دیپلمات

2-3- نورئالیسم و همکاری بین المللی:
نورئالیسم تلاشی برای علمی کردن رئالیسم و هم چنین توجه به مسائل اقتصادی و ساختار بین الملل است. اگر چه نورئالیسم یک نظریه رئالیستی است که بسیاری از مفروضه‌های رئالیسم کلاسیک مانند دولت محوری، قدرت‌محوری، یک پارچه و عاقل بودن دولت ها را قبول دارد، اما استدلال می کند که علی‌رغم اعتقاد رئالیسم کلاسیک، ریشه جنگ و صلح در ساختار نظام بین ‌الملل نهفته است، نه سرشت انسان و ماهیت کشورها. نورئالیست ها معتقدند که نظام بین ‌الملل آنارشیک است. آنارشیک بودن نظام بین الملل به معنای نبود نظم و نسق و رفتار الگومند نیست، بلکه منظور نبود یک اقتدار مرکزی در نظام بین‌الملل است. آنارشی بین‌المللی پیامدهای مهمی برای رفتار کشورها و روابط بین‌الملل دارد. به طور کلی، آنارشی سه الگوی رفتاری را برای کشورها در روابط بین‌الملل ایجاب می کند:
اولاً، کشورها نسبت به یکدیگر بی ‌اعتماد هستند و سوء ظن دارند. آن ها همواره از خطر بروز جنگ نگران هستند. اساس این ترس، این واقعیت است که در جهانی که کشورها قادرند به کشوری دیگر حمله کنند، آن ها برای حفظ بقای خود حق دارند که نسبت به دیگران بی اعتماد باشند. علاوه بر این، در نظامی که هیچ مرجع قانونی وجود ندارد که یک کشور تهدیدشده برای کمک گرفتن به آن مراجعه کند، کشورها انگیزه بیشتری برای سوءظن می یابند.
ثانیاً، مهم‌ترین هدف کشورها در نظام بین‌الملل، تضمین بقا و ادامه حیات است. به کلام دیگر، چون نظام بین‌الملل خودیار است، هریک از کشورها باید به تنهایی امنیت خود را تأمین کند و اتحادها و پیمان‌های نظامی اموری موقت و متغیر هستند.
ثالثاً، کشورها در نظام بین‌الملل تلاش می کنند قدرت نسبی خود را به حداکثر برسانند. دلیل این رفتار نیز ساده است. هر چه قدرت و مزیت نظامی یک کشور بر دیگران بیشتر باشد، ضریب امنیتی آن بیشتر و بالاتر خواهد بود.[46]
نورئالیسم، ماهیت و امکان و احتمال همکاری‌ های بین‌المللی را نیز بر اساس ساختار آنارشیک بودن این نظام تجزیه و تحلیل می کند. پیامدهای آنارشیک بودن نظام بین الملل دو مانع را بر سر راه همکاری ‌های بین‌المللی ایجاد می کند که دست یابی به آن را بسیار مشکل می سازد: نخست این که، بر اثر جو بی اعتمادی حاکم بر روابط بین‌الملل، کشورها از ترس استثمار شدن و فریب خوردن توسط شرکای خود در آغاز و ادامه همکاری با کشورهای دیگر محتاط هستند. [47]
دوم این که، دولت‌ها از آن جا که در یک نظام غیرمتمرکز و خودیار قرار گرفته‌اند، ماهیتی تدافعی دارند و حتی در شرایطی که همکاری متضمن سود مطلق نیز می‌باشد، محتاطانه عمل می کنند. با وجود این که دولت ها ممکن است از همکاری سود اقتصادی ببرند، اما عواید اقتصادی تحت الشعاع منافع سیاسی قرار می گیرد. دولت ها همواره از چگونگی توزیع عواید ناشی از همکاری نگرانند و از آن می ترسند که دیگران بیشتر از آن ها از همکاری سود ببرند. بنابراین به رغم آن که ممکن است سود یا «دستاورد مطلق»[48] ناشی از همکاری زیاد باشد، اما برای آن ها آن چه اهمیت بیشتری دارد «دستاورد نسبی»[49] است که اگر به زیان آن ها باشد، مانع از همکاری یا تداوم آن خواهد شد. هیچ دولتی نمی خواهد طرف مقابل از رابطه و همکاری موجود بیشتر از خود او سود ببرد، زیرا در این صورت در بلندمدت موازنه میان آن ها به هم می خورد و قدرت یکی نسبت به دیگری فزون می یابد.[50]
