چکیده : مصوبه ۶۸۷ سازمان ملل متحد،‌ فرمان آتش‌بس و از بین بردن سلاح‌های کشتارجمعی و موشک‌های دور برد عراق را، ‌پس از جنگ خلیج‌فارس سال ۱۹۹۱، ارائه داد. برای اجرای برنامه خلع سلاح اجباری،‌ شورای امنیت، کمیته ویژه سازمان ملل را به نام آنسکام متشکل از نظامیان،‌ دانشمندان و کارشناسان فنی پایه‌گذاری کرد. وظیفه این کمیته،‌ کشف و انهدام یا تحویل صحیح سلاح‌های شیمیایی، بیولوژیکی و موشک‌های دوربرد عراق بود. این کمیته به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای توقف برنامه سلاح‌های هسته‌ای، ‌کمک می‌کرد. در پنج سال گذشته ، عراق در پنهان نمودن تسلیحات و مسدود کردن تلاش آژانس سازمان ملل در ماموریت‌های خلع سلاح تلاش کرده است.

دکتر جاناتان بی‌ تاکر (Janathan B. Tucker) مدیر پروژه گسترش سلاح‌های بیولوژیکی و شیمیایی در مرکز مطالعات عدم گسترش سلاح‌های موسسه تحقیقات بین‌المللی مونتری است. او قبل از ایفای نقش در این سمت، در وزارت امور خارجه آمریکا، دفتر کنگره‌ای بررسی تکنولوژی، بخش سیاست‌های شیمیایی و بیولوژیکی مرکز کنترل سلاح‌های آمریکا و آژانس خلع سلاح و به‌عنوان یکی از اعضای کمیته مشورتی ریاست جمهوری در خصوص بیماری‌های سربازان جنگ خلیج‌فارس مشغول به‌کار بوده است. او هم‌چنین به‌عنوان یکی از محققان آنسکام در عراق کار کرده است.

پس از جنگ خلیج‌فارس در سال ۱۹۹۱ شورای امنیت سازمان ملل خواست تا اطمینان حاصل کند که عراق شکست خورده بار دیگر برای منطقه و امنیت بین‌المللی ایجاد خطر نمی‌کند. به همین منظور مصوبه ۶۸۷ سازمان ملل که شرایط آتش‌بس را مشخص می‌کند فرمانی برای از بین بردن سلاح‌های کشتارجمعی عراق و موشک‌های بالستیک این کشور که برد بیش از ۱۵۰ کیلومتر دارند و هم‌چنین ادوات و پیش ادوات مورد نیاز برای تولید آن‌ها را ارائه کرد.

برای اجرای این برنامه خلع سلاح اجباری شورای امنیت کمیته ویژه سازمان ملل در عراق را پایه‌گذاری کرد که یک آژانس چندملیتی شامل نظامیان، دانشمندان و کارشناسان فنی بود. وظیفه کمیته آنسکام کشف کردن و سپس انهدام یا تحویل دادن صحیح و سالم سلاح‌های شیمیایی، بیولوژیکی و موشک‌های با برد بالای عراق بود و هم‌چنین این کمیته کمک به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین می‌کرد تا برنامه‌های سلاح‌های هسته‌ای عراق را متوقف کند. در نهایت این نتیجه به‌دست آمد که کشور میزبان اقدام به عدم همکاری و شاید حتی اقدامات خصمانه کرده است و در واقع در پنج سال گذشته عراق یک تلاش سیستماتیک در پنهان نمودن و هم‌چنین اقداماتی در جهت مسدود کردن تلاش آژانس سازمان ملل در ماموریت خلع سلاح داشته است.

اگرچه سیستم تحقیقاتی «هر بار هر زمان» در عراق به بازنده جنگ قبولانده شد و از هر رژیم تحقیقاتی و مذاکره‌شده‌ای مداخله‌آمیزتر بود، به نظر می‌رسد که محققان نیز در تحقیقات در زمینه عدم رعایت معاهدات عدم استفاده و گسترش سلاح‌ها با همین مشکلات مواجه خواهند شد. بنابراین نشان دادن بخش‌هایی از تجربیات سازمان ملل در عراق برای نظارت و تحقیق در زمینه عهدنامه عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای و عهدنامه عدم استفاده از سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیکی می‌تواند مفید باشد.

فازهای عملیات سازمان ملل در عراق

ماموریت سازمان ملل در عراق در سه فاز انجام گرفت. در فاز اولیه «فاز کشف»، آژانس‌های سازمان ملل سعی در به‌دست آوردن جزئیات کامل برنامه سلاح‌های کشتارجمعی گذشته عراق و شبکه‌های تامین‌کننده داشتند تا یک صورت کامل از امکانات دومنظوره‌ای که برای اهداف بازرگانی شروع و یا اهداف سلاح‌سازی غیرقانونی به‌کار می‌روند، را تهیه و گردآوری کنند. در فاز دوم «فاز تخریب» آژانس‌های سازمان ملل سلاح‌های شیمیایی انبار شده و امکاناتی که به‌خصوص در برنامه سلاح‌های کشتارجمعی به‌کار می‌روند، را معدوم کردند.

