دیپلمات

مقایسه ارزش حفظ قبرس و عضویت در اتحادیه اروپا براى تركیه

جزیره قبرس در مدیترانه و كشمكش یونان و تركیه بر سر مالكیت آن بى شباهت به بحران كشمیر در شبه قاره هند و كشمكش دولت هاى هند و پاكستان بر سر حاكمیت این جزیره نیست. بحران قبرس از زمانى آغاز شد كه دولت بریتانیا در سال ۱۹۵۹ تصمیم به خروج از این جزیره گرفت. در آن زمان سه كشور انگلیس و یونان و تركیه در زوریخ گردهم آمدند و بر سر چگونگى اداره این جزیره و تشكیل دولت مستقل و متحد به توافق هایى رسیدند. به دنبال آن و در سال ۱۹۶۰ دولت مستقل تشكیل شد، اما عمر این دولت سه سال بیشتر به طول نینجامید. به زودى اختلاف میان رهبران دو بخش آغاز شد و هر كدام از دولت هاى تركیه و یونان به حمایت و طرفدارى از هم نژاد هاى خود برخاستند. بحران با تنش هاى شدیدى كه در سال ۱۹۷۴ در جزیره رخ داد و با یورش نظامیان تركیه به جزیره به اوج رسید. سازمان ملل متحد به سرعت وارد ماجرا شد و خط حائلى میان دو بخش ترك و یونانى نشین جزیره ترسیم شد. از آن زمان به بعد دو سوى این خط حائل با دو حاكمیت متفاوت به حیات سیاسى خود ادامه مى دهد. بحران مشابهى نیز در شبه قاره هند رخ داد. نیروهاى انگلیسى در سال ۱۳۲۶ خورشیدى تصمیم به خروج از كشمیر گرفتند. با خروج انگلیسى ها از منطقه هر یك از دو كشور هند و پاكستان قصد خود را مبنى بر حاكمیت بر كشمیر اعلام كردند. این امر موجب كشمكش شدید میان دو طرف شد به نحوى كه بعد از خروج نظامیان انگلیسى از كشمیر، هند و پاكستان دو بار جنگ خونینى را براى تصرف این منطقه راه انداختند. سرانجام پس از جنگ هاى خونین نیروهاى نظامى دو كشور هر كدام دو سوى رودخانه اى كه كشمیر را نصف مى كند تصرف كردند. اكنون وضعیت نه جنگ و نه صلح بر شبه قاره هند حاكم است و بحران كشمیر نه تنها مانعى براى همكارى هاى هند و پاكستان و در رأس آن همكارى هاى منطقه اى شده است بلكه این امر موجب راه افتادن مسابقه تسلیحاتى و قطب بندى هاى سیاسى نیز شده است. اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد، تركیه، یونان و دیگر كشورهاى دخیل در این ماجرا تلاش هاى دوباره خود را بر حل وفصل بحران قبرس آغاز كرده اند. در حالى كه ۲۷ آذر ماه رهبران ۲۵ كشور اروپایى در بروكسل با پیش كشیدن بحران قبرس «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر تركیه را به شدت تحت فشار قرار دادند و مى رفت تا این مسئله روابط تركیه و اتحادیه اروپا را دچار چالش كند، نخست وزیر تركیه خشمگین از رفتار رهبران این اتحادیه ضمن تهدید به خروج از جلسه گفت: «شما هفتاد میلیون ترك را به ۶۰۰ هزار یونانى تبار جزیره ترجیح مى دهید. من جواب ملت خود را چه بدهم.» اردوغان سپس با قول شفاهى كه به رهبران اتحادیه اروپا براى پایان دادن به بحران قبرس داد، توانست نظر موافق آنها را براى تعیین زمان آغاز گفت وگوهاى تركیه با اتحادیه اروپا جلب كند. با تصمیماتى كه در بروكسل گرفته شد امید طرفداران به وحدت و یكپارچگى جزیره قبرس قوت گرفت. تكاپو براى صلح و تشكیل دولت متحد آغاز شد. اما باید پذیرفت كه بحران قبرس پیچیدگى هاى خاص خود را دارد. اگر چه نخست وزیر تركیه در بروكسل هیچ سندى كه حاوى به رسمیت شناختن بخش یونانى نشین به عنوان نماینده كل جزیره قبرس باشد را امضا نكرد و تنها با قول شفاهى به خواسته هاى خود مبنى بر تعیین زمان براى مذاكره كشورش با اتحادیه اروپا رسید، اما حتى قول شفاهى او نیز موجب بروز مشكلاتى براى وى و حزب تحت رهبرى اش شد. برخى مخالفان حزب حاكم عدالت و توسعه دولت را متهم به عدول از منافع ملى در خصوص جزیره قبرس كردند. صرف نظر از مقاومت هاى پراكنده برخى از مخالفان دولت رجب طیب اردوغان عزم خود را براى عملى كردن وعده هایش جزم كرده است. هر چند كه «عبدالله گل» وزیر امور خارجه تركیه در برابر ادعاهاى مخالفان اعلام كرد قول شفاهى اردوغان به معناى به رسمیت شناختن بخش یونانى نشین جزیره به عنوان دولت و نماینده كل قبرس نیست. براساس قوانین اتحادیه اروپا، تركیه براى عضویت در این اتحادیه باید پروتكل همكارى گمركى با كشورهاى عضو این اتحادیه كه قبرس نیز یكى از آنها است را امضا كند. امضاى پروتكل مذكور به معناى شناسایى رسمى قبرس از سوى تركیه است. اردوغان كه خوب مى داند دادن هر نوع امتیاز به یونان و بخش یونانى نشین قبرس موجب شورش ملت علیه دولت، دخالت بى چون و چراى ارتش و اختلاف شدید در حزب تحت رهبرى اش خواهد شد تمامى كوشش هاى خود را بر حل وفصل این بحران در چارچوب طرح صلح دبیركل سازمان ملل قرار داده است.