«کنت والتز»[51] به عنوان یکی از نظریه پردازان اصلی نورئالیسم به نقل از «ژان ژاک روسو»، «تمثیل شکار گوزن» را مطرح می نماید. بر اساس این تمثیل، تعدادی شیر گرسنه ممکن است برای شکار گوزن و سیر کردن شکم خود با یک دیگر توافق نمایند، اما چنان چه یکی از شیرها در مسیر شکار گوزن به یک خرگوش برخورد کند، ترجیح می دهد به خرگوش برای سیر کردن شکم خود اکتفا نماید. بنابراین از این منظر دولت ها در روابط خود با دیگر بازیگران، خودخواه هستند و صرفاً به منافع خود می اندیشند.[52] در یك سیستم خودیاری، هر واحد و كارگزاری سهمی از تلاش هایش از سیستم بین المللی را نه در راستای پیش برد اهداف خود، بلكه برای فراهم آوردن ابزارهایی اختصاص می دهد كه بتواند از خود در برابر دیگران حمایت و حفاظت كند. «كنت والتز» با مسلّم دانستن بهره مندی از سودهای ناشی از همكاری بین دولت ها، معتقد است در شرایطی كه دولت ها با امكان همكاری برای رسیدن به سودهای دوجانبه رو به رو می شوند، دولت هایی كه احساس ناامنی می كنند، باید بپرسند كه سودها چگونه تقسیم خواهند شد؟ آن ها نمی پرسند كه آیا هر دو سود می بریم؟ بلكه می گویند چه كسی بیشتر سود خواهد برد؟ اگر یك سود مورد انتظار تقسیم شود، ممكن است یك دولت، سود به دست نیامده را دست آویز قرار دهد و سیاستی را برای تخریب و آسیب رساندن به دیگران اتخاذ كند. حتی امید سودهای مطلق فراوان برای دو طرف، به معنای همكاری مشخص دولت ها نیست؛ زیرا آن ها از بهره برداری طرف های مقابل از توانایی های جدید خود می ترسند. بنابراین، شرایط ناامنی - دست كم، عدم قطعیت و اطمینان دو طرف از مقاصد و اقدامات احتمالی آتی طرف دیگر- باعث می شود تا همكاری صورت نگیرد.[53] دلیل دیگر عدم همكاری دولت ها از نظر «والتز»، عبارت است از این كه یك دولت نگران آن است كه تدریجاً و در فرآیند اقدامات همكاری جویانه و تبادل كالاها و خدمات، به دولت یا دولت های دیگر وابستگی پیدا كند؛ بنابراین، برای پرهیز از چنین وضعیتی، بیشتر به فكر مراقبت از خود خواهد بود. از نظر كنت والتز، در یك سیستم خودیاری، ملاحظات امنیتی سودهای اقتصادی را تابع منافع سیاسی قرار می دهد و الزامات ساختاری سبب می شود تا دولت ها به دنبال حفظ خودمختاری شان باشند.[54]
4- مکتب انگلیسی و همکاری بین المللی:
مکتب انگلیسی یا خردگرایی یا نظریه جامعه بین الملل، به تعبیری در میانه دو دیدگاه ایده آلیسم و رئالیسم قرار دارد، چرا که به نظم در شرایط آنارشیک توجه دارد. از نظر مکتب انگلیسی، در شرایط فقدان همکاری، هر نظمی که در نظام بین المللی وجود داشته باشد، باید ناشی از عوامل مادی باشد و نه فرهنگی. از این منظر، هر چه نظام بیشتر از تعارض به سوی همکاری حرکت کند، تناسب رهیافت معناگرایانه افزایش می یابد و از اهمیت رهیافت مادی گرایانه کاسته می شود.[55] مکتب انگلیسی با تأکید بر وجود آنارشی (همانند رئالیسم) با جذب یک عنصر دیگر یعنی جامعه بین الملل می کوشد همکاری (مورد توجه ایده آلیست ها / لیبرال ها) را نیز توضیح دهد. پیروان مکتب انگلیسی بر نقش نهادها، هنجارها و قواعد در نظام بین الملل تأکید دارند و برای آن ها نهادهای بین المللی از اهمیت زیادی در کاهش تعارضات و افزایش همکاری ها برخوردارند. از نظر مکتب انگلیسی، همکاری در شرایط آنارشی نه تنها امکان پذیر است، بلکه عملاً نیز وجود دارد. این رهیافت، همکاری را بخش جدانشدنی جامعه بین الملل تلقی می کند. از نظر مکتب انگلیسی، نهادهای بین المللی تجلی عنصر همکاری میان دولت ها در انجام کارکردهای سیاسی و در عین حال ابزاری برای تداوم بخشیدن به آن همکاری هستند.