کند و کاوی در معنای سكولاریسم - قسمت اول

ارسال به

(با تأکید بر مواجهه سروش با سکولاریسم و غرب شناسی  )

اشاره: اولین مواجهه جدی و تأمل برانگیز  ایرانیان با تمدن غربی به جنگهای ایران و روس برمی گردد که فرمانده قشون ایران- عباس میرزا- گویی از شکست مقابل نیروهای مجهز به تسلیحات مدرن آن روز، غافلگیر و شگفت زده، بر آن شد تا در مقام ولیعهدی، از اسرار و مکانیسم این پیشرفت مطلع شود. پس از آن، ارتباطات در ابعاد گوناگون با فرهنگ و تمدن غرب آغاز شد.حاکمان بر این گمان بودند که با انتخاب برخی از آن همه شقوق، پوسته عقب ماندگی را می شکافند و از عواقب و پیامدهای دیگرِ سنت و مدرنیسم غربی در امان، به شیوه سابق حکومت می کنند.لیکن به تعبیر گیدنز، «گردونه خُرد کننده»، قَدَرتر آز آن بود که می نمود.توأم با ورود فرآورده های تکنولوژیکی غرب، انواعی از سیستم های فکری نیز وارد کشور شدند. آشکارترین­شان، در بُعد سیاست و امر حکومت داری بود که در هیأت قانون اساسی، مجلس شورا، ایجاد عدالت خانه، انتخابات دوره ای، رسانه های ارتباطی جمعی و...تبلور یافت. به همین سیاق، اندیشه­هایی چون مارکسیسم، لیبرالیسم، سوسیالیسم،سکولاریسم و... وارد کشور و جامعه شده و منتشر شدند.از آنجایی که پادشاه ظل الله بود و مشروعیت از عالمان دینی می گرفت؛ عالمانی که در تفکر شیعی، با واسطه، از پیام آور دین اسلام نیابت داشتند و نماینده امام غایب محسوب می شدند، نحله های فکری و اندیشگانی غرب،خصم دین و تفسیر انحصاری دین قلمداد می شدند- این تلقی هنوز هم تداوم دارد- و بنابراین، وجه اشتراکی با سنت دینی ایرانیان یا دست کم، نمایندگان دینی در ایران، نداشت.تاریخ یکصد ساله ایران، سرشار است از این جدالهای فکری که گاه به حذف فیزیکی شارحان تفکر غربی هم می انجامید. قتل احمد کسروی، به نماد مقاومت در برابر ناسیونالیسم شهرت دارد.

یکی از این نحله های فکری، سکولاریسم است که هم تفاسیر مختلف و متناقضی از آن منتشر شده و هم مقاومت برخی از دینداران- به خصوص قشر مشهور به روحانیت- را در پی داشته است. سکولاریسم در ادبیات نخبگان ایرانی در معانی زیر به کار رفته است: اصالت امور دنیوی؛ دنیوی گرایی؛ علمانیّت؛ ناسوتی، بشری، زمینی، دین دنیایی، دین زمینی، بی دینی.( www.bashgah.net).

 این نوشتار،درآمدگونه ای است بر مفهوم سکولاریسم و واکنش یکی از روشنفکران دینی معاصر- عبدالکریم سروش- به آن در ذیل  فرهنگ و تمدن غربی.

سابقه مفهوم: در تشخیص سابقه تاریخی طرح مفهوم سکولاریسم، مانند بیشتر مفاهیم حوزه جامعه شناسی، تشتت آراء، کاملاً بدیهی است لیکن آنچه که قطعی می نماید این است که در سال 1648در دنیای مغرب زمین  واژه دنیوی شدن در انتقال سرزمینهای تحت حاكمیت کلیسا به حاكمان سیاسی غیر روحانی به کار رفته است.( هوبرت كنوبلارخ،1391:258).

در سال 1846، جورج ژكول هولیوك برای بیان موضع ضد خدایی خود از موضع الحادی برادلافِ ملحد، از این مفهوم استفاد کرد و به تدریج دامنه معنایی آن گسترش یافت.اكسفورد، سکولاریسم را  صفت امری دنیوی، این جهانی و منطقع از كلیسا و دین؛ جماعتی از كشیشان كه زندگی این جهانی را برگزیدند و از دستورات یكی تبعیت نمی كردند و در نهایت هر امر غیر دینی، و غیر وابسته به كلیسا و غیر مقدس معنا کرده است.( اخوان کاظمی،1379:394).

فرهنگ لغت روبر سکولاریسم را جدایی جامعه مدنی از جامعه دینی می داند  كه دولت هیچگونه قدرت دینی را اِعمال نمی كند. استمعنای فلسفی سکولاریسم نیز بر آن است که با به كار بستن اصول اخلاقی، زندگی انسانها بدون رجوع به خداوند و دیگر مفاهیم ماوراء الطبیعی به گونه بهتری پیش می رود. در حوزه سیاسی سكولاریسم واجد این معانی دانسته شده است:

1- سیاست احتراز از درگیر شدن دین و دولت (كاهش پیوند مراجع دینی و دولت)؛

2- سیاست اجتناب از تبعیض میان مذاهب موجود در جامعه ؛

3- سیاست تضمین حقوق بشر برای همه شهروندان صرف نظر از عقاید و مذاهب آنها.( wikipedia).

• آخرین ویرایش:جمعه دوازدهم اردیبهشتماه سال 1393