از این رو وى بارها از دبیركل سازمان ملل خواست تا تلاش هاى خود در این زمینه را افزایش دهد. به دنبال آن كوفى عنان در یك كنفرانس مطبوعاتى گفت: آماده میانجیگرى براى پایان دادن به اختلافات دو بخش جزیره قبرس است. عنان براى نشان دادن حسن نیت خود خاویر سولانا چهره سرشناس و هماهنگ كننده سیاست خارجى اتحادیه اروپا را به عنوان مامور ویژه خود در امور قبرس برگزید. اما سولانا با اعلام اینكه به ماموریتى كه شانس موفقیت در آن كمتر از ۹۹ درصد باشد، نمى روم پیشنهاد دبیركل سازمان ملل متحد رد كرد. اكنون با رد این پیشنهاد از سوى خاویر سولانا شانس «كیران پرندرگاست» براى تصدى این پست بیشتر است اما یونانى  ها بدبینى خود را نسبت به این سیاستمدار ابراز داشته و او را مجرى برنامه ها و سیاست هاى انگلیسى ها مى دانند. سازمان ملل متحد به دفعات تلاش هاى خود را براى پایان دادن به روابط خصمانه میان ترك و یونانى تبارهاى جزیره و وحدت ساكنان آن از خود نشان داده است. دبیركل این سازمان دو سال پیش و در پى شكست ۵۴ دور گفت وگوى رودررو «رئوف دنكتاش» رهبر بخش ترك نشین و «كلافكوس كلریدس» رهبر سابق بخش یونانى نشین جزیره طرح ۱۵۶ صفحه اى را به رهبران دو بخش پیشنهاد كرد. براساس این طرح ضمن قبول دو دولت مستقل در دو سوى جزیره دولت متحد قبرس از دل این دو دولت تشكیل شود، به نحوى كه اداره دولت واحد از طرف رئیس جمهور و نخست وزیرى كه به طور دوره اى از سوى یونانى  ها و ترك ها برگزیده مى شوند، صورت مى  گیرد. در این طرح همچنین در خصوص قانونگذارى در مجالس محلى و مجلس متحد، عارى كردن منطقه از سلاح، راه بازگشت مهاجران هر دو بخش به بخش مقابل، مبادله املاك و اموال، تخلیه املاك و اراضى اشغال شده از سوى دو طرف، محفوظ ماندن حق ضمانت تركیه، یونان و انگلیس بر این جزیره و موارد دیگر راهكارهاى ارائه شده بود. در ماه آوریل سال گذشته میلادى هر دو دولت طرح دبیركل سازمان ملل را به همه پرسى گذاشتند در حالى كه مردم بخش ترك نشین با ۶۶ درصد آرا خواستار اجراى این طرح شدند، اما شهروندان یونانى تبار جزیره با ۷۶ درصد آرا اتحاد دو بخش شمالى و جنوبى جزیره را رد كردند. بدین ترتیب فقط بخش یونانى تبار جزیره قبرس توانست در اوایل ماه مه به عضویت اتحادیه اروپا درآید. بدین ترتیب طرح صلح دبیركل سازمان ملل به شكست انجامید. اما آراى مثبت شهروندان ترك جزیره موجب شكستن برخى تحریم ها از سوى اتحادیه اروپا، آمریكا، سازمان ملل و دیگر كشورهاى جهان علیه جمهورى ترك قبرس شد.