[56] «هدلی بول» به عنوان یکی از نظریه پردازان اصلی مکتب انگلیسی، پنج نوع نهاد بر می شمرد. از دید وی، نهادهای «موازنه قدرت»، «دیپلماسی»، و «حقوق بین الملل»، کم و بیش به عنوان زمینه های همکاری در سطح بین المللی تلقی می شوند. دو نهاد دیگر مورد توجه وی عبارتند از: «جنگ»، و «نظام مدیریتی قدرت های بزرگ». برای بول، جنگ به عنوان «خشونت سازمان یافته واحدهای سیاسی علیه یک دیگر» تعریف می شود و گاه به شکل همکاری در جهت حفظ موجودیت جامعه بین الملل و حفظ واحدهای تشکیل دهنده آن می تواند باشد و بنابراین می توان در آن نیز نوعی همکاری در جهت اهداف جامعه دولت ها دید. قدرت های بزرگ نیز با اتکا به قدرت بیشتر خود می توانند با تعقیب سیاست هایی که به نفع نظام بین المللی است و از طریق ایجاد ثبات و نظم به شکل گیری همکاری میان سایر واحدها کمک کنند.[57]
از دید مکتب انگلیسی قواعد از اهمیت خاصی برخوردار هستند. در نظریات هدلی بول، قواعد جامعه بین الملل به منزله قواعدی که اولویت نظام دولت ها را تأیید و تقویت می کنند و دولت ها را به عنوان تنها اعضای جامعه بین الملل به رسمیت می شناسند، اصل بنیادین سیاست جهانی اند. در مرحله بعد قواعد همزیستی قرار می گیرند که شرایط حداقل برای همزیستی را تعیین می کنند و بعد قواعد مربوط به همکاری قرار دارند. [58]
«هدلی بول» اشاره می کند که انگاره های مشترک در سطح بین المللی همان بنیانی که در سطح داخل وجود دارد، یعنی مرجع اقتدار متمرکز را در اختیار ندارند. در نتیجه حداقل اَشکال محدودی از همکاری میان دولت ها بر اساس انگاره های مشترک – احترام به مالکیت، وفای به عهد، و تحدید خشونت – امکان پذیر است.[59] اما از بحث های تاریخی مکتب انگلیسی در مورد انواعی از جامعه بین الملل که مبتنی بر ارزش های مشترک نیز بوده اند، می توان به این نتیجه رسید که در صورت وجود اجماع ارزشی امکان همکاری در میان دولت ها افزایش می یابد و گستره همکاری نیز توسعه پیدا می کند.[60]
5- مارکسیسم و همکاری بین المللی:
مارکسیسم اقتصاد را زیربنا دانسته و سایر پدیده‌های اجتماعی را روبنای آن تصور می کند. نظریه‌پردازان مارکسیست معتقدند که منطق سرمایه‌داری باعث جنگ و منازعه بین کشورهای سرمایه‌داری می شود. کشورهای سرمایه‌داری مدرن ضرورتاً در منازعه و مناقشه با یک دیگر هستند تا قلمروهای اقتصادی خود را گسترش داده و به قلمرو کشورهای دیگر نیز نفوذ و رسوخ کنند. مارکسیسم بر پایه این فرض مبتنی است که روابط انسانی را به بهترین نحو از طریق تکیه روی مبارزه دو طبقه سرمایه دار و کارگر بر سر کنترل وسایل تولید می توان تبیین کرد. مارکسیسم مدعی است پدیده های مهم روابط بین الملل را جدای از نابرابری طبقاتی، نظام های تولیدی و انقلاب های فناوری نمی توان شناخت. این مکتب کمتر به مناسبات میان دولت ها و بیشتر به جهان گیر شدن مناسبات اقتصادی و اجتماعی توجه دارد.[61]
