راززدایی و زنان

ارسال به

یک. یکی از مفاهیم مهم جامعه شناسی وبر «راز زدایی» یا «افسون زدایی»(Demythtification) از جامعۀ مدرن است. جهان جدید، جهان راز زدایی شده است بر خلاف جهان سنتی که زیر سیطرۀ رازها و خرافات و گره های نگشوده قرار داشت. این حکم عام وبر بر کنش متقابل انسانی هم مؤثر و نافذ است. بسیاری از روابط انسانی که پیش از این جزء «راز» و «تابو» قرار داشتند،هم عنان با تحولات عمیق و شتابناک، از پرده برون افتادند گویی ذات این روابط هم منتظر چنین مجالی بودند تا از گره بودگی بیرون بیایند؛ چون پری رو که تاب مستوری ندارد. به جز از محرم افتادگی بخشی از کنش های میان انسان ها، این روابط از یک سویه بودن هم خارج شدند.به طور مصداقی، در نظر بیاورید روابط میان زن و مرد در چارچوب خانواده را که پیش از این یک سویه و اقتداری بودند. به این معنا که زنان در جوامع سنتی، بیشتر از آن که سوژه باشند، ابژه ای بودند زیر حاکمیت و فرمانروایی مردان. سلطه از آنِ مرد بود و عناصر فرهنگی به زنان آموخته بودند که جایگاه خود را بشناسند و در هر صورت تسلیم اوامر و نواهی ساختار جامعۀ مردسالار باشند. غیر از روابط رسمی و شرعی شده مانند عقد عهد زناشویی، در روابط عاشقانه پنهانی و آشکار و آزاد هم این روند وجود داشت. تنها در ادبیات عاشقانه ای که آن هم تولید مردان ادیب بود، زنان تا حدودی از سلطۀ مرد رها می شدند و  به خاطر داشتن قدرت جنسیِ بدون جایگزین، مهاری به مرد می زدند و در آن اقلیم فرمانروایی می کردند.این گونه بود که زن مظهر ناز می شد و مرد مظهر نیاز؛ و آن که باید به رنج و تعب می افتاد تا رضایت معشوق را جلب کند، مردِ عاشق پیشه بود.به عنوان یک نمونه به این بیت حافظ فکر کنید:

چون شوم خاک رهش، دامن بیفشاند ز من

ور بگویم رو بگردان، رو بگرداند ز من!.

هم در ادبیات عاشقانۀ ایران و هم در ادبیات عاشقانۀ اعراب، از این نمونه خاکساری و اظهار عجز و لابه از سوی عاشق – که مرد باشد – در پیشگاه معشوق، فراوان هست.

دو.  می گفت که: ده سالی می شد که عهد دوستی بسته بودیم. بدون هیچ تصمیم قبلی، عاشق شدیم؛ دو روح  موافق و مواثق؛ دل داده و سرسپرده؛ این یک اسیر دلبردگی آن یکی و آن یکی حیات و مماتش همه این یکی، و با همۀ افت و خیزها، روزگار شیرین و نوشینی داشتیم. هر چند، عاشقیِ من و معشوقیِ  یار، ممنوع بود و ملامت دیگران را در پی داشت؛ اما به خصوص، معشوقه ام، « مردی» می کرد و شعلۀ این عشق را فروزان نگه می داشت. نه که این ممنوعیت در مورد او شدیدتر بود، پس پذیرفته بودیم که چارچوب رسمی و عرفی را بشکنیم و به احساس و عاطفه خود وفا کنیم؛ هرچند از نگاه دیگران، تابوشکنی و بدنامی و خیانت بود.این هم بود که حس حسادت در مقام معشوق، آن چنان شدت داشت که به هر راهی می خواست تا از آنِ او باشم و بس. همین شد که تنهایی را به من تحمیل کرد. چنان او را بزرگ کرده بودم در دل و دیدۀ خود که هیچکس را نمی دیدم و چنان در اعتماد به او ییش رفتم که حجت موجه ام بود و زمان گذشت و گذشت... تا راز خیانتش بر من آشکار شد و از آنجا که نیازمند  چیزکی هم بود، معاشقه را به معامله فروخت و تن و روح خود را تسلیم چیزی از جنس پول کرد».

این نقل قول، چکیده تجربۀ یک هم سفر است در همین روزهای نزدیک. همین است که می گویم جهان که از سنتی بودن بیرون آمد، «زنانه» هم شد. به خصوص همین فقرۀ اخیر که همسفر من با نام خیانت آن را می شناسد.(همین امروز کسی از مسئولین، آمار 23 درصدی طلاق را اعلام کرد و البته آمارهای پیشین هم نشان می دهند که یکی از عوامل طلاق، خیانت است؛ عاملی که در جهان قدیم ، بیشتر مردانه بود و البته مورد پذیرش زنان).

این عامل در روزگارِ در حالِ گذارِ ما مردانه – زنانه شده. بیم دارم که فرداروز کاملا زنانه شود؛ و بیم دارم که توأم با تخریب بنیان خانواده، بنیان عشق زمینی هم توسط کسانی از جنس معشوقۀ همسفرِ من به خاک هلاکت بیفتد.اگر ورود به وضعیت جدید، حداقل عشق را و پیش از آن اعتماد را بیشتر از این راززدایی کند و اگر خیانت در روابط متنوع انسانی، تبدیل به هنجار فرهنگی بشود، برای کسانی که غیر از عقل ابزاری به عاطفه و احساس و شورمندی و مغازله و معاشقه نیاز دارند و به آنها  اهمیت می دهند ( و به نظرم همین احساس و عاطفه شرط بی بدیل التذاذ از زندگی است)، آن گاه تنها می توان تنها به مرگ اعتماد کرد که آشکارا خیانت نمی کند.

• آخرین ویرایش:دوشنبه بیست و هفتم اردیبهشتماه سال 1395