بیگانگی- زیمل

ارسال به

جورج زیمل زندگی در مادرشهر(متروپلیس)ها که رقابت، تقسیم کار، یکنواخت (روتینه) شدن روابط، تخصص، فردگرائی، قبول روح عینی و طرد روح ذهنی را به فرد تحمیل می‏ کند و او را به بیگانگی سوق می‏دهد عامل اصلی سرگردانی انسان مدرن به شمار می‏ آورد (محسنی تبریزی، 1381:ص 129).

او در مطالعاتش به روابط متقابل توجه بسیاری داشت. به باور او در رابطه­ ای كه بین دو نفر وجود دارد، گروه به معنای واقعی وجود ندارد، به همین دلیل، نبود یك نفر می­ تواند گروه را منحل كند. اما با ورود نفر سوم، روابط تغییر كرده، گروه و نظامی فراتر به وجود می ­آید. نفر سوم می­ تواند میانجی باشد یا دو نفر با هم علیه او همدست شوند؛ روابط پیچیده­ تری شكل می گیرد، به طوری كه نبود یكی نمی­ تواند به نظام و گروه صدمه بزند. بنابراین به باور زیمل افزایش جمعیت، نظامی فراتر از تك­ تك افراد به وجود می ­آورد كه به مرور بر آن­ها سلطه می ­یابد. افزایش جمعیت با تخصصی شدن و شهرنشینی، افراد را به هویت­های تكه ­پاره­ای بدل می­ كند و آن­ها دیگر احساس تعلق به چیزی ندارند. در كلان شهرها افراد مانند اجتماعات سنتی با تمام وجود عضو یك حلقه اجتماعی نیستند، فقط جزئی از خود را وقف هریك از روابط­ شان می­ كنند و محصولی كه در هرجا ایجاد می­ كنند را آنقدر كوچك می­ پندارند كه حتی این فكر به ذهن­شان خطور نمی­ كند كه همین محصولات آن­ها فرهنگ را می ­سازد. زیمل فقدان تعلق فرد و آزادی از قید و بند روابط سنتی را عاملی برای ازخود بیگانگی انسان در شهرها می ­داند. انسان با رهایی از وجدان جمعی دوركیمی بیشتر از همیشه به اسارت درمی ­آید، زیرا دچار تنهایی و سرگشتگی شده و خود را سازنده جهانی كه در آن زندگی می­ كند، نمی ­داند و بدتر، اینكه حس می­ كند در همین جهان اسیر و زندانی است.  در فلسفه پول اشاره می­ كند كه به دلیل تقسیم كار پیشرفته و تخصصی­ شدن در شهرها جامعه نیازمند یك وسیله جهانی داد و ستد است كه این كاركرد را پول انجام می­ دهد. سیطره پول ناشی از وجود روحیه حسابگری و ریاضیات در شهرهاست. او سیطره پول بر زندگی و تفوق فرهنگ عینی و جمعی را بر فرهنگ ذهنی و شخصی، عامل ازخودبیگانگی و تراژدی فرهنگی می ­داند (روزنامه شرق، 1390:ص 8). زیمل در زندگی شهری  نوعی آزادی می بیند. اما بر­خلاف دورکیم معتقد است که این آزادی شهری از ارواح خبیثه است. وی اشاره می­ کند که این آزادی، آزادی نیست، اسارت است.  فرد در هیچ جای دیگر جز در شهرهای بزرگ تا این حد احساس تنهایی و گمشدگی ندارد. بنایراین زیمل در قضاوت در مورد شهر بیشتر هم- سوی تونیس است تا دورکیم (صدیق سروستانی، 1382:ص 119 – 118). به نظر زیمل در شهر نوعی «دلزدگی» رواج دارد که ناشی از اقتصاد پولی و اشاعه تفکر حاصل از این پدیده در تمام عرصه­ های زندگی است و در واقع در ارتباطات انسان­ها با یکدیگر نوعی بی­ تفاوتی و خونسردی یافت شده که در جوامع کوچکتر کمتر مشاهده می­ شود. این مسأله که ناشی از وجود تقسیم کارتخصصی در شهرهاست انسان­ها را وادار کرده که در برابر هر نقش خاصی که در موقعیت­های مکانی و زمانی متفاوت روبرو می­ شوند ارتباطات خاصی برای ایفای آن نقش ایفاء کنند. به نظر او چگونگیِ شهرنشینی، ازخودبیگانگی، انزوای ذهنی و  بی­ اعتمادی ارتباطی انسان را افزایش می ­دهد. تأثیراتی که متروپلیس­ها بر ساختار زندگی اجتماعی شهرنشینان می­ گذارند عبارت از«1. تحریکات عصبی ناشی از  تغییر سریع محرک­های بیرونی.2. نیاز به اتکاء به عقل وعقل­ گرایی، دقت و وقت­ شناسی. 3. شی­ وارگی انسان­ها به دلیل اقتصاد پولی و عقلانیت حاکم بر زندگی شهری.4. تعلقات جزئی و خاص و برخوردهای احتیاط­ آمیز.5. احساس تنهائی، انزوا و ازخودبیگانگی و...6. ارزش­ زدایی از هنر و دیگر وجوه فرهنگ انسانی.» (شارع پور،1390:ص 122).

به خاطر تشدید محرک­های عصبی که بین ساکنان بنابر تقسیم کار تخصصی و فشارهای روانی حاکم است، ارتباطات تعارض ­آمیز و اختلافات فردی روبه گسترش دارند. به همین دلیل وجود وحدت، انسجام اجتماعی و پایبندی به ارزش­ها و هنجارهای زندگی در مقابل جامعه روستایی که محیط آرام و به دور از هیاهوهای متنوع است، کمرنگ و سست می­ شود. در واقع در جامعه شهری، شهروندان با توجه به منافع حاکم بر زندگی­ شان برای برخی از ارتباطات انسانی اعتبار و اهمیت خاصی برخوردارند؛ و در مقابل به برخی از ارتباطات و تعاملات اعتنایی خاص ندارند. این مساله ناشی از عقلانیت حاکم بر زندگی شهری است که در شهرهای بزرگ و مدرن رو به گسترش است. با توجه به چنین پیامدهایی که در کلان شهرها وجود دارند باید در تحلیل ارتباط شهروندان به این توجه کرد که: 1- وجود محیط اجتماعی و بسیار شلوغ شهر باعث شده که شهرنشینان برخی از تعاملات و ارتباطات با محیط اطرافشان را فراموش کنند و یا از آن غفلت نمایند.2- وجود عقلانیت بر ساختار زندگی منجر به این شده که روابط عقلانی حاکم شود که در این نوع روابط آدمی شبیه یک شماره است. یعنی ارتباط شهرنشینان با یکدیگر ناشی از دقت و محاسبه­ گری شکل می­ گیرد، درحالی که در این نوع زندگی روابط عاطفی مبتنی بر فردیت کمتر یافت می­ شود. «زیمل معتقد است که شهر عرصه مبارزه­ ای است بین دوگروه، یعنی انسان واقعی و انسان ازخودبیگانه که در ارتباطات و رفتارهایی که بایکدیگر تقابل می­ کنند سرانجام انسان ازخودبیگانه پیروز می ­شود» ( شارع پور،1390:ص 124 - 122)

• آخرین ویرایش:-