«نظریه ماركسیستی ارتدوكسی»[62] سرمایه‌داری را علت بنیادی و اساسی تعارض و كشمكش در عرصه بین‌المللی می‌داند. دولت های سرمایه‌داری برای كسب منافع بیشتر، با یک دیگر و با دولت های سوسیالیستی (به دلیل این كه آن ها را عامل تخریب و نابودی خود می‌دانند) به نبرد می‌پردازند. این اندیشه در افکار و آثار مارکسیست‌ هایی، چون لنین، تروتسکی و استالین بازتعریف و بازنویسی شد. در مقابل، «نظریه وابستگی نوماركسیستی‌»[63] توجه خود را به روابط میان قدرت های سرمایه‌داری توسعه‌یافته و دولت های كمتر توسعه‌یافته معطوف کرده است که با استثمار كشورهای توسعه‌نیافته به ثروت و توسعه دست یافته‌اند. از نظر نوماركسیستها، راه حل محو عقب ماندگی كشورهای عقب مانده و قرار گرفتن آن ها در مسیر رشد و توسعه، ‌اضمحلال نخبگان طفیلی در داخل كشورهای توسعه نیافته و برقراری یك حكومت انقلابی متعهد به توسعه مستقل در این كشورها می‌باشد. [64]
سطح حقیقی تحلیل مارکسیست ها را می توان نظام جهانی سلطه و وابستگی دانست. در همین چارچوب، نظریه نظام جهانی را نیز می توان مورد توجه قرار داد. نظریه نظام جهانی با توجه نمودن به کلان ترین سطح ممکن تحلیلی یعنی نظام جهانی و هم چنین توجه به نظام اقتصاد سرمایه داری، مبحث روابط بین دولت ها را در حاشیه قرار داده است. والرشتاین به عنوان یکی از طراحان اصلی این نظریه، عملاً جایی برای کارگزاری در نظام باقی نمی گذارد. از نظر وی دولت ها محصول نظام اند و در نتیجه نمی توانند برای تغییر آن کاری از پیش ببرند. وی نظام جهانی را نظامی تاریخی می داند که منطقی واحد و مجموعه ای از قواعد بر آن حاکم است که اشخاص و گروه ها در درون آن ها و از طریق آن ها در تأمین منافع خود و بر اساس ارزش هایشان با هم مبارزه می کنند. [65] بی اعتباری نظریه های ماركسیستی ارتدوكس و نظریه های نوماركسیستی، قبل از پایان جنگ سرد تا حد زیادی به اثبات رسید. تاریخ گسترده همكاری های اقتصادی و نظامی میان قدرت های صنعتی توسعه یافته نشان داد كه سرمایه‌داری لزوماً منجر به تضاد و تعارض نمی شود. واگرایی‌های ناخوشایندی كه جهان كمونیستی را در برگرفت،‌ حاكی از این نكته بود كه سوسیالیسم همیشه ارتقا دهنده همكاری و هماهنگی نیست.[66]
نظریه وابستگی نیز دچار واپس‌روی مشابهی شد، چرا كه هر چه بیشتر مشخص گردید كه:
اولاً مشاركت فعال در اقتصاد جهانی مسیر بهتری برای نیل به رفاه و رشد در مقایسه با توسعه مستقل سوسیالیستی ارائه می‌دهد؛
ثانیاً بسیاری از كشورهای در حال توسعه با استفاده از قابلیت معامله و چانه‌زنی موفق با شرکت های چند ملیتی و دیگر نهادهای سرمایه‌داری به پیشرفت و توسعه دست یافته‌اند.[67]
6- نظریه انتقادی و همکاری بین المللی:
از آن جا که نظریه پردازی انتقادی، دغدغه هنجاری در روابط بین الملل دارد، لاجرم با نگاه به تغییر به برنامه پژوهشی خود می نگرد. نظریه انتقادی به دلیل گرفتار شدن در بحث های فرانظری هستی شناختی و معرفت شناختی، به لزوم تلاش برای تبیین روابط بین الملل بی توجه است.[68] یکی از اهداف مهم مطالعات انتقادی، تلاش برای تضعیف گفتمان امنیتی سلطه جویانه است که با یافتن تناقض های درون نظم موجود و نقد رژیم های امنیتی حاکم از طریق مواجه نمودن آن ها با نتایج واقعی به دست می آید. هدف دیگر نظریه انتقادی، تغییر دادن هنجارهای تنظیم کننده و تشکیل دهنده نظام بین المللی است، به نحوی که دولت ها از فکر کردن و عمل کردن بر اساس الگوهای رئالیسم دست بردارند. از همین رو طرفداران نظریه انتقادی، خواهان نظامی هستند که از طریق ارتباطات متقابل و نیرومند هدایت شود و در آن مفاهیمی مانند حقوق و تعهدات – به عنوان عوامل زمینه ساز همکاری – جایگزین قدرت و زور شده باشد.[69]
7- فمنیسم و همکاری بین المللی:
