظلومیت آنان اشك می ریختند.»[2]
در دوره هایی كه حاكمان سنی حاكمیت داشتند، شیعیان نمی توانستند عزاداری كنند به عنوان نمونه در دوران حكومت عباسیان «... علویان یا از دم تیغ گذشتند و یا در سیاه چالها پوسیدند و یا از ترس جان گمنام در دهكده ها و بیغوله ها بسر می بردند... نوحه گری در مجلس های سری و سپس بر سر بازارها بر دختر پیغمبر و ستمهایی كه بر او و فرزندان او رفته است آغاز شد.»[3]
ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ به مسئله عزاداری اهمیت خاصی می دادند و در گسترش آن تلاش زیادی داشتند «به جرأت می تواند گفت: ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ در گسترش فرهنگ عزاداری به ویژه دربارة امام حسین ـ علیه السلام ـ نقش بسزایی داشتند.»[4] در دوره های اخیر،که مقداری فضا ی آزادانه برای شیعیان ایجاد گردید وتوانستند برخی از مراسم وشعائر خودرا آزادانه برگزار کنند؛ شاید بتوان گفت ازدوره صفویه به بعد عزاداریها علنی شده، «در دورانهای اخیر، عزاداری از نظر كمیّت و كیفیت رشد می كند. در سالگرد رحلت پیامبر و امامان معصوم و حضرت زهرا ـ علیهم السلام ـ و... مراسم عزداری بر پا می شود».[5] علمای بزرگ ما به ایام شهادت معصومین توجه خاصی داشتند و برای ذكر فضائل آن بزرگواران در ایام شهادت ثواب زیادی قائل بودند، در این رابطه شهید مطهری(ره) می فرماید: «ایام فاطمیه است چرا ذكر فضائل و زندگی اهل بیت پیغمبر این همه اجر و ثواب دارد آنها انسانهای ساخته شده هستند...»[6] و باید توجه داشت كه چون در تاریخ شهادت حضرت زهرا اختلاف نظر وجود دارد، لذا در هر دوره تاریخ مشهور شهادت آن حضرت عزاداری برپا می شود.
البته تعبیر به «دهة فاطمیه» كمتر می شود و بیشتر «ایام فاطمیه» گفته می شود در این ایام، ممكن است در برخی از جاها یك روز و در برخی از جاها چند روز برای آن حضرت عزاداری شود. از طرفی باید توجه داشت كه مصیبت حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ مصیبتی عظیم است و هر چه مصیبت بزرگتر باشد، عزاداری مربوط به آن هم بیشتر خواهد بود. آیت الله وحید خراسانی آن را مصیبت كبری می نامد ایشان می گوید: «... در این مصیبت كبری كه ناموس خدا و بضعة خاتم انبیاء وكفو سید اوصیاء و مادر ائمه هدی نیمه شب دفن شد... به پاخیزیم و آنچه در توان داریم در تعظیم شعائر شهادت او انجام دهیم.»[7] به واسطه همین بزرگی مصیبت است كه شیعیان ممكن است چند روز قبل یا بعد از شهادت اقامه عزا كنند. از طرفی به واسطه نزدیك بودن این دو روزاختلافی، كم كم یك حالت پیوستگی بین ایام به وجود آمده و برخی آن را به دو دهه تقسیم كرده و آن را اختصاص به حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ داده اند. و روایتی در این زمینه وجود ندارد. اما سیره ائمه اطهار و علمای دین بزرگداشت شهادت آن حضرت بوده است.
در فرهنگ دینی ما یكی از برنامه هایی كه نشان دهنده پیوند و دوستی شیعه با اولیای دین و امامان معصوم است،
منبع : مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم
بعد از رحلت پیامبر
اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ عدهای انصار در سقیفه بنی ساعده جمع شدند
تا سعد بن عباده را بر خود
امیر كنند. وقتی كه این خبر به گوش ابوبكر رسید او به شدت
ناراحت شد و با عمر به سرعت به سوی سقیفه حركت كردند.[1] این در حالی بود كه جنازه
پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ، در اطاق روی زمین بود و علی ـ علیه السّلام ـ مشغول
تغسیل پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ بود.[2] در همان روز رحلت پیامبر اكرم ـ صلّی
الله علیه و آله ـ، با ابوبكر بیعت نمودند و سپس بر جنازه پیامبر كه توسط اهل بیت
غسل و كفن شده بود نماز گزارده و به خاك سپردند.[3]
به ابوبكر خبر رسید، گروهی از بیعت تخلف كرده و در خانه، علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ جمع شدهاند، وی، عمر بن خطاب را فرستاد كه آنها را بیاورد. عمر به در خانه علی ـ علیه السّلام ـ، آمده و آنها را صدا زد، پس خارج نشدند در این هنگام عمر دستور داد هیزم بیاورند و خطاب به اهل خانه گفت: قسم به آن كس كه جان عمر در دست اوست! باید خارج شوید وگرنه خانه را با اهلش به آتش میكشم.[4]
در این هنگام عدهای به خانه علی ـ علیه السّلام ـ حمله ور شده و به آنجا هجوم آوردند و درب خانهاش را به آتش كشیدند و او ـ علی ـ علیه السّلام ـ ـ را به زور از خانه خارج كردند، آنها سیده زنان ـ فاطمه ـ علیها السّلام ـ ـ را پشت درب فشار سختی دادند به حدی كه محسن ـ فرزندش ـ را سقط كرد[5] و سیلی به صورت آن مظلومه زدند.[6]
آری هجوم آنها به خانة زهرا اینگونه بود كه منجر به شهادت حضرت زهرا گردید.
[1] . ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، بیروت، مؤسسة الوفاء، الطبعة الثالثه، 1401 هـ، ج 1، ص 5.
[2] . ابن هشام، سیرة النبی، ترجمه: رسولی محلاتی، كتابفروشی اسلامیه، بی تا، ج 2، ص 430؛ و بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق محمد حمید الله، دار المعارف، مصر، 1959 م، ج 1، ص 582.
[3] . مسعودی، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی، ج 1، ص 657؛ و ابن اثیر، الكامل فی التاریخ، بیروت، دار الفكر، 1398 هـ، ج 2، ص 220.
[4] . ابن قتیبه، پیشین، ص 12؛ و بلاذری، پیشین، ج 1، ص 586؛ طبری، تاریخ الامم، تحقیق: ابوالفضل ابراهیم، مصر، دار المعارف، ج 2، ص 443. و اندلسی، عقد الفرید، بیروت، دار الكتب العلمیه، 1404 هـ، ج 5، ص 13 و 14. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، بیروت، دار الجبل، 1407 هـ ، ج 2، ص 45.
[5] . مسعودی، اثبات الوصیه، قم، منشورات رضی، بی تا، ص 142 و 143؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، الطبعة الثانیه، 1402، ج 28، ص 308.
[6] . علامه مجلسی، پیشین، ج 53، ص 19.
