فدوی ملطی داگلاس[۱] / مترجمان: سپیده برزو و صدیقه بختیاری

ارسال به

فدوی ملطی داگلاس[۱] / مترجمان: سپیده برزو و صدیقه بختیاری

شهرزاد، زنی که تاروپود قصه‌های هزارو یک‌‌شب را می‌تند، شه‌بانوی راویان غرب و شرق، از روزگاران دور نماد داستان‌گویی بوده است. چیرگی او بر کلمات و توانایی ادراک‌شده و آگاهانه‌ی او در لگام‌زدن بر سخن، رشک نویسند‌گان مرد را از ادگار آلن پو تا جان بارت برانگیخته است.[۱]

 ریموند جین در رمان دلپذیر و بسیار زیرکانه‌ی خود به نام خواننده، ( اکنون نیز در یک فیلم) میل جنسی و ادبی، اغواگری زنانه و داستان‌سرایی را در هم می‌‌آمیزد. قهرمان جذاب او، همچون یک شهرزاد امروزی و مدرن، متون را برای جمعی از  شنوندگانی روایت می‌کند( در حقیقت با صدای بلند می‌خواند) که بی‌درنگ ادبیات و سکسوالیته را در هم می‌آمیزند. آنچه بیش از هر چیز قهرمان زن فرانسوی قرن بیستم را از سلف عرب – پارسی خود متمایز می‌کند، بی‌بهر‌گی او از قدرت کنترل و تسلط است. میل گرداگرد زن می‌چرخد، حال آنکه او به سختی قادر به مهار آن است.[۲] در مقابل، آنچه در شهرزاد به وضوح به چشم می‌آید، استادی او در چنین مهارکردنی است. اوست که عنان رابطه‌ی میان میل جنسی و متن را، دست کم تا جایی، در دست دارد.

شهرزادی را که در ادامه مورد واکاوی قرار خواهیم داد، یک موجود جنسی نیز هست که کلام ( و مردان ) را از رهگذر بدن خود به کار می‌گیرد. همین بدن است که،  وقتی خشونت مردانه با سکسوالیته‌ی [جنسیت] او تلاقی می‌کند، به وی رخصت سخن‌وری می‌دهد، سکسوالیته‌ای که به واسطه‌ی بدن و کلمات‌اش شکل می‌گیرد. شهرزاد در عین حال روایت را برای هدایت دوباره‌ی میل جنسی و همچنین سکسوالیته به کار می‌برد.

داستان قالب[۳] [داستان در داستان] هزار و یک شب – یعنی در اصطلاح معمول، مقدمه و مؤخره‌ی اثر –  بی‌شک یکی از قوی‌ترین روایت‌ها در ادبیات جهان است. داستان‌های تودرتوی هزارویک‌شب جذابیت خود را تنها از آمیزش ساده‌ی رابطه‌ی جنسی و خشونت به دست نمی‌آورد، بلکه این جذبه از رابطه‌ی منحصر‌به‌فردی سرچشمه می‌گیرد که میان میلِ جنسی و میلِ روایی ایجاد می‌شود.

 منتقدان بسیاری در بابِ الف لیله و لیله قلم فرسوده‌اند (شاید ” هزار و یک” اغراق نباشد) و در بسیاری از نقدها به داستان قالب اشارت رفته است. اغلب تفاسیر به دو مکتب تقسیم می‌شوند: مکتب تعویق اندازی[۴] از یک‌سو و مکتب التیام‌بخشی از سوی دیگر. از منظر شهرزاد، داستان قالب، همچون دیگر کنش‌های تعویق‌اندازی یا نجات‌بخشیِ روایت در کالبد خود هزار و یک شب به تکنیکِ ” تعویق اندازی” بدل می‌شود. به نقل از میا گرهارت، «شهرزاد با نقل یک داستان در پی داستانی دیگر زمان می‌خرد تا اینکه سرانجام پیروز می‌شود». همچنین برونو بتلهایم یادآور می‌شود که «رهایی از مرگ از رهگذر نقل قصه‌های جن و پری بن مایه‌ای است که آغازگر زنجیره‌ی رویدادها است».[۵] اما  بتلهایم  نماینده‌ی، به واقع شاید بهترین نماینده‌ی، مکتب التیام‌بخشی است. برای نقدی روانکاوانه، دو قهرمان اصلی وجود دارد؛ شهریار و شهرزاد. شهرزاد اگو است درحالیکه همتای مرد او زیر سلطه‌ی نهاد است و تمام متن به مثابه‌ی «انسجام شخصیت شاه عمل می‌کند».[۶] یکپارچگی شخصیت، در حال حاضر در قالب واژگان یونگی بیان می‌شود، محور بحث جروم کلینتون نیز می‌باشد.[۷] براهین و استدلال‌های تفسیریِ تعویق‌اندازی و التیام‌بخشی آشکارا در ارتباط با یکدیگر قرار می‌گیرند.

توجه به میل نوع متفاوتی از رویکرد به داستان قالب است که در برخی نقدهای اخیر فرانسوی  تجسم می‌یابد. آندره میکل میل را در پیوند با شهرزاد پیش می‌کشد.^[۸] اما پیوند دادن شهرزاد به میل بی‌شک در اثر جمال الدین بن شیخ^[۹] بیش از هر چیز آشکار است. از دیدگاه او شهرزاد قصه‌گویِ چیره‌دست تمام وجود میل^[۱۰] را بازنمایی می‌کند .^[۱۱] شاید این ادگار وبر باشد که در اثر خود به نام  سرّ هزار و یک شب، بیشترین رویکرد روانکاوانه را به کار می‌گیرد: سخن ممنوع شهرزاد[۱۲] ( که علی رغم عنوان تا حدی سینمایی و جلد وسوسه آمیز آن به خواندنش می‌ارزد) جایگاه میل را در این متن کلاسیک ادبیات جهان مورد واکاوی قرار می‌دهد.[۱۳] با این وجود، اینجا  مجدداً بسیاری از استراتژی‌های متنی مورد غفلت واقع شدند. همان گونه که خود شهرزاد نیز،که در واقع به خودِ تجسمِ سخن  بدل می‌شود، فرودست تلقی می‌‌گردد ( عنوان یک فصل کتاب ” شهرزاد یا سخن”[۱۴] ا

• آخرین ویرایش:شنبه یکم خردادماه سال 1395