فمنیسم بر مبنای آثار دانشمندانی چون «آن تیكنر»، «سارا رودیك»، «جین بتك الشتاین»، «جودیس شاپیرو»، «کریستین سیلوستر»[70] و دیگران شکل گرفته است. این ادبیات متنوع تر از آن است كه بتوان به طور خلاصه آن را توصیف كرد، اما می توانیم بگوییم بخش مهمی از آن درباره فهمیدن این است كه چطور سیاست بین الملل «جنسیتی» است؛ یعنی توسط مردان ارائه می شود تا منافع مردان را تأمین كند و توسط دیگر مردان خواسته یا ناخواسته به گونه ای تفسیر می شود كه منطبق بر دیدگاه های مردانه باشد. فمنیسم جنسیت را که مستلزم روابط متکی بر قدرت نابرابر است به عنوان مقوله اصلی تحلیل خود تلقی می کند. وجود این گونه نظام معنایی، برداشت ها و تفسیرهای مان از این جهان را تحت تأثیر قرار می دهد. ادعای اصلی فمنیست ها این است که در رشته روابط بین الملل آگاهی جنسیتی وجود ندارد. در عمل همه فمینیست هایی كه در زمینه سیاست بین الملل مطالعه می كنند، به دنبال هدف مشاركت بیشتر زنان در تمام جنبه های روابط خارجی هستند. از دیدگاه فمنیست ها، هم مردان و هم زنان در جاودانه كردن كلیشه های هویت جنسی نقش دارند: مردان با جنگ و رقابت و زنان با صلح و همكاری.[71]
«کریستین سیلوستر» می گوید مشکل اصلی در مناظرات روابط بین الملل، تضاد میان آنارشی و همکاری است که مبتنی بر برداشت دووجهی مردانه است و نمی تواند دریابد که آنارشی و همکاری شبکه ای از روابطند و نه دو قطب غیر قابل جمع.[72] فمنیست ها استدلال می کنند که روابط نابرابر متکی بر جنسیت برای ادامه فعالیت ها نظامی دولت اهمیت دارند. از دید فمنیست ها، تحلیل روابط بین الملل باید نسبت به جنسیت به عنوان برساخته ای اجتماعی حساس باشد. بر اساس دیدگاه فمنیستی، منافع ملی چندبعدی، مشروط به شرایط خاص است. بنابراین نمی توان آن را صرفاً بر اساس قدرت تعریف کرد. در جهان معاصر، منافع ملی برای مشکلات جهانی به هم وابسته، مستلزم راه حل های مبتنی بر همکاری است و نه راه حل های مبتنی بر فرض روابط با حاصل جمع صفر.[73] اما همان طور كه فمینیست های پیشرفته ای مثل «جین بتك الشتاین» خاطرنشان كرده اند، تفكیك سنتی میان نرها (فقط جنگجو و متمایل به جنگ) و ماده ها (روح زیبا و متمایل به صلح) در عمل با زنانی كه شیفته جنگند و مردانی كه رفتارهای وحشیانه را رد می كنند، بارها نقض شده است. اما باز اگر با آمار صحبت كنیم، اصولاً مردان هستند كه از تجربه جنگ لذت می برند و مردان هستند كه از مرسوم شدن جنگ سر ذوق می آیند. زمانی كه جهان حقیقتاً مادرسالارانه باشد، كمتر مستعد درگیری است و نسبت به جهانی كه اكنون ساكن آن هستیم، بیشتر مسالمت جویانه و در پی همكاری است.[74]
8- سازه انگاری و همکاری بین المللی:
مهم ترین خصیصه متمایز سازه انگاری در قلمروی هستی شناختی است. سازه انگاری، سیاست بین الملل را بر اساس یک هستی شناختی رابطه ای می بیند و به عوامل فکری مانند فرهنگ، هنجارها و انگاره ها بها می دهد. از همین رو، یک تحلیل سازه انگار از مسأله همکاری، بیشتر بنیان شناختی دارد تا رفتاری. زیرا به شناختی بین الاذهانی می پردازد که ساختار هویت و منافع، یعنی ساختار بازی را به مثابه امری برون زا نسبت به خود تعامل تعریف می کند و این تعامل نمونه ای از آن قرار می گیرد.[75]
سه گزاره مهم سازه‌انگاری عبارتند از:
1- با توجه به این که ساختارها به رفتار بازیگران اجتماعی و سیاسی، اعم از افراد و کشورها شکل می‌دهند، ساختارهای هنجاری یا عقیدتی به همان اندازه ساختارهای مادی حایز اهمیت هستند.