در فاز سوم و فاز جاری آنسکام و سازمان انرژی اتمی بین‌المللی یک برنامه «نظارت و تحقیق ادامه‌دار» را برای نظارت دقیق بر امکانات دومنظوره عراق و برای پی‌گیری واردات و صادرات تکنولوژی‌های حساس این کشور به‌کار بسته‌اند تا جلوی دسترسی بغداد به سلاح‌های کشتارجمعی را بگیرند. برای حمایت از این اقدامات آژانس‌های سازمان ملل سعی خود را کرده‌اند تا توان‌های تکنولوژیکی و علمی مربوط به سلاح‌های کشتارجمعی منطقه را بررسی کنند (به‌عنوان مثال طراحی و تولید سلاح‌های بیولوژیکی) و هم‌چنین نقاط اصلی توان بازسازی سلاح‌های کشتارجمعی را در این کشور شناسایی کنند تا بدانند در برنامه‌های نظارتی بعدی بر چه قسمت‌هایی باید بیشتر تمرکز کنند.

البته در عمل این عملیات سه فازی در حد گسترده‌ای با هم هم‌پریشانی دارند. اگرچه برنامه OMV اخیرا در زمینه بسیاری از امکانات دو منظوره عراق رو به پیشرفت بوده است، سایر تیم‌های تحقیقاتی آنسکام هنوز در حال تحقیقات و کشفیات سلاح‌های بیولوژیکی و برنامه‌های موشکی عراق هستند. از آن‌جایی‌که این سه فاز نیاز به امکانات مختلفی دارند آن‌ها تجربیات متفاوتی برای فعالیت‌های آتی در زمینه نظارت و تحقیق در زمینه‌های مربوط را ارائه می‌دهند.

روش‌های تحقیق

مصوبه ۶۸۷ فرمان داده است که عراق باید بدون هیچ قید و شرطی با انهدام، برچیدن و یا تحویل دادن صحیح و سالم توان سلاح‌های کشتارجمعی موافقت کند اما در این مصوبه حقوق آنسکام و سازمان انرژی اتمی بین‌المللی برای اجرای این ماموریت مشخص نشده است. مقامات سازمان ملل پیش‌نویس یک سری از جزئیات شرایط تحقیقات را که در ششم مه ۱۹۹۱ با پیشنهاد انجام مکاتبات بین دبیرکل سازمان ملل «خاویر پرز دکویار» و وزیر امور خارجه عراق احمد حسین با بغداد در خصوص آن کاتبه شد، را تهدید کرده‌اند. مقامات عراقی در آغاز با برنامه پیشنهاد شده به‌عنوان یک تجاوز بدون قید و شرط به استقلال این کشور مخالفت کردند و تنها بعد از تحمیل فشار شورای امنیت شامل تهدید اجرای مجدد عملیات نظامی در عراق بود که بغداد در نهایت با مکاتبات در چهاردهم مه ۱۹۹۱ موافقت کرد.

طبق شرایط توافق شده، آنسکام و سازمان انرژی اتمی بین‌المللی حق تحقیقات اعلام نشده با امکانات اعلام شده و نشده در خاک عراق را دارند و هیچ حق ردی به عراق داده نمی‌شد. گروه تحقیقات دارای قدرت درخواست و نگهداری اطلاعات و اسناد، عکس گرفتن، مصاحبه کردن، پایه‌ریزی و نصب ادوات کنترل از راه دور نظارتی، اکتشاف‌های هوایی و جمع‌آوری نمونه برای بررسی‌های آزمایشگاهی را دارد. تمام این حقوق در مصوبه‌های بعدی شورای امنیت ذکر شده و بر روی هم تکمیل‌ترین رژیم تحقیقاتی بین‌المللی را که تا به حال اجرا شده است را به‌وجود آورده‌اند.

در ماه‌های اولیه تحقیقات سازمان ملل با سرهم‌بندی و نوعی هرج و مرج تجربی همراه بود، چرا که آنسکام و سازمان انرژی اتمی بین‌المللی سعی داشتند راه خود را برای انجام این نوع فعالیت جدید پیدا کنند. تا ماه اوت ۱۹۹۱ که آلمان به منظور همکاری یک هواپیمای C-160 برای پروازهای تیم تحقیقات به عراق به این تیم داد، سازمان ملل مجبور بود که یک هواپیمای نسبتا نامناسب را از خط هوایی تارم (Tarom) مرکز ملی نقل و انتقالات رومانی اجاره کند. سپس پس از سری سنجش‌ها و خط‌ها، آنسکام و سازمان انرژی اتمی بین‌المللی متوجه شدند که چگونه تیم چندملیتی تحقیقاتی را گرد هم آورده و آن‌ها را به اطراف عراق منتقل کنند تا نتایج به‌عمل آمده را بررسی کنند و سلاح‌های انبار شده و امکانات تولید آن‌ها را از بین ببرند.

