سخنی در اهمیت نو - روز

ارسال به

نوروز بر خلاف اراده کسانی از مذهبیون که می کوشند به لحاظ شدت ملی و باستانی بودنش، بی اهمیت جلوه اش بدهند یا مردم را به اقناع دینی و مذهبی برسانند تا بی توجه از آن بگذرند، یکی از عناصر دیرپا و پر اهمیتی است که در مقایسه با دیگر عناصر ملی یا دینی فرهنگ ایرانیان، به تعبیر جامعه شناسان در «منش» ملی مردم پارسی زبان نهادینه شده است. از یک منظر، مانایی و پایایی سنت نوروزی – که بر اساس نوشته های جغرافی دانان و زمین شناسان در هنگام اوج اعتدال زمین مقرر گردیده – به علت کارکردهایی بوده که برای جماعت های کوچک- مقیاس و نظام اجتماعی کلان جامعه داشته و دارد. بخشش جرم قاتل، حل اختلافات آب و زمین، حل مشکلات خانوادگی اعضاء قوم یا طایفه و پیش آمد گذشت، شستن کینه ها از سینه ها، تزریق روح همبستگی و تجانس به جامعه، بسیج مردم در حل مشکلات مبتلابه مانند حفر قنات، داشتن احساس همدردی و بالاتر از آن، همدلی نسبت به خانواده های متوفیان سال، دیدار از درگذشتگان و یادکرد آنان به عنوان بخشی از جامعه ی زندگان ( به تعبیر اگوست کنت) ، القای روح سرزندگی و دگربودگی پس از عید و... همه از کارکردهای مترتب بر سنت نوروزی است. با وجودی که سلسله های ایران علی الغلب با اسلحه ی دین کمر به نابودی و فراموشی این عنصر فرهنگی می بستند، همین فونکسیونها بودند که هم ریشه نوروز را به عمق زمان  فرو می بردند و هم آن گونه حاکمان را ناکام می کردند

در روزگار ما البته بخشهایی از طبقه ی حاکم در صدد «امحاء» سنت عید و نوروز و بهار برآمدند. در همان بی نظمی پس از انقلاب سال 1357، بیش از همه صدای مرحوم مطهری بود که اجرای مراسم 4شنبه سوری را به نیاکان خر و احمق ما نسبت داد و کوشید تا با استناد به آیات قرانی، بازی با آتشی که نماد هدم کننده ی هرچه پلیدی و ناپاکی است را تقلید نابخردانه عنوان کند که از نگاه قرانی محکوم و مستحق ملامت است. با همه ی این هجمه ها، سنت عید سال نو، ماند و به نسلهای پس از انقلاب هم آموخته شد هرچند به اقتضای تحولات و تغییرات جامعوی صورت دیگری گرفت.

کارکردهای نوروز، در واقع دچار تقلیل شده اند اما علتش خواست و اراده قدرتمندان نبوده است. اگر برابر تحلیل مارکس بپذیریم که زیربنای اقتصاد با روبنای فرهنگ رابطه ای دیالکتیکی دارد، در رابطه ی میان اقتصاد ( یعنی رابطه ی تولیدی، وجه تولید، روابط میان نیروهای تولید و .. . ) با فرهنگ روبنا، تضییقات اقتصادی در کل، شیوه اجرای سنت عید نوروزی را متأثر کرده و لاجرم این پدیده ی متأثر برای رهایی از تجبیری که از سوی وجه تولید بازار به آن می شد، راه ماندگاری دیگری را با ابتکار کشف کرده است. با این وجود، طبقه ی حاکم به دست کم یکی از اهدافش در سلب اعتبار از نوروز دست یافت. این که، چون نوروز از عهده تمامی کارکردهای خود بر نمی آید، نزد درصد بالایی از مردم، برچسب بی معنایی خورده و از سویی، رسانه های جمعی حکومتی، شادمانی نوروزی را متعلق به قشرهای غیر انقلابی و در نتیجه مرفه و بی درد تبلیغ می کنند تا ضمن برساختن مفهوم خودی – غیر خودی، مستضعف – مستکبر، دارا – نادار، جنوب شهر– شمال شهر با انشقاقی خودساخته، قطب بندی مبتنی بر کینه توزی طبقاتی را گسترش و اشاعه دهد. هدف اما همچنان ستردن سنت نوروزی از اذهان مردم است. اطلاعات میدانی در دست نسیت تا این رسالت طبقه ی حاکم را بتوان تحلیل کرد، اما همچنان این دیدگاه هرساله اجرا می شود.بعید است تحولات شدید جامعه فرصت تثبیت چنین دیدگاهی را به این بخش از حاکمیت (مانند مدیران ارشد رادیو و تلویزیون) بدهند.

• آخرین ویرایش:دوشنبه دوم فروردینماه سال 1395