سایۀ سفید

ارسال به

اولین بار که کلمۀ خودکشی را شنیدم، کلاس سوم ابتدایی بودم. دو برادر در مدرسۀ ما دانش آموزی می کردند. برادر بزرگ کلاس پنجم بود و آن یکی سوم. در خیابان مشعر به دبستان ساکن بودند. چون هم محله ای بودیم، اعضاء خانواده شان را می شناختیم.

زمستان پر بارانی بود و در آن روزی که نمی دانم کدامین روز هفته، باران شدیدی می بارید. شبیه آن را در ده پانزده سال گذشته ندیدم. درب دبستان ما در خیابان اصلی واقع بود و چون جاده روکش آسفالت نداشت،روز بارانی، روز عزای «امیر»، سرایدار مدرسه بود از بس که چکمه های لاستیکی بچه ها، حیاط و کلاسها را گِل پوش می کردند .امیر در آستانۀ بازنشستگی بود، با کله ای طاس،قدی کوتاه، قواره ای ریز، پشتی گوژ شده و شلواری که تا نیم وجب بالای نافش، با کمربندی چرمی و پهن و رنگ و رو رفته چنان محکم بسته می شد که افتادگی شانه ها و خمیدگی کمرش را بیشتر می کرد. امیر در عصبانیت یا در شادمانی اش، بچه ها را بسو صدا می کرد. بعدها فهمیدم که منظورش «بد سو» بوده در معنای بد نژاد.

گوش انتظار صدای زنگ تعطیلی ظهر که بودیم صدای شیون از کوچه کنار دبستان به گوشهامان رسید. این نوع صدا، تداعی کننده مرگ بود. معلم دوید به حیاط؛ ما که اجازۀ بیرون رفتن نداشتیم، ساکت شدیم. سکوتی که نمی توان توصیفش کرد. تنها می توانم تصورش کنم که چقدر برای آن سن، سنگین بود.جرأت نبود که به همدیگر نگاه کنیم یا سوالی بپرسیم.همۀ وجودمان، خلاصه شده بود در گوشهامان تا محل تقریبی شیون و عزا را حدس بزنیم.همه نگران و مضطرب، که مبادا این غوغا از خانۀ ما باشد. هیبت مرگ و ترس از مردن، فلج مان کرده بود.پنجرۀ کلاس به حیات مسجد باز می شد.بیشتر حواس مان به پنجره بود تا در، که صدا را آشکارتر می رساند. بچه هایی که در محلۀ پایین تر از  مسجد و مدرسه ساکن بودند، نفسی از سر امید کشیدند، به زندگی بازگشتند و همهمه شروع شد.پرهیب امیر را در قاب نیمه باز درِ کلاس که دیدیم،برای چند ثانیه، قاصد مرگ و زندگی بود.دیگر نبود آن امیر قبلی که خنده از لبانش محو نمی شد.در همان مدت خیلی کوتاه، امیر را دوتا آدم دیدیم. احساسی آمیخته. هم تنفر ازش داشتیم و هم دوست داشتنی بود. نمی دانم خودِ امیر در آن لحظه که می خواست یکی مان را خطاب کند، آیا به این اندیشه بود که در چه موقعیت متناقضی ظاهر شده یا نه؟. نیمی بیشتر از ما، بی حس بودیم.تلخی و شرنگ زمان را چنان عمیق چشیدم که هیچگاه بعد از آن فراموشم نشد. امیر تنها یکی را صدا زد اما مگر خلاصی داشتیم از کنجکاوی توأم با ترس؟. پرسش درونمان بی جواب مانده بود و هر یکی از خودش می پرسید مامان یا باباش؟. نامدار، گریه نکرد.به گمانم، نمی خواست باور کند. هنوز ته سوی امیدی داشت که آن اتفاق برایش نیفتاده باشد. مانند همیشه، کیفش را برداشت و اولین دست تفقد بی مادری را امیر بر سرش کشید. بعدا فهمیدیم که مادر نامدار خودش را حلق آویز کرده؛ در شرمندگی از سرقتی که مرد خانه از مغازۀ کسی از بستگان کرده و زود هم «پی» دزد را به در خانۀ آنها آورده بودند.وضعیت ما هم خیلی زود عوض شد. خوشحالی مان گذرا بود.حال سرخوشی داشتیم از اینکه مرگ از کسان ما دور بود اما، احساس یتیم شدگی نامدار، تا هفته ها بعد رهایمان نمی کرد.تصوری که از «یار دبستانی» دارم، همان همدلی ساده و دلنشین است و چه زلال بود اشکهامان، روزی که باز امیر، دو کودک بی مادر را به مدرسه باز آورد.

پس از آن هم، خودکشی های زیادی دیدم اما، خودکشی هدایت و گافمن، انگار نوع دیگری هستند که به  رنگ سفید در ذهنم نشسته اند.مواجهۀ با مرگ این دو، البته برایم متفاوتند  از این جهت که به گمانم «مرگ» را می شناسم بر خلاف زمان کودکی ام. با وجود مطالب زیادی که در مورد مرگ این دو نوشته اند و گفته اند، نمی دانم چرا ابهت این انتخاب و شهامت دل به دریای مرگ زدن، در نگاهم کم شدنی نیستند.شاید از این زاویه باشد که ما توان قرار گرفتن و تجربه کردن همۀ موقعیتهای زندگی آدمهای معاصر – خواه دور و خواه نزدیک – را داریم اما از تجربۀ مرگ خودخواسته محرومیم.تحلیلهای دورکیم، مفید به این روی سکۀ مرگ نیستند. فکر می کنم تحلیل پدیدارشناسانه، به درک موضوع کمک کند.هرچند مرگ در سایه نشسته و به ما می نگرد (تعبیر سپهری)، اما اینکه ما چگونه در روشنایی به مرگ نظر کنیم؛ یا اینکه با چه سرعتی و با چه میلی( در مفهوم روانکاوانه آن) به قلبش بزنیم، تجربۀ منحصر به شخصیت و تفکر هر فرد است.به راستی، همآغوشی با مرگ،یکی شدن با سایه ای سفید ( شما بخوانیدش خودکشی) چه احساسی دارد؟.

• آخرین ویرایش:یکشنبه بیست و پنجم مردادماه سال 1394