از سوى دیگر راى مثبت شهروندان ترك جزیره موجب دودستگى هایى در میان رهبران این بخش از جزیره شد در حالى كه رئوف دنكتاش رهبر همیشگى جمهورى ترك قبرس اسقف ماكاریوس را عامل تمامى بدبختى هاى ساكنان جزیره مى داند در مورد راى مثبت ترك تبارها به طرح صلح عنان معتقد است كه شهروندان ترك جزیره اغفال شده اند. یك دانشجوى دختر رشته زبان انگلیسى با تایید حرف هاى دنكتاش مى گوید: «ما هرگز حاضر نیستیم تحت هر شرایطى با یونانى تبارها متحد شویم»، اما دوست او كه در رشته روابط بین الملل تحصیل مى كند نظر دیگرى دارد. او مى گوید: «درست است كه ماكاریوس با سیاست هاى خصمانه خود در فاصله سال هاى ۵۸ _ ۱۹۵۵ جزیره را به آشوب كشید اما رهبران دو كشور با فراموش كردن گذشته مى توانند زمینه وحدت دو بخش جزیره و تشكیل دولت متحد را فراهم كنند، در آن صورت بخش ترك نشین جزیره نیز مى تواند وارد اتحادیه اروپا شود و در آن صورت وضعیت زندگى و درآمد این بخش به سرعت تغییر مى كند.» اگرچه این دو دانشجوى ترك جزیره نظر هایى برخلاف یكدیگر دارند اما نقطه اشتراك دیدگاه هاى آنها حمایت و دل بستن به اندیشه و شعار هاى «محمد على طلعت» نخست وزیر مستعفى بخش ترك نشین جزیره است. او برخلاف سایر سیاستمداران قبرس شمالى به اتحاد با یونانى تبار هاى جزیره مى اندیشید، از این رو محبوبیت وى در میان مردم به ویژه قشر دانشگاهى و روشنفكر جامعه ترك ها بیشتر است اما به رغم حمایت هاى مردمى از طلعت، كابینه او با فشار هاى مخالفان وحدت با یونانى تبار ها شكست خورد. اكنون مردم قبرس شمالى خودشان را براى برگزارى انتخابات زود هنگام دیگر آماده مى كنند. طلعت در آخرین موضعگیرى رسمى خود با حمله به سیاست هاى انعطاف ناپذیر دنكتاش گفت: «درخواست و موجودیت یك بخش ترك نشین مستقل در قبرس خیالى بیش نیست و سیاست هاى افراطى دنكتاش موجب شده است تا بخش یونانى نشین به رغم مشروعیت نداشتن به عنوان نماینده كل جزیره شناخته شود.» سخنان بى پرواى محمد طلعت كه از یك برنامه زنده تلویزیونى پخش مى شد با شدید ترین واكنش رئوف دنكتاش همراه بود. دنكتاش مدعى شد در صورت خروج نیرو هاى تركیه از جزیره، ترك تبار ها براى جلوگیرى از حاكمیت یونانى ها بر كل جزیره به سلاح متوسل خواهند شد. او همچنین تهدید كرد در صورت آغاز مذاكره میان دو بخش هرگز به عنوان نماینده بخش ترك نشین در این مذاكره ها شركت نخواهد كرد و این جلسه ها را تحریم خواهد كرد. اظهارات تند و انعطاف ناپذیر رهبر بخش ترك نشین قبرس قطعاً نمى تواند براى اردوغان و یارانش كه رویاى پیوستن به اتحادیه اروپا را در سر مى پرورانند خوشایند باشد. گرچه او هنوز در میان احزاب ملى گراى تركیه، برخى محافل تندرو و بخشى از بدنه ارتش این كشور طرفدارانى دارد، اما اجماع كلى حاكم بر رهبران تركیه، حل و فصل بحران قبرس تا سوم اكتبر ۲۰۰۵ میلادى است تا دیپلمات هاى این كشور بتوانند در تاریخ مذكور كه نخستین دور گفت وگوهاى تركیه با اتحادیه اروپا خواهد بود، شروع خوبى داشته باشند. دوم اسفند ماه سال جارى تاریخى براى انتخابات در بخش ترك نشین قبرس است. به نظر مى رسد رهبران تركیه تا تاریخ مذكور و روشن شدن نتیجه انتخابات صبر كنند. اگر چه قول شفاهى اردوغان به رهبران اتحادیه اروپا مبنى بر حل بحران قبرس نوعى عقب نشینى آنكارا از مواضع سنتى خود در قبال قبرس است اما تلاش براى حل این بحران را باید ستود. با این وجود باید پذیرفت كه كلید حل و فصل بحران قبرس را باید در دریاى اژه جست وجو كرد، جایى كه تركیه و یونان بر سر حریم دریایى خود و مالكیت بر جزایر سنگى این دریا اختلافى دیرینه دارند. تردیدى نیست حل و فصل اختلاف هاى تركیه و یونان در دریاى اژه به حل بحران قبرس در مدیترانه نیز كمك مى كند.

ارسال به