شهریار جدید گرامشی

ارسال به

گرامشی کتابی دارد به نام "شهریار جدید" (ترجمه عطا نوریان- نشر اختران - 1386). مبنای تحلیل گرامشی در این کتاب، شهریار ماکیاول است اما چنانکه در دیگر آثار گرامشی هم تأکید شده، حزب به جای فرد می نشیند یعنی شهریار جدید در واقع حزب است که بنا بر دیدگاه نویسنده، بایستی مصدر سیاستگزاری حال و آینده کشور باشد.

"امیر نوین، امیر – اسطوره، نمی تواند آدمی واقعی و فردی مشخص باشد، فقط می تواند یک سازمان [ارگانیسم] باشد؛ [امیر نوین] یک عنصر پیچیده اجتماع است که در آن اراده ای جمعی، که به رسمیت شناخته شده و تا حدی در عمل خود را نمایش داده است، رفته رفته شکل مشخص به خود می گیرد.".(ص 21).

الگوی گرامشی، ماکیاول است اما وی به تمامی از ماکیاول تبیعت نمی کند. این نکته که ماکیاول، پیش از توصیه هایی به شهریار در امر حکومت داری، پرده از واقعیت سیاست در ایتالیا و نیز کشورهای همسو با آنچنان سیاستهایی بر می دارد، فضل تقدمش به گرامشی می رسد و تحلیلگران ماکیاول بعدا دریافتند که آن همه شماتت و ملامت خالق شهریار بی هوده بوده و تحلیل درستی از سیاست مدرن نمی تواند باشد.

صدالبته تحلیل گرامشی از شهریار جدید، بی توجه به مفهوم پراکسیس در تحلیلهای مارکس نیست. وقتی شهریار شکل جمعی و حزبی به خود می گیرد، پراکسیس هم به ناگزیر در اراده جمعی متبلور می شود: اراده به معنای آگاهی کارامد نسبت به ضرورت تاریخی، به معنای بازیگر اول یک درام واقعی و مؤثر تاریخی.(ص 23).

تغییراتی را که در تحلیل ماکیاول، می بایست شهریار به فرجام برساند، در شهریار جدید بر عهده حزب است. باز در انجام این مأموریت می توان رد تأثیر مارکس را دید:

"آیا می توان به رفرم فرهنگی و ارتقای تمدن اقشار جامعه پرداخت بی آن که در ابتدا یک رفرم اقتصادی و تغییر در موقع و مکان اجتماعی آنان در جهان اقتصادی پدید آمده باشد؟ رفرم فکری و اخلاقی باید با برنامه ی اقتصادی پیوسته باشد؛ علاوه بر این، برنامه ی رفرم های اقتصادی دقیقا شکل مشخصی است که در آن هر رفرم معنوی و اخلاقی مطرح می شود."(ص 27).

در معرفی کتاب به همین حد اکتفا می کنم اما به جز موارد بالا، این کتاب کم حجم نشان می دهد که تحلیلهای این مرد گوژپشت، چگونه پس از دهه ها از مرگ او، همچنان می تواند در افزایش بینش و آگاهی سیاسی فرد و حزب کارا باشد.

• آخرین ویرایش:جمعه بیست و چهارم مهرماه سال 1394