نویسنده و جامعه

ارسال به

در سال 1936، دانشگاه بن، دکترای افتخاری ای را که قبلا به توماس مان اعطا کرده بود، لغو کرد. مصدر نامه  نامشخص است. از بس چنین کاری ناستوده و شناعت آور و شرمناک بود، ترجیح ریئس دانشکده این بود که نام و امضایش در پرده بماند. مان، پاسخی طولانی برای آن مقام دانشگاهی نوشت ( این نامه در این کتاب با ترجمه ی استادانه عزت الله فولادوند آمده:‌ فلسفه و جامعه و سیاست ، گزیده و نوشته و ترجمه، نشر ماهی) و ضمن دفاع از  عملکرد پیشین اش یعنی تقبیح سیاست آدم کشی نازی ها، مسأله را از شخصی بودن به مسأله ی عمومی آلمان و روابطش با جهان تبدیل کرد و به خصوص روی «کلمه» تأکید کرد که: « در کلمه رازی بزرگ نهفته است؛ مسئوولیت در قبال پاکی آن، مسئوولیتی نمادین و معنوی است؛ کلمه دارای معنا و اهمیتی است نه تنها هنری، بلکه اخلاقی؛ کلمه مسئوولیت است. مسئولیتی انسانی ، و همچنین مسئوولیت در برابر قوم و ملت خویش».

مان، نظام نازی ها را «رژیمی ویرانگر روح» معرفی می کند که شیره ی تن و جان آلمان را کشیده، به ویرانه ای تبدیلش کرده، به لبه ی پرتگاه فاجعه ی اقتصادی اش کشانیده، و در نهایت یاری از خدا می خواهد.

این نامه بدون شک تنها نامه ی اعتراضی یک نویسنده یا روشنفکر به نماینده ی یک رژیم توتالیتر + آدمکش نیست. در قرن بیستم، فراوان بودند حکومت هایی که دست به زندانی کردن، نابودی، کشتار و تبعید روشنفکران معترض زدند و البته اهل قلم هم با «کلمه» به مقابله برخاستند. اما نامه ی مان، از این جهت برایم منحصر به فرد است که رژیم نازی ها و عمکردشان را در چند صفحه ی کوتاه به یک «مشکل» ملی و جهانی تبدیل کرده است. مان اگر امروز سخنی برای گفتن دارد، همین جاست که نوشتن برایش تبدیل به «مسأله» شده بود؛ مسأله ای جامعوی. نویسنده اگر مسأله نداشته باشد، نوشتن برایش تفریح یا ابزار معیشت است و متن هایی که بنیان شان مسأله محور نباشد، نه ماندنی هستند و نه توفیقی در گره گشایی از دنیای درون  بیرون آدمیان دارند. این نکته ای است که لوکاچ بارها طرح و شرح کرده ( به خصوص در تحلیل های جامعه شناسانه رمان). انسان مدرن با تفسیر لوکاچ پروبلماتیک هست، اما نویسنده تا پروبلماتیک نباشد، خدمتی به نوع انسان نمی کند.نیاز امروز ما هم داشتن نویسنده پروبلماتیک است؛ کسی که با هستی دست به گریبان باشد.

• آخرین ویرایش:دوشنبه شانزدهم مردادماه سال 1396