در پنج سال گذشته، صدها متخصص امور سلاح‌ها از کشورهای حمایت‌کننده مختلف (به خصوص استرالیا، کانادا، فرانسه، آلمان، نیوزلند، روسیه، سوئد، سوئیس، انگلستان و ایالات‌متحده آمریکا) از طرف دولت مطبوعشان به منظور پیوستن به تیم آنسکام و سازمان انرژی اتمی بین‌المللی به مدت دو هفته و یا بیشتر تعیین شدند. تعداد افراد تیم بین سه نفر یا بیش از پنجاه نفر در موارد خاص می‌رسید. محققان شامل کارشناسان فنی در زمینه توسعه و تولید سلاح‌ها (اغلب از طرف آزمایشگاه‌‌های دفاع ملی) در کنار پرسنل حمایت‌کننده مثل افسران عملیاتی، یک عکاس، یک خبرنگار، یک محقق دوزبانه عربی ـ انگلیسی و یک یا چند مترجم برای ترجمه اسناد و مدارک می‌شوند. به تمام اعضای یک تیم تحقیقاتی سازمان ملل امتیازات و امنیت‌های کارمندان دولتی بین‌المللی در طول مدت ماموریت اهدا می‌شود و به آن‌ها آموزش داده شده است که نه به‌ دنبال راهنمایی از جانب مقامات دولتی خارج از سازمان ملل باشند و نه راهنمایی از طرف آن‌ها قبول کنند. البته در عمل تفکر بسیاری ازمحققان تحت تاثیر علایق ملی و دیدگاه‌های کشوریشان (هر چند ناخودآگاه) قرار دارد.

قبل از اجرای تحقیقات معین شده گروه‌های بررسی آنسکام در سازمان ملل در نیویورک جزئیات ماموریت را کاملا طرح‌ریزی کردند. هر کدام از تیم‌های تحقیق، مامور یک وظیفه خاص شدند، مثل اجرای کامل ساخت ادوات دومنظوره با امکانات منظور شده و یا بررسی توان عراق در یک زمینه فنی مربوط.

در بخش بدنه مدیریت اجرایی ILO که توسط کنفرانس انتخاب شدند ، نیمی از اعضا را نمایندگانی که از طریق دولت هایشان معرفی شده بودند ، یک چهارم آن را نمایندگان کارفرمایان تشکیل می دادند .آنها آلبرت توماس  را به عنوان اولین مدیرعامل دفتر بین المللی کار انتخاب کردند که دبیر کل دائمی سازمان بود . او یک سیاستمدار برجسته فرانسوی با اعتقادات راسخ و دغدغه های اجتماعی بود که در دوران جنگ جهانی اول  در دولت فرانسه مسئوولیت وزارتخانه مهمات را برعهده داشت . در همان آغاز کار ، اعتبار و قدرت خاصی به سازمان بخشید . در کمتر از دو سال ، 16 قانون بین المللی کار و 18 توصیه نامه تدوین شد .

منشور سازمان بین المللی کار :
   در سال 1944 ، کنفرانس بین المللی کار بیانیه ای را تحت  عنوان بیانیه فیلادلفیا تصویب نمود که این بیانیه به انضمام اساسنامه سازمان در حال حاضر منشور سازمان بین المللی کار را تشکیل می دهد . این بیانیه با تأکید مجدد بر اصولی که سازمان بر پایه آنها پی ریزی و تشکیل شد ، برنکات زیر تأکید ورزید :
                      1 – کارگر یک کالا نیست
                     2 – آرادی بیان و تجمع برای توسعه پایدار امری لازم و ضرروی است
                     3 – فقر در همه جا باعث ایجاد خطر برای خوشبختی می باشد
                    4 – همه افراد بشر حق دارند از از رفاه مادی و رشد معنوی در فضایی آزاد و مطمئن ، از امنیت اقتصادی و فرصتهای برابر برخوردار شوند .
   این سازمان در طول سالیان متمادی با پشتکار و اعتقاد راسخ به اصول و قوانین خود پستی و بلندی های بسیاری را طی نمود اما هیچگاه در راه احقاق حقوق انسانی و بشری از پای ننشست و تاکنون 349 کشور به عضوت این سازمان در آمده اند و قوانین و اصول این سازمان در همه نقاط جهان به اجرا گذاشته می شود . این سازمان همواره با تلاش برای حرکت به سمت جهانی با صلح پایدار گام برداشته است ، چنانچه این سازمان برای آغاز قرن بیست و یکم 4 استراژی کلی تدوین و تعیین نموده که عبارتند از :
                     1 – ارتقا و تشخیص اصول بنیادین حقوق کار .
                     2 – ایجاد فرصتهای بیشتر برای زنان و مردان به منظور دستیابی به در آمد کافی و شغل مناسب .
                     3 – افزایش پوشش و کارآیی حمایت های اجتماعی برای همه .
                     4 – تقویت سه جانبه گرایی و گفت و گوهای اجتماعی .
   سازمان بین المللی کار ، در قرن جدید بر تأمین اقتصادی و اجتماعی نیروی کار تأکید ورزید و این مسأله را لازمه کار مفید و حفظ کرامت انسانی در اقتصاد جهانی دانسته و در این راستا چارچوبی برای طراحی تمهیدات اجتماعی پایدار، شامل اصلاح و گسترش آنها ارائه داده است .

ارسال به