به بهانۀ روز معلم

ارسال به

دوازدهم اردی بهشت بر اساس اعتراض های مدنی معلم های ایرانی به حقوق پایمال شده شان در روزگار پهلوی دوم و به خصوص با یادکردی از محمد درخشش، و بعدتر پس از انقلاب و ترور مرحوم مرتضی مطهری، به نام روز معلم نام گذاری شده است.علی الظاهر غیر از توجه به نقش اجتماعی معلم، هدف از این تعیین روز،پاسداشت مقام دانش و علم هم بوده است. طوفانی از تمجیدها و ستایش ها در این روز از سوی مسئولین و کارگزاران و نیز شاگردان (در هر مقطعی) به روی معلم ها باز می شود. آنچه البته تمام صدر و ذیل جامعه دوست می دارد به فراموشی عامدانه سپرده شود، چگونگی ایفای این نقش بسیار مهم اجتماعی است؛ با وجودی که بر کسی پوشیده نیست که در نظام آموزشی ایران، خانه از پای بست ویران است.در تحلیل نقش معلم و فونکسیونی که بر عهده دارد، بیش از همه در جامعه علمی و در میان روزنامه نگاران، اتکا بر تحلیل ارگانیسیستی است که به زبان ساده،جامعه را یک ارگان بزرگ و نقش تعلیمی را به مثابه یک بافت در نظر می آورند و در ادامۀ همان بینش، به فونکسیون خرده نظام آموزشی در دل نظام اجتماعی بزرگ یعنی جامعه می رسند.

با همین تحلیل که تا اینک راه به سرمنزلی در بهگشت نظم آموزشی ایران نداشته هم می شود دانست که نقش اجتماعی معلم در روزگار ما، نقشی اضافه ای است. منظورم این است که در واقع امر، چنان معلم ها از ایفای نقش خود درمانده اند و باز داشته شده اند، که اگر به فرض، نقش معلمی از مجموعۀ سلسله مشاغل ایران حذف شود، اتفاق نامنتظره ای نمی افتد. این «واماندگی کارکردی»، بیشتر متأثر از علل بیرونی است تا مجموعه دلایل انگیزه ای و شخصیتی خودِ معلم ها.

اقتصاد اسلامی مد نظر اسلام گرایان را به یاد بیاورید که اینک فقط یادی کم رنگ از آن باقی است. هدف طراحان این ادعای بس بزرگ، «راه سوم»ی بود در مقابل اردوگاه های اقتصادی – سیاسی سوسیالیستی و کاپیتالیستی؛ بر اساس شعار بی محتواتری چون نه شرقی نه غربی. افتصاد اسلامی ( که یکی از طراحانش ابوالحسن بنی صدر بود) از اساس ناقص به دنیا آمد و نظام افتصادی کشور علی رغم میل مستحکم!! مسئولین، تسلیم اقتصاد سرمایه دارانه شد. ارزش گذاری سرمایه و تجارت و تبادل که در یک نظام سالم موجبات رفاه و بهبودی و توسعه هر کشوری می شود، به علت غیبت تولید و ارزش افزوده، راه به سوی مصرف گرایی و جامعۀ مصرف گرا و تجاری شدن زندگی ایرانیان برد.این دگردیسی مهم هرچند مورد توجه و انتقاد جامعه شناسان بود، اما رویکرد غلط کابینۀ سازندگی، توجهی به تئوری ها و دیدگاه های تخصصی نداشت؛ به علاوه که افزایش ثروت و سودهای نجومی و افسانه ای، چنان از سوی نظام سیاسی به متن جامعه و به خصوص طبقۀ بالا تزریق می شد که پیامدهای تفکر سود محور تقریبا به هیچ انگاشته شد. به تدریج، رویکرد اختصاصی سازی ( که از خصوصی سازی متمایز است) به خرده نظام آموزشی هم سرایت کرد.

تفکر غالب این بود که با هزینه ای با هر سطحی، و با کمترین انرژی  اما با سرعت بالا، نتایج درخوری نصیب کسانی بشود که از خصیصه های طبقۀ بالا بودن، عناوین دکتر و استاد و مهندس را کم داشتند. نتیجۀ تفکر و فعالیت این نوکیسگان، ایجاد نابرابری آموزشی و تشکیل مدرسه های غیر انتفاعی و سپس دانشگاه آزاد بود.

تجاری سازی آموزشی، به تعبیر گیدنز و در ادامه به جگرنت تبدیل شد و نتیجه خواهی کوتاه مدت (بخوانید مدرک گرایی بدون دانش تخصصی) به همۀ سطوح آموزشی سرایت کرد. اینک، نوبت کیفیت بود که در محضر کمیت در مسلخ منافع طبقۀ حاکم و بعد طبقۀ بالا قربانی شود. جامعه و انسانِ پس از اجرای سیاست اختصاصی سازی، خلاصه بگویم تبدیل به تعداد بسیار نادری از انسان های ( و در نظام آموزشی: معلم های دانش – محور) کیفیت گرا شد که توسط اکثریت کمیت گراها به تدریج حذف شدند. به بیان لوکاچ، نظام آموزشی ایران  به معنای دقیق «پروبلماتیک» شد. ( برای دیدن بحث مهم لوکاچ در این زمینه ر ک: جامعه شناسی رمان، لوکاچ، ترجمه حسن مرتضوی).

پروبلماتیک  شدن نظام آموزشی، در واقع مهم ترین سرطانی بود که جامعۀ معلمین را هم مورد هجمه قرار داد تا به علل مختلف ( که در این یادداشت تنها به یکی از آنها اشاره کردم) در سلسله مراتب پرستیژ شغلی به پایین ترین درجه تنزیل پیدا کنند و از اجرای نقش مهم آموزندگی محروم شوند.

این رویکرد که همچنان تداوم دارد، با تزویر و ریاکاری خاص جامعۀ ایرانی در نکوداشت کلیشه ای مقام معلم، بیشتر به پس اذهان هدایت می شود و با همین سیاست، آثار مخرب آن تا دهه های دیگر به کشور تحمیل می شود. به نظرم تا فعالیت های مبتنی بر تجمیع سرمایه و سود در محیط آموزشی غلبه دارد، سخن گفتن از مقام معلم، مطلقا بی معناست.

• آخرین ویرایش:شنبه یازدهم اردیبهشتماه سال 1395