2- فهم این که چگونه ساختارهای غیرمادی هویت‌های بازیگران را مقید می کند، از این نظر حایز اهمیت است که بر چگونگی تعریف منافع و به تبع آن، کنش‌های بازیگران تأثیر می گذارد.
3- «کارگزارها»[76] و ساختارها به صورت متقابل تأسیس و ایجاد می شوند. [77]
از منظر سازه انگاری، خویشتن با انتخاب همکاری در یک وضعیت معماگونه اجتماعی به طور ضمنی هویتی جمعی را می پذیرد و به گونه ای عمل می کند که گویی به دیگری اهمیت می دهد. اگر دیگری به عمل متقابل دست بزند، هویت موقت و آزمایشی خویشتن تقویت می شود و در طول زمان، هویت جمعی هر دو طرف درونی می گردد. به عبارت دیگر هر کنش گر با عمل به گونه ای که گویی هویتی جدید دارد و آموزش به دیگری در این مورد که چه باید بکند تا به حفظ آن هویت کمک شود، یاد می گیرد که خود را در آیینه دیگری ببیند و برداشت خود را از هویتش تغییر دهد. این یادگیری پیچیده است و نه تنها به معنای آفریدن هنجارهای تنظیم کننده برای هویت های مسلّم است، بلکه هنجارهای تکوینی برای هویت های جدید خلق می کند. اگر یادگیری پیچیده در تعامل جریان داشته باشد، تأثیر وابستگی متقابل عمیق تر می شود.[78]
بر این اساس سازه‌انگاران استدلال می کنند برای برقراری صلح و همکاری بین‌المللی باید هنجارهای مقوم و تنظیم کننده نظام بین‌الملل را به گونه‌ای تغییر داد که کشورها اندیشیدن و عمل‌کردن بر مبنای رئالیسم را متوقف سازند. برای رسیدن به چنین نظام صلح ‌آمیزی باید هویت و منافع کشورها را تغییر داد. به عبارت دیگر، باید تفکر و تصور آن ها از خود و روابطشان را با دیگر کشورها تغییر داد. از آن جا که در این نظریه، ادراکات و انتظارات بین‌الاذهانی تعیین‌کننده رفتار کشورها است، پس برای برقراری صلح، کشورها باید از تصور خود به صورت بازیگران خودپرست دست کشیده و خود را به عنوان بخشی از یک اجتماع واحد با منافع مشترک تعریف کنند. اساساً سازه‌انگاران امیدوارند که برنامه نرم‌افزاری رئالیستی حاکم بر کشورها و نظام بین‌الملل را با نرم‌افزار دیگری که بر هنجارهای اشتراکی استوار است، عوض کنند. وقتی این جای گزینی صورت گرفت، کشورها با یکدیگر همکاری خواهند که و جهان سیاست صلح‌آمیزتر خواهد شد.[79] یک تحلیل سازه انگار از همکاری به این امر متمرکز می شود که انتظارات چگونه از طریق رفتار مؤثر بر هویت ها و منافع تولید می شوند. فرآیند خلق نهادها فقط شامل خلق محدودیت های بیرونی برای رفتار کنش گرانی نیست که به صورت برون زا شکل گرفته اند، بلکه عبارت از فرآیندی در مورد درک های جدید درونی کردن خود و دیگری، و به دست آوردن نقش های هویتی جدید است. به عبارت دیگر، فرآیندی که با آن دولت های خودخواه یاد می گیرند همکاری کنند و منافع دولت ها از دید تعهدات مشترک نسبت به هنجارهای اجتماعی ساخت مجدد می یابند. این جریان در طول زمان، گرایش به آن خواهد داشت که وابستگی متقابل مثبت نتایج را به وابستگی متقابل فایده ها یا منافع جمعی تغییر شکل بدهد که درباره هنجارهای مورد نظر سازمان یافته اند.[80]
