بیگانگی از کار از کجا پدید می ­آید؟

ارسال به

مارکس یکی از نخستین نویسندگانی بود که دریافت توسعه صنایع امروزی کار بسیاری از افراد را به وظایف خسته­ کننده و ملال ­آوری تقلیل خواهد داد. بنابر نظر مارکس، تقسیم کار انسان­ها را از کارشان بیگانه می­ کند(پس یکی از عواملی که بیگانگی از کار را سبب می شود تقسیم کار است). او یادآور می­ شود که در جوامع سنتی، کار غالباً توانفرسا بود، دهقانان گاه ناچار بودند از بامداد تا شامگاه زحمت بکشند و از کشتزارهایشان مراقبت کنند. با وجود این، دهقانان تا اندازه­ ای برکار خود که متضمن بسیاری از اشکال آگاهی و مهارت بود، کنترل داشتند؛ در مقابل اغلب کارگران صنعتی کمتر کنترلی بر وظایفی که انجام می­ دهند دارند و تنها سهم ناچیزی در تولید محصول کلی دارند، و هیچ گونه تأثیری در مورد این که محصول سرانجام چگونه و به چه کسی فروخته خواهد شد ندارند. بدین­سان کار همچون چیزی بیگانه به نظر می ­رسد، وظیفه­ ای که کارگر مجبور است انجام دهد برای این است که درآمدی به دست آورد، اما ذاتاً غیررضایت بخش است (گیدنز، 1384:ص 523).

از دیدگاه مارکس  کار، برای کارگر امری خارجی است؛ یعنی این که جزئی از طبیعت او نیست و نتیجتاً او در کار خویش ارضا نمی­ شود، بلکه به جای ارضا و خوشبختی احساس محرومیت و بدبختی می­ کند. بنابراین انسان نیروهای روحی و جسمی خود را آزادانه توسعه نمی‌دهد بلکه توان جسمی خود را از دست داده و از نظر روحی به پستی می­ گراید. بنابراین، کارگر تنها در زمان فراغت خود را آسوده حس می­ کند، در صورتی که در سرکار خود را بی خانمان و آواره احساس می‌کند. کارش به اختیار او نیست، بلکه کار اجباری و تحمیلی است. به این ترتیب کار ارضای یک نیاز نیست، بلکه کار تنها وسیله ­ای برای ارضای نیازهای دیگر است. ماهیت بیگانه آن آشکارا با این واقعیت نشان داده می­ شود که به محض این که هیچگونه اجبار فیزیکی یا اجبار دیگری در کار نباشد مانند طاعون از آن دوری جسته می­ شود.... ما به این نتیجه می­ رسیم که انسان (کارگر) احساس می­ کند تنها از نظر کارکردهای حیوانی­ اش - خوردن، نوشیدن و زاد و ولد کردن، یا حداکثر از نظر مسکن و آرایش شخصی­ اش - دارای اختیار است، در حالی که از نظر کارکردهای انسانی­اش به سطح یک حیوان تنزل یافته است. در نتیجه وجود حیوانی، انسان می­ شود و وجود انسانی، حیوان (گیدنز، 1384:ص 527 – 524).

مارکس علاوه بر اینکه کار را بزرگترین عامل ازخودبیگانگی انسان (کارگر) می­ داند معتقد است «پدیده­ هایی مانند مالکیت، سرمایه، دولت و کشور توسط انسان ایجاد شده­ اند. انسان در مقابل بتهایی که خود خلق کرده، با فدا کردن خود در راه آنها به حالت «ازخودبیگانگی» می ­رسد. این ازخودبیگانگی می­ تواند سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی هم باشد. مارکس علت پدید آمدن این بت­ها را سود­جویی و ناامیدی و احساس عدم ­تأمین می­ داند».

بنابراین در عملکرد شیوه تولید سرمایه­ داری، کار تبدیل به چیزی مشمئز کننده می­ شود. توانایی خاص هر شخص در مقام موجودی خلاق و مولد به چیزی تبدیل می­ شود که افراد را از یکدیگر جدا می­ سازند، چیزی که عده­ای آن را برای استثمار عده­ ای دیگر به کار می­ برند. کار فعالیتی است پر­زحمت و نفرت­انگیز که انسان می­ خواهد تا سر حد امکان از آن دوری کند (گرب، 1381:ص 26).

در یک  جمع­ بندی کلی از نظریه مارکس باید گفت وی ازخودبیگانگی را در جهان سرمایه ­داری به ­ویژه نزد کارگران در اوج می دید؛ مفهوم ازخودبیگانگی چه با بیان آشکار و به صورت ضمنی، هم چنان در کانون تحلیل اقتصادی و اجتماعی، مارکس جایش را حفظ می­ کند. در یک جامعه ازخودبیگانه، کل وضع ذهنی انسانها وآگاهی­شان تا حد زیادی بازتاب شرایطی­ اند که انسان­ها در آن­ها خودشان را می­ یابند و نیز منعکس کننده جایگاه­های متفاوت آن­ها در فرا گرد تولیدند.

• آخرین ویرایش:پنجشنبه نوزدهم تیرماه سال 1393