ارسال به

یادداشت «راززدایی و زنان» دو نظر از خوانندگان محترم را دریافت کرده و پاسخ به آنها هرچند مجال و البته حوصلۀ بیشتری می طلبد اما لازم است:

یک. در پاسخ به آقای احمدی؛ باری موافق هستم که جامعۀ ما در شرایط آنومیکی به سر می برد و برون رفت از این شرایط نیاز به مدیریت تخصصی دارد و نیک می دانید که تخصص در رتبه بندی انتخاب و انتصاب مسئولین واجد اهمیت چندانی نیست.

از آغاز مشروطیت تا اینک، ما جامعۀ درحال گذار محسوب می شویم. سهل است که می توان امروز خود را با زمانۀ فردوسی و خیام و سعدی و مولانا و سپس حافظ مقایسه کنیم تا ببینیم که در فنداسیون ساختارهای کلان و خرد تحول یا حتی تغییری رخ نداده است.منظور من از «در حال گذار»، تغییراتی است ( با تأکید بر  مفهوم تغییر) که در اثر  ورود بالاجبار فرآورده ها و تولیدات تکنولوژیکی به وجود آمده است. در عهد مشروطیت، ملا علی کنی، فرانسوی ها(یعنی اجنبی ها) را نکوهش می کرد که به جای رها کردن ریش و تراشیدن سبیل بر خلاف مسلمانان عمل می کنند؛ یعنی ریش را می تراشند و سبیل را وا می گذارند و به همین دلیل ساده، اجنبی هایی بودند که ارتباط با آنها حرام می بود . محض مقایسه نگاه کنید به واکنش و داوری هم تباران ملای کنی و نیز رأی روشنفکر دینی مشهور و معتبری چون دکتر سروش در مورد ملاقات فائزه هاشمی با یکی از زنان زندانی یهودی.

خلاصه اینکه فکر می کنم یکی از کلیدهای اِعمال تغییر، به روز کردن قانون اساسی است.

دو. در پاسخ به خانم ستاره؛ گفته اند که مرور خاطرات را به روان شناسان بسپاریم. سمعن و طاعتن. اما توجه کنید که خاطرات وقتی مرتبط است با شخص دیگری، یعنی اینکه از حوزۀ فردی بیرون آمده و حاصل کنشی است که در ارتباط با دیگران خلق شده. خودتان اشاره داشتید که حمایت های اجتماعی از آقایان باعث شده تا به سادگی بیشتری بتوانند از ذهن و ضمیر خویش خاطره زدایی کنند. به نظر شما وقتی سخن از حمایت های اجتماعی می رانید، گوشزد نمی کنید که هم حامی و هم حمایت شده در ارتباطی هستند که فردی نیست؟.

دیگر آنکه بحث ما الزامن جنسیتی است؛ چرا که سخن گفتن از زن یا مرد یا هر دو، بالاخره نسبتی با یکی از اینها می یابد و در نتیجه جنسیتی می شود بدون تأکید بر / هواداری از یکی از آنها.

اما... و صد اما، مشاهدات نشان می دهند که زنان در شرایط جدیدی که قرار گرفته اند، اقدام به این کنش (به یاد بیاورید کدام کنش را!!) را چنان در پیش گرفته اند که پیش از همه، خانواده ها را هدف قرار داده و من به این رابطۀ عاشقانه گی که جامعه نام «خیانت» به آن داده، به مثابه آسیب اجتماعی ای نگاه می کنم که بدون شک، آسیب های دیگری را به متن جامعه تزریق می کند. به علاوه، زن بودن، به زن بودنی است که حاصل جمع خصوصیات بسیاری از جمله اعتماد است برای قرار گرفتن در مقام معشوق یا مادر یا همسر یا معلم یا مشاور یا...؛ و روند رو به رشد موردِ بحث، آیا به این جایگاه ها آسیبی وارد نمی کند؟.سخن من این بود که در گذشته، با وجود خیانت مردان در روابط زناشویی یا روابط عاشقانۀ پیدا و پنهان، اختلال در همۀ انواع آن روابط، به علت پذیرشش از سوی زنان، چنان آسیبهایی به وجود نمی آورد که خیانت زنانه امروزه به بار آورده و خوشبختانه، تجربه های روان شناسان و مشاوران روانی، مؤید این ادعا هستند.

• آخرین ویرایش:سه شنبه بیست و هشتم اردیبهشتماه سال 1395

ارسال به

یک. یکی از مفاهیم مهم جامعه شناسی وبر «راز زدایی» یا «افسون زدایی»(Demythtification) از جامعۀ مدرن است. جهان جدید، جهان راز زدایی شده است بر خلاف جهان سنتی که زیر سیطرۀ رازها و خرافات و گره های نگشوده قرار داشت. این حکم عام وبر بر کنش متقابل انسانی هم مؤثر و نافذ است. بسیاری از روابط انسانی که پیش از این جزء «راز» و «تابو» قرار داشتند،هم عنان با تحولات عمیق و شتابناک، از پرده برون افتادند گویی ذات این روابط هم منتظر چنین مجالی بودند تا از گره بودگی بیرون بیایند؛ چون پری رو که تاب مستوری ندارد. به جز از محرم افتادگی بخشی از کنش های میان انسان ها، این روابط از یک سویه بودن هم خارج شدند.به طور مصداقی، در نظر بیاورید روابط میان زن و مرد در چارچوب خانواده را که پیش از این یک سویه و اقتداری بودند. به این معنا که زنان در جوامع سنتی، بیشتر از آن که سوژه باشند، ابژه ای بودند زیر حاکمیت و فرمانروایی مردان. سلطه از آنِ مرد بود و عناصر فرهنگی به زنان آموخته بودند که جایگاه خود را بشناسند و در هر صورت تسلیم اوامر و نواهی ساختار جامعۀ مردسالار باشند. غیر از روابط رسمی و شرعی شده مانند عقد عهد زناشویی، در روابط عاشقانه پنهانی و آشکار و آزاد هم این روند وجود داشت. تنها در ادبیات عاشقانه ای که آن هم تولید مردان ادیب بود، زنان تا حدودی از سلطۀ مرد رها می شدند و  به خاطر داشتن قدرت جنسیِ بدون جایگزین، مهاری به مرد می زدند و در آن اقلیم فرمانروایی می کردند.این گونه بود که زن مظهر ناز می شد و مرد مظهر نیاز؛ و آن که باید به رنج و تعب می افتاد تا رضایت معشوق را جلب کند، مردِ عاشق پیشه بود.به عنوان یک نمونه به این بیت حافظ فکر کنید:

چون شوم خاک رهش، دامن بیفشاند ز من

ور بگویم رو بگردان، رو بگرداند ز من!.

هم در ادبیات عاشقانۀ ایران و هم در ادبیات عاشقانۀ اعراب، از این نمونه خاکساری و اظهار عجز و لابه از سوی عاشق – که مرد باشد – در پیشگاه معشوق، فراوان هست.

دو.  می گفت که: ده سالی می شد که عهد دوستی بسته بودیم. بدون هیچ تصمیم قبلی، عاشق شدیم؛ دو روح  موافق و مواثق؛ دل داده و سرسپرده؛ این یک اسیر دلبردگی آن یکی و آن یکی حیات و مماتش همه این یکی، و با همۀ افت و خیزها، روزگار شیرین و نوشینی داشتیم. هر چند، عاشقیِ من و معشوقیِ  یار، ممنوع بود و ملامت دیگران را در پی داشت؛ اما به خصوص، معشوقه ام، « مردی» می کرد و شعلۀ این عشق را فروزان نگه می داشت. نه که این ممنوعیت در مورد او شدیدتر بود، پس پذیرفته بودیم که چارچوب رسمی و عرفی را بشکنیم و به احساس و عاطفه خود وفا کنیم؛ هرچند از نگاه دیگران، تابوشکنی و بدنامی و خیانت بود.این هم بود که حس حسادت در مقام معشوق، آن چنان شدت داشت که به هر راهی می خواست تا از آنِ او باشم و بس. همین شد که تنهایی را به من تحمیل کرد. چنان او را بزرگ کرده بودم در دل و دیدۀ خود که هیچکس را نمی دیدم و چنان در اعتماد به او ییش رفتم که حجت موجه ام بود و زمان گذشت و گذشت... تا راز خیانتش بر من آشکار شد و از آنجا که نیازمند  چیزکی هم بود، معاشقه را به معامله فروخت و تن و روح خود را تسلیم چیزی از جنس پول کرد».

این نقل قول، چکیده تجربۀ یک هم سفر است در همین روزهای نزدیک. همین است که می گویم جهان که از سنتی بودن بیرون آمد، «زنانه» هم شد. به خصوص همین فقرۀ اخیر که همسفر من با نام خیانت آن را می شناسد.(همین امروز کسی از مسئولین، آمار 23 درصدی طلاق را اعلام کرد و البته آمارهای پیشین هم نشان می دهند که یکی از عوامل طلاق، خیانت است؛ عاملی که در جهان قدیم ، بیشتر مردانه بود و البته مورد پذیرش زنان).

این عامل در روزگارِ در حالِ گذارِ ما مردانه – زنانه شده. بیم دارم که فرداروز کاملا زنانه شود؛ و بیم دارم که توأم با تخریب بنیان خانواده، بنیان عشق زمینی هم توسط کسانی از جنس معشوقۀ همسفرِ من به خاک هلاکت بیفتد.اگر ورود به وضعیت جدید، حداقل عشق را و پیش از آن اعتماد را بیشتر از این راززدایی کند و اگر خیانت در روابط متنوع انسانی، تبدیل به هنجار فرهنگی بشود، برای کسانی که غیر از عقل ابزاری به عاطفه و احساس و شورمندی و مغازله و معاشقه نیاز دارند و به آنها  اهمیت می دهند ( و به نظرم همین احساس و عاطفه شرط بی بدیل التذاذ از زندگی است)، آن گاه تنها می توان تنها به مرگ اعتماد کرد که آشکارا خیانت نمی کند.

• آخرین ویرایش:دوشنبه بیست و هفتم اردیبهشتماه سال 1395

ارسال به

مجری های تلویزیونی معمولن وقتی در چشم و دل مخاطبان خوش می نشینند که بتوانند نماینده درصدی کم یا پُر شمار از جامعه باشند و با بهره گیری از موقعیت خود، خواست های جمعیتِ محروم از رسانه را مطرح کنند. بی جهت نیست که گاهی از رسانه ها با عنوان «وسائط ارتباطی»( جمع مکسر واسطه) یاد می کنند. در همۀ کشورها، درصد بالایی از جامعه از داشتن رسانه برای انتقال مشکلات و مطالبات شان به مسئولین محلی و ملی محروم هستند و همین جاست که «رسانه» را یکی از منابع قدرت در شمار می آورند. رسانه به راستی، قدرت است.در کشورهایی که حق آزادی گفتار و نوشتار متعلق به همۀ شهروندان است، افراد، صنف ها، اتحادیه ها، انجمن ها، باشگاه های سیاسی، تشکل ها، و در مجموع مؤلفه های جامعۀ مدنی، بدون شک از یک یا چند رسانه بهره مندند و با این وضعیت، هم قدرت در جامعه انحصاری نمی ماند و متکثر می شود، هم گردش آزاد اطلاعات، رویه ای آسان تر به خود می بیند و هم نظارت رسانه ای مانع از فساد سازمان یافته مسئولین می شود. با همین فانکشن های مثبت است که برخی از اندیشمندان، بر اهمیت رسانه به عنوان رکن چهارم در پروسۀ دموکراتیزاسیون انگشت تأکید نهاده اند.

در کشور ما، داشتن و بهرمندی از رسانه، هر دو امتیاز محسوب می شوند. امتیاز با حق متفاوت است. حق ذاتیِ دایر کردنِ رسانه و حق بهرمندی از رسانۀ دایر شده، جزء حقوقِ ذاتیِ هر شهروند است. اما وقتی این حق به طور رسمی از شهروندان سلب می شود، آن گاه طبفۀ حاکم مختار است که آن را تبدیل به امتیازی کند که به کسانی تعلق می گیرد و به کسانی ( خارج از دایرۀ خودی) تعلق نمی گیرد. امتیاز اعطایی هم همیشگی نیست، بل که بستگی به میزان و تداوم رفتار صاحب رسانه دارد. گاه رفتارش با هنجارهای طبقۀ حاکم همخوانی دارد و بنابراین صلاحیت یا جایزۀ داشتن رسانه را دارد و گاه برعکس.

در فضای انحصاری بودن امتیاز رسانه ای( مانند فضای کشور ما)، مجریان، پتانسیل تبدیل شدن به «لمپن» را دارند از این لحاظ که حتی فعالیت کردن در یک رسانه به عنوان شغل و حرفه، حق همگانی محسوب نمی شود بلکه امتیازی است که به باشندگان درون دایرۀ اول از دوایر متحدالمرکز و حامیان و هواداران طبقۀ حاکم می رسد.تصور کنید که همۀ ایرانیان بایستی حق استفاده از / یا اشتغال در تلویزیون ملی را داشته باشند. آیا این حق به طور علی السویه تقسیم شده است؟.

این مقدمه را گفتم تا به مطلبی (فعلن و فقط مجمل) اشاره کنم.

یک. مجری جنجالی، در یک برنامه ضبط شده، آشکار داوطلب مسابقه را به تمسخر می گیرد. داوطلبی که برای همین چند دقیقه  حضور هم از کانال امنیتی مجوز گرفته و واکنش اش به تمسخر و تحقیر مجری، نشان می دهد که از «لکنت گرفتگان» روزگار ماست چندان که در مقابل هیمنه و قدرت رسانه و مجری، توان دفاع از شخصیت خود را ندارد.مجری اما به پشتوانۀ تعلقش به طبقۀ حاکم، کنشی تفرعنی و تبختری  و از بالا به پایین پیش گرفته و بدون واهمه از بازخواست، تماشاچیان ذوق زدۀ حضور در برابر رسانه را با خود همراه می کند و از آنان تشویقی( کف زدن) هم می گیرد.

دو. رسانۀ مورد بحث، مکانیزم فید بک ندارد. زمانی که پیامی را ارسال می کند، فقط ارسال می کند و مخاطب، ن امکان و ن حق انتقاد را ندارد به جز در موارد نادری که منتقدان هم از لایه های تأیید کنندگان رسانه باشند. اما، در رقابت برای جذب مخاطب، دیگر رسانه ها، فرصت و حق نقد کنش مجری جنجالی را دارند و همین جاست که امپراطوری رسانه انحصاری، اندکی لنگ می زند.

حالا تصور کنید یک مجری با رفتار لمپنی، مرتکب تحقیر و توهین یک شهروند شده ( که بی شک گذشته از امکان پیگیری قضایی با لحاظِ حقِ خصوصیِ داوطلبِ مسابقه، مدعی العموم می توانست از وجه ملی!! بودن رسانه اعلام جرم کند) و آنگاه که بازخورد مخاطبان نسبت به برنامه اش را از رسانه های دیگری دریافت می کند، برای برائت و توجیه، باز از امتیاز گفته شده و در واقع از حقوق مخاطبانِ مالیات دهنده استفاده می کند.احساس من در این مورد این است که همۀ مخاطبان ابله انگاشته می شوند.

مجری محترم، نه تنها عذری نمی خواهد، بلکه با تمسک به خاک ایران و شهدای جنگ تحمیلی و آیه و حدیث و بحارالانوار و تهدید مخاطبان به پی گیری قیامتی و پل صراطی، حقِ طلب- داری هم بر حقوق پیشین خود می افزاید.

این چنین است که در هر رسانۀ انحصاری به عنوان یک سازمان که واگذاری مشاغل متنوع درون آن، نه شفاف است و نه همگانی و نه رقابتی و نه نظارتی؛ امکان شکل گیری رفتار لمپنی بسیار زیاد است.

اما لمپن کیست؟.

این مفهوم را مارکس وارد ادبیات سیاسی و جامعه شناسی کرد. موردِ تحلیلی مارکس ناظر به طبقۀ پرولتاریا بود اما پس از او دایرۀ تحلیلی لمپن و لمپنیسم گسترش یافت. انگل، الوات، جیب بر، اوباش و طفیلی از معانی مفهومی لمپن هستند. لمپن، چون از دایرۀ نقد بیرون است و کسی مجال یا یارای نقد کردن او را ندارد، در توهم «دانای کل» قرار می گیرد و از وجه دانشی و اپیستمه ای خود را بسیار برتر و بالاتر از دیگران می داند؛ همان حکایت سعدی: به دیگران به دیدۀ عاقل اندر سفیه نگاه کردن.

لمپن، در جامعۀ بستۀ طبقاتی مجال رشد می یابد. وقتی به دست آوردن امتیازات اجتماعی و منابع قدرت نه بر اساس شایستگی و تخصص که بر اساس لودگی، تملق، چاپلوسی و اظهار ارادت به قدرتمندان ممکن باشد، در واقع کسانی که فاقد کاراکترهای شخصیت کرامت مند هستند، برای رسیدن به اهداف شخصی، هم رفتار الواتی در پیش می گیرند، هم جیب بر ( نه صرفن در معنای کیف قاپی و دله دزدی؛ که جیب بری مصداق های زیادی دارد) می شوند، هم طفیلی طبقۀ حاکم می شوند و البته و مهم تر این که به انگل جامعه تبدیل می شوند. انگل در این معنا که بدون سهیم بودن در تولید کالا، بدون داشتن خلاقیت، بدون متحمل شدن زحمت و کوشش و با تکیه بر تملق و چاپلوسی و بدون ارائۀ خدمت حتی ناچیزی ، از منافع و زحمت و کوشش دیگر شهروندان ارتزاق می کند و در صورت لزوم و با حمایت قدرت حاکم، تیغ فحاشی و بدگویی و تحقیر و توهین به روی مخالفان و منتقدان بر می کشد.

«انسداد طبقاتی» که جامعه شناسانی مانند ادوارد گرب بر آن تأکید دارند، تنها یکی از عوامل شکل گیری رفتاری لمپنیستی به صورت فردی یا جمعی است. عوامل دیگری بی شک مهم هستند که از حوصلۀ این یادداشت خارج است.

یادآوری کنم که لمپنیسم تنها در شکل قمق کشی و ایجاد رعب و وحشت ( مانند گروه شعبان بی مخ) تظاهر ندارد بلکه شکل های جدید و مخفی تری از آن (مانند رفتار مجری رسانۀ ملی) در نظام سرمایه داری دینی به ظهور و بلوغ می رسند. اینگونه رفتار آن گاه که از سوی یک رژیم سیاسی و بخشی از مردم تأیید شود، به تدریج تبدیل به خرده فرهنگ و سپس فرهنگ طبقاتی می گردد و اندک مایه ای از شخصیت انسان و فرهنگ ملی باقی نمی گذارد.این نتیجه و فرزند ، تنها یکی از نتایج ازدواج رسانه و لمپن است.

• آخرین ویرایش:سه شنبه بیست و یکم اردیبهشتماه سال 1395

ارسال به

یک. در دبیرستان دبیری داشتم به نام آقای کشتکار. نرمخوترین و تودارترین معلم همۀ روزگار شاگردی ام تا اینک. آقای کشتکار در چشم و دل دانش آموزان بسیار عزیز بود؛ نه از وجه آموزگاری و تدریس چرا که در واقع بیکار بود یعنی هیچ یک از درسهای جدی را به وی واگذار نمی کردند، بل که از برابرنشینی با دانش آموزان و فروتنی بسیارش. کشتکار با ما «بچه گی» می کرد و البته سوالات کنجکاوانه ای در ذهن داشتیم که شأن خود را کمتر از آن می دانستیم که به زبان شان بیاوریم؛ که اصلن کیست؟؛ در درونش به چه فکر می کند؟؛ چرا این همه با دیگر معلم های ما متفاوت است؟ و...سوالاتی که هیچگاه هم نپرسیدیم شان.

یک سال که مهر رسید و به کلاس بالاتر رفتیم، دیگر نبود. و نبودنش شد عادت و زود رنگ فراموشی، پرهیب سایه واری از او بر خاطره ما نشاند.

دانشجوی کارشناسی که بودم، یک نیمه شبی که می خواستم از تاکسی ویژه ترمینال ماشین بگیرم، کشتکار را دیدم که منشی دفتر تاکسی ویژه شده بود.خوشحال شدم از بازدیدنش اما باز سوال بود که مگر کشتکار دبیر نیست؟؛ یعنی که به طور کلیشه ای فکر می کردم جایگاه معلم، هرجا باشد اینجا نیست و چون غافل بودم از واقعیت های زندگی معلمی یا فعالیتهای سیاسی و هزینه هایش، تصمیم گرفتم ابهام های شخصیت این مرد را با خودش در میان بگذارم.

آن نیمه شب سرد در ترمینال، آقای کشتکار گفت که برای ادامه خدمت دچار مشکل شده. گفت که برادرش از «بچه های چپ» بوده و پدرش از انقلابی های دو آتشه. برادرش حاضر به همکاری یا توبه نشده و او را اعدام کرده اند و البته هرچند پدر به این درجه از خلوص رسیده بوده که اعدام فرزندش را افتخاری برای خود بداند اما دیگر اطرافیان چون نسبتی!! با آن برادر و تفکرش داشتند،مسئله دار و مشکوک محسوب می شدند و ... بس بگردید روزگار تا آن دبیر محجوب ، اینک منشی آژانس تاکسی باشد.

دو . پس از کودتای مشهور مرداد 1332، نومیدی از تغییر و تحول در کشور، گریبان اخوان ثالث را هم گرفت و شعر مشهور زمستان از قلمش جاری شد. سالهایی گذشت تا مژگان شجریان روی آلبومی از پدرش با شعر زمستان اخوان، طرحی نقاشی کند که به گمانم این طرح، دست کم 50 سال از فراز و فرود زندگی ایرانیان را یکجا در خود دارد و با مخاطب باز می گوید.

این طرح، هرچند شخصیت شعر اخوان است که برای فرار از بوران و زمهریر به  مسیحای جوان مرد و ترسای پیر پیرهن چرکین پناه می برد ، اما در بسیاری از آثار ادبی و سیاسی هم زمان و پس از کودتا و تثبیت حکومت پهلوی دوم و نیز پس از انقلاب تبلور یافت و تبدیل شد به نماد تیپ روشنفکر یا مخالف سیاسی که بر خلاف عادت عوام و بی توجه به محرومیت از حقوق انسانی اش، راه خود را ولو تنها می رود هر چند در زمستانی که سرها در گریبان است،کسی سربر نیارد کرد پاسخ گفتن و دیدار یاران را، نگه جز پیش پا را دید نتواند،که ره تاریک و لغزان است. اما این روشنفکر چون امیدوار است و صبور، به تغییر امید محکمی دارد. مانند ترسیمی که شفیعی کدکنی از چنین شخصیتی دارد: باید بکشد عذاب تنهایی را، مردی که ز عصر خود فراتر باشد.

سه. دولت آبادی هم در رمان کلیدر به این شخصیت پرداخته. ستار پینه دوز، نماد کارگر روشنفکری است که رسالت خود را در پوشش پینه زنی و کفش دوزی در پیش گرفته و جمود فکری اطرافیانش را با تفکر انتقادی و طرح سوال و شبهه افکنی نشان گرفته است.

دولت آبادی در کلنل هم چنان وجهی از این نماد را وارد ساختار رمان کرده است. امیر که در پی فعالیت سیاسی همسرش را از دست داده و زندانی شده، اینک به زیرزمین پناه برده و از زندگی جمعی بریده، و همدم خیال و توهم شده، می نماید که درخودشکسته و شخصیتش فرو پاشیده است. و من همچنان به آقای کشتکار فکر می کنم. اما کلنل، همچنان مقاومت می کند. هرچند وجهی از شخصیت کلنل، سنتی و متعصب است که باعث قتل همسرش فروز شده؛ اما:

پروانۀ کلنل هم اعدام شده. نیمه شب کلنل را فرا می خوانند که پیش از بردمیدن آفتاب، باید جسد پروانه در بی خبری دیگران به خاک سپرده شود. مأموران، حتی هزینه خاکسپاری را از کلنل می گیرند و در آن شب بارانی و تاریک، او را از قبرستان روانۀ تهیه بیل و کلنگ و کفن می کنند؛ و کدامین شکنجه برای پدر از این خوفناک تر.

 کلنل در رفت و برگشت تهیۀ این لوازم، چنان ترسیم شده که نماد تیپ روشنفکر ایرانی ( با همۀ تفاوتهایی که شخصیت کلنل با آن دارد) را تداعی می کند. همان خیام و حلاج قرنها پیش را ؛ همان فراتر بودن از زمانه را ؛ همان میهمان هر شب می خانه؛ همان سنگ تیپا خوردۀ رنجور و دشنام پست آفرینش و نغمۀ ناجور در زمستان اخوان و همان مردی که خودش را گم کرده و همان مردی که برای سایه اش می نوشت و همان مردِ حامل دردهایی که نمی شود به کسی گفتِ هدایت را. و من همچنان به آقای کشتکار فکر می کنم.

این ها را گفتم که به این پرسش برسم: چگونه شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ای بر یک جامعه می تواند حاکم باشد که منجر به خلق چنین نماد شخصیتی در آثار نویسندگان و ادیبان آن جامعه بشود؟.

و من همچنان به آقای کشتکار فکر می کنم.

• آخرین ویرایش:جمعه هفدهم اردیبهشتماه سال 1395

ارسال به

معرکه‌گیری[لولی] با  پسر خود ماجرا  می‌ کرد که تو هیچ کاری نمی‌ کنی و عمر در بطالت  به سر می ‌بری. چند  با  تو بگویم که معلق  زدن بیاموز، سگ  ز چنبر جهانیدن و رسن  بازی تعلم کن تا  از عمر خود برخوردار شوی. اگر از من نمی شنوی، به خدا تو را در مدرسه اندازم تا  آن علم مرده ریگ ایشان [معلمان] بیاموزی و دانشمند شوی و تا زنده باشی در مذلت و فلاکت  و ادبار بمانی و یک جو از هیچ جا حاصل نتوانی کرد.

رساله اخلاق الاشراف، عبید زاکانی

• آخرین ویرایش:یکشنبه دوازدهم اردیبهشتماه سال 1395

ارسال به

دوازدهم اردی بهشت بر اساس اعتراض های مدنی معلم های ایرانی به حقوق پایمال شده شان در روزگار پهلوی دوم و به خصوص با یادکردی از محمد درخشش، و بعدتر پس از انقلاب و ترور مرحوم مرتضی مطهری، به نام روز معلم نام گذاری شده است.علی الظاهر غیر از توجه به نقش اجتماعی معلم، هدف از این تعیین روز،پاسداشت مقام دانش و علم هم بوده است. طوفانی از تمجیدها و ستایش ها در این روز از سوی مسئولین و کارگزاران و نیز شاگردان (در هر مقطعی) به روی معلم ها باز می شود. آنچه البته تمام صدر و ذیل جامعه دوست می دارد به فراموشی عامدانه سپرده شود، چگونگی ایفای این نقش بسیار مهم اجتماعی است؛ با وجودی که بر کسی پوشیده نیست که در نظام آموزشی ایران، خانه از پای بست ویران است.در تحلیل نقش معلم و فونکسیونی که بر عهده دارد، بیش از همه در جامعه علمی و در میان روزنامه نگاران، اتکا بر تحلیل ارگانیسیستی است که به زبان ساده،جامعه را یک ارگان بزرگ و نقش تعلیمی را به مثابه یک بافت در نظر می آورند و در ادامۀ همان بینش، به فونکسیون خرده نظام آموزشی در دل نظام اجتماعی بزرگ یعنی جامعه می رسند.

با همین تحلیل که تا اینک راه به سرمنزلی در بهگشت نظم آموزشی ایران نداشته هم می شود دانست که نقش اجتماعی معلم در روزگار ما، نقشی اضافه ای است. منظورم این است که در واقع امر، چنان معلم ها از ایفای نقش خود درمانده اند و باز داشته شده اند، که اگر به فرض، نقش معلمی از مجموعۀ سلسله مشاغل ایران حذف شود، اتفاق نامنتظره ای نمی افتد. این «واماندگی کارکردی»، بیشتر متأثر از علل بیرونی است تا مجموعه دلایل انگیزه ای و شخصیتی خودِ معلم ها.

اقتصاد اسلامی مد نظر اسلام گرایان را به یاد بیاورید که اینک فقط یادی کم رنگ از آن باقی است. هدف طراحان این ادعای بس بزرگ، «راه سوم»ی بود در مقابل اردوگاه های اقتصادی – سیاسی سوسیالیستی و کاپیتالیستی؛ بر اساس شعار بی محتواتری چون نه شرقی نه غربی. افتصاد اسلامی ( که یکی از طراحانش ابوالحسن بنی صدر بود) از اساس ناقص به دنیا آمد و نظام افتصادی کشور علی رغم میل مستحکم!! مسئولین، تسلیم اقتصاد سرمایه دارانه شد. ارزش گذاری سرمایه و تجارت و تبادل که در یک نظام سالم موجبات رفاه و بهبودی و توسعه هر کشوری می شود، به علت غیبت تولید و ارزش افزوده، راه به سوی مصرف گرایی و جامعۀ مصرف گرا و تجاری شدن زندگی ایرانیان برد.این دگردیسی مهم هرچند مورد توجه و انتقاد جامعه شناسان بود، اما رویکرد غلط کابینۀ سازندگی، توجهی به تئوری ها و دیدگاه های تخصصی نداشت؛ به علاوه که افزایش ثروت و سودهای نجومی و افسانه ای، چنان از سوی نظام سیاسی به متن جامعه و به خصوص طبقۀ بالا تزریق می شد که پیامدهای تفکر سود محور تقریبا به هیچ انگاشته شد. به تدریج، رویکرد اختصاصی سازی ( که از خصوصی سازی متمایز است) به خرده نظام آموزشی هم سرایت کرد.

تفکر غالب این بود که با هزینه ای با هر سطحی، و با کمترین انرژی  اما با سرعت بالا، نتایج درخوری نصیب کسانی بشود که از خصیصه های طبقۀ بالا بودن، عناوین دکتر و استاد و مهندس را کم داشتند. نتیجۀ تفکر و فعالیت این نوکیسگان، ایجاد نابرابری آموزشی و تشکیل مدرسه های غیر انتفاعی و سپس دانشگاه آزاد بود.

تجاری سازی آموزشی، به تعبیر گیدنز و در ادامه به جگرنت تبدیل شد و نتیجه خواهی کوتاه مدت (بخوانید مدرک گرایی بدون دانش تخصصی) به همۀ سطوح آموزشی سرایت کرد. اینک، نوبت کیفیت بود که در محضر کمیت در مسلخ منافع طبقۀ حاکم و بعد طبقۀ بالا قربانی شود. جامعه و انسانِ پس از اجرای سیاست اختصاصی سازی، خلاصه بگویم تبدیل به تعداد بسیار نادری از انسان های ( و در نظام آموزشی: معلم های دانش – محور) کیفیت گرا شد که توسط اکثریت کمیت گراها به تدریج حذف شدند. به بیان لوکاچ، نظام آموزشی ایران  به معنای دقیق «پروبلماتیک» شد. ( برای دیدن بحث مهم لوکاچ در این زمینه ر ک: جامعه شناسی رمان، لوکاچ، ترجمه حسن مرتضوی).

پروبلماتیک  شدن نظام آموزشی، در واقع مهم ترین سرطانی بود که جامعۀ معلمین را هم مورد هجمه قرار داد تا به علل مختلف ( که در این یادداشت تنها به یکی از آنها اشاره کردم) در سلسله مراتب پرستیژ شغلی به پایین ترین درجه تنزیل پیدا کنند و از اجرای نقش مهم آموزندگی محروم شوند.

این رویکرد که همچنان تداوم دارد، با تزویر و ریاکاری خاص جامعۀ ایرانی در نکوداشت کلیشه ای مقام معلم، بیشتر به پس اذهان هدایت می شود و با همین سیاست، آثار مخرب آن تا دهه های دیگر به کشور تحمیل می شود. به نظرم تا فعالیت های مبتنی بر تجمیع سرمایه و سود در محیط آموزشی غلبه دارد، سخن گفتن از مقام معلم، مطلقا بی معناست.

• آخرین ویرایش:شنبه یازدهم اردیبهشتماه سال 1395