از همین رو از نظر «الکساندر ونت»، هویت ها و منافع و نهادها همگی ناشی از فرآیندهای اجتماعی متعاملی هستند که ما برای سمت دادن به رفتار خود بر آن ها تکیه می کنیم و تنها پس از تعامل است که می توان از همکاری یا تعارض صحبت کرد. وی با توجه به نقش عوامل فرهنگی، در کتاب «نظریه اجتماعی سیاست بین الملل» می نویسد در اکثر آثار علمی در روابط بین الملل فرض می شود رابطه ای میان انگاره های مشترک یا فرهنگ در یک نظام و میزان همکاری وجود ندارد. من معتقدم چنین نیست. فرهنگ می تواند به تعارض یا همکاری قوام بخشد.[81] سازه انگاران بر همین مبنا هم چون لیبرال ها می گویند دموکراسی های لیبرال به این علت با هم نمی جنگند که هنجارهای مصالحه و همکاری مانع از تعارض منافع آن ها می شود. «کراتوچویل» هم بر نقش قواعد و هنجارها در برساختن حیات سیاسی بین المللی تأکید می کند. او نقطه عزیمت خود را بازی های زبانی قرار می دهد که به عنوان قواعد و هنجارها تعریف می شوند. هنجارها هم بازی ها را تأسیس می کنند و هم معانی بیناذهنی را ایجاد می کنند که به کنش گران اجازه می دهد با هم ارتباط داشته باشند. در نتیجه، ارتباطات مستمر در روابط بین الملل ضرورت دارد تا همکاری بین المللی شکل گیرد. اگر فهم های متفاوت از واقعیت را نتوان از طریق کنش تفاهمی حل و فصل کرد، همکاری تحت حاکمیت قواعد ناممکن می شود. این بیان گر آن است که در نظام بین المللی، همکاری کم و بیش شکنندگی خود را دارد. در عین حال، سازه انگاران برآنند که همکاری تنها شکل تعاملات در درون جامعه دولت ها نیست. در میان پاره ای از کنش گران، همکاری به وجه غالب تعاملات تبدیل شده است و در میان پاره ای نیز فراتر از آن می توان احساس هم بستگی و هویت مشترکی را دنبال کرد. در مواردی نیز می توان دید که عنصر کشاکش و تعارض غالب است.[82] می توان گفت مطالعات سازه انگاران در مورد همکاری بین المللی بر دو فرض عمده بنا شده است: اول آن که ساختارهای اساسی سیاست بین الملل ساخته و پرداخته ساختارهای اجتماعی هستند. و دوم این که تغییر تفکر در خصوص روابط بین الملل می تواند منجر به تغییر وضعیت همکاری بین الملل شود.[83]
9- پست مدرنیسم و همکاری بین المللی:
تقریباً همه کسانی که به بحث درباره پست مدرنیسم می پردازند، به دشواری یا ناممکن بودن ارائه تعریفی از آن اعتقاد دارند. به بیان «پورتر»[84] پست مدرنیسم بیشتر بر اساس نفی مدرنیسم تعریف می شود تا انسجام درونی خود آن. از سوی دیگر پست مدرنیسم مبتنی بر زبانی کم و بیش مغلق و پیچیده است. مطالعه آثار این مکتب مستلزم آشنایی با طیف وسیعی از ادبیات از جمله فلسفه، نقد ادبی، زیبایی شناسی و ... است.[85]
پست مدرنیست‌ها در عرصه روابط بین‌الملل ادعا کرده‌اند که قرائت مخالفی را در این رشته مطرح می کنند. به نظر آن ها مفهوم پایه‌ای حاکمیت و دولت‌های ملی دارای حاکمیت مرکزی نظریه مدرن روابط بین‌الملل است که اساس آن فروریخته و قطعیت و شمول خود را از دست داده است. در قرائت جدید آن ها، چیزی که در گذشته در متن بود می‌تواند به حاشیه رانده شوند و آن مفاهیم و موضوعاتی که حاشیه‌ای تلقی می‌شدند، می‌توانند در متن مطالعات بین‌المللی قرار گیرند. هدف اصلی حملات پست مدرنیست‌هایی چون «دردیان»، «اشلی»، و «واکر»، واقع گرایی است. آن ها به دنبال باطل کردن مفروضه‌های اصلی رئالیسمی هستند که مدعی نشان دادن واقعیت در عرصه بین‌المللی و شناخت آن از طریق ابزارهای علوم تجربی است.[86] «واسکوئز» در ارزیابی تأثیرات پست مدرنیسم بر حوزه مطالعاتی روابط بین الملل به پنج بعد مهم از این اندیشه اشاره می کند:
1- نفی این ایده که مدرنیسم پایان تاریخ است؛
2- انتخابی بودن و برساخته بودن هر آن چه هست؛
3- نقش باورها و رفتارها به عنوان خالق واقعیت ها؛
4- رها نبودن تحقیق علمی از ارزش ها و نقش زبان و چارچوب های مفهومی در خلق شیوه های زندگی؛ و
5- قائل شدن فرآیند هویت یابی و برساخته شدن هویت به عنوان شکلی از قدرت.[87]
«پورتر» نیز معتقد است پست مدرنیسم از نظر تأکیدی که بر نقش زبان، گفتمان و «لفظ پردازی»[88] بر ساختن روابط قدرت از یک سو و برساخته شدن مجموعه های شناختی از سوی دیگر دارد، یعنی مطالعه خود روابط بین الملل و نقش برساخته شدن معنا در نظام بین الملل و بنیان های معرفت شناختی حوزه مطالعاتی روابط بین الملل حایز اهمیت است. [89]
یکی از مباحث اصلی پست مدرنیسم در روابط بین الملل که با مبحث همکاری ارتباط می یابد، رابطه بین هویت و دیگربودگی است. پست مدرنیسم هویت را امری برساخته می داند که با شکل دادن به مرزهای مصنوعی قوام می یابد. در ورای این مرزها، دیگربودگی سرکوب می شود. پست مدرنیست ها تلاش دارند تا نشان دهند که هویت خودی از طریق اعمال دیگران شکل می گیرد. در رویکرد پست‌مدرن بر نقش زبان در شکل‌گیری هویت تأکید می شود.[90] بازنمایی و آن چه می توان «عرصه سیاست بازنمایی»[91] نامید نیز موردتوجه پست مدرنیست ها در روابط بین الملل است. در جهانی که تعدادی از انسان ها روابط بین الملل را مستقیماً تجربه می کنند و اکثراً از طریق رسانه ها با آن ارتباط برقرار می نمایند، ساخته شدن معنا از طریق دست کاری کلمات و نشانه ها باید مدنظر قرار گیرد. بر همین اساس تلاش پست مدرنیست ها در بررسی نقش نمادها، متون و تصویرسازی ها می تواند در مبحث همکاری مورد استفاده قرار گیرد.[92]
10- جمع بندی:
تلاش‌های نظری بسیاری برای توضیح منظم و قانون مند همکاری در روابط بین‌الملل صورت گرفته است. اما هیچ نظریه عمومی واحدی در زمینه همکاری بین المللی وجود ندارد که مورد پذیرش همه اندیشمندان و سیاست گذاران باشد. هر کسی به فراخور چارچوب نظری، جهان‌بینی، ارزش‌ها، گفتمان و تلقی و تصور متفاوتی که از واقعیت جامعه و روابط بین‌الملل دارد، به این موضوع می نگرد. هر یک از این نظریه‌ها بر اساس اصول و مفروضه‌های خاص خود، که نشأت گرفته از هستی شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی متفاوتی است، تصویر متمایزی از همکاری ترسیم می کند.
آن طور که بسیاری اذعان دارند امکانات مکتب لیبرالیسم و زیرشاخه های آن برای همکاری بین المللی بیشتر است. این موضوع به دلیل نگاه خوش بینانه ای است که طرفداران این مکتب دارند. با این وجود نمی توان نگاه لیبرالیسم را دربردارنده همه واقعیات روابط بین المللی دانست. هیچ رهیافت واحدی نمی ‌تواند كاملاً پیچیدگی جهانِ سیاست معاصر را تبیین كند و راه حل هایی قطعی برای مسائل آن ارائه دهد. روابط بین الملل آن قدر پیچیده است که نمی توان با اکتفا به یک نظریه و یک مکتب فکری آن را فهمید و برای حل مسائل و چاره اندیشی ها به آن بسنده کرد. دنیای پیچیده نیازمند تفکر پیچیده و جامع نگری است و این به معنای ضرورت بهره گیری از همه نظریه ها برای فهم روابط بین الملل و موضوع همکاری بین المللی است. بنابراین، بهتر است كه ما به جای اتخاذ یك رهیافت واحد برای تفسیر سیاست جهانی، آرایش متفاوتی به ایده‌های رقیب در تفسیر سیاست جهانی بدهیم. رقابت میان نظریه ها، به آشكار شدن نقاط قوت و ضعف آن ها كمك می ‌كند و محركی برای اصلاح و تكامل آن ها خواهد شد. اما باید در انتخاب و تركیب نظریه ها خلاقیت داشته باشیم و از طرد یكی و انتخاب دیگری اجتناب كنیم. هدف و سعی ما باید این باشد كه تنوع تحقیقاتی معاصر را تشویق كنیم و تنوع را مزیت بدانیم نه عیب و نقص